R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

3.4. Xo‘jalik jarayonlari va xo‘jalik operatsiyalarining tavsifi 
 
Buxgalteriya hisobining obyektlariga yuqorida ko‘rib chiqilgan 
xo‘jalik mablag‘lari va ularning tashkil topish manbalaridan tashqari 
xo‘jalik jarayonlari ham kiradi. Xo‘jalik jarayonlari ta’minot, ishlab 
chiqarish va sotish jarayonlaridan iborat bo‘lib, kapitalning doiraviy 
aylanishini shakllantiradi.
I.Ta’minot jarayoni 
II.Ishlab chiqarish 
jarayoni 
III.Realizatsiya 
jarayoni 
Мv 
P ….. Т Мp 
Iк 
…. I-Ch … 
Т` ---------P` 

---

60 
P – korxona faoliyatini boshlagan vaqtdagi pul ifodasidagi 
boshlang‘ich kapital summasi 
T - Ishlab chiqarish jarayonini yo‘lga qo‘yish uchun tovar:
mehnat vositalari (Mv), mehnat predmetlari (Mp) va korxona xodim-
lariga ish haqi shaklida beriladigan ish kuchining qiymati (Ik); 
Korxonaning ishlab chiqarish faoliyati uni ishlab chiqarish 
zaxiralari bilan ta’minlashdan boshlanadi. Ishlab chiqarish vositalarini 
sotib olish va tayyorlash jarayoni 
ta’minot jarayoni
deb ataladi. 
Ta’minot jarayonida pul mablag‘lari ishlab chiqarish zaxiralari va asosiy 
vositalar ko‘rinishiga o‘tadi. Bu bosqichda korxona mol yetkazib 
beruvchilardan, boshqa korxona va tashkilotlardan ishlab chiqarish 
zaxiralari (mineral o‘g‘it, urug‘lik, yoqilg‘i va moylash materiallari va 
h.k.) va asosiy vositalar (mashinalar, qurilmalar va h.k.) sotib oladilar va 
shu bilan birga ishlab chiqarish jarayonining to‘xtovsizligi ta’minlanadi. 
Ta’minot jarayonining vazifalari quyidagicha (3.4-rasm): 
3.4-rasm. Ta’minot jarayonining vazifalari. 
 
Ishlab chiqarish
jarayonida (… I-ch …) ishlab chiqarish vositalari 
ishchi kuchi bilan birikib, uning ta’siri ostida ishlab chiqarish 
vositalarining ayrim elementlari o‘z shaklini o‘zgartiradi va boshqacha 
xususiyatlarga ega bo‘ladi. Bu mahsulotlar tayinlanishiga ko‘ra shaxsiy 
iste’mol va ishlab chiqarish iste’moli uchun ishlatilishi yoki sotilishi 
mumkin. Ishlab chiqarish jarayoni quyidagi vazifalarni hal etishi 
lozim(3.5-rasm): 
Realizatsiya jarayoni
(T
I
-----P
I
) xo‘jalik mablag‘larining doiraviy 
aylanishini yakunlar ekan, korxona o‘z tayyor mahsulotini xaridorlarga 
va boshqa korxonalarga sotadi va natijada ulardan pul kelib tushadi. 
Мv 
Мp 
Iк 
Ta’minot jarayonining vazifalari 
1. Mol yetkazib beruvchilar bilan tuzilgan shartnomalarning bajarilishini nazorat qilish 
2. Sotib olingan tovar-modiy zaxiralarning (TMZ) haqiqiy tannarxini aniqlash 
3. TMZning saqlanishi va oqilona sarflanishi ustidan nazorat o‘rnatish 

---

61