Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi
MODDALAR ALMASHINUVINING 0 ‘RGANISH USULLARI
Yüklə 14,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
206
MODDALAR ALMASHINUVINING 0 ‘RGANISH USULLARI Moddalar almashinuvini o‘rganishda fiziologiya turli usullardan foydalanadi. Hozirgi vaqtda ko‘pchilik hayot jarayonlarini o‘rganishda biokimyo usullari keng qo‘llanilmoqda. Rus olimi E.S.London tomonidan yaratilgan angiostomiya usuli moddalar almashinuvini o‘rganishdagi ancha qulay usullardan biridir. Bu usul yordamida organizmning ancha ichkarisida joylashgan qon tomirlaridan qon olib tekshirish mumkin. Biror-bir organga oqib kelayotgan va undan oqib ketayotgan qonni olib tekshirish yo‘li bilan oqib kelayotgan qondagi biror moddaning o‘sha organda qanday o‘zgarishlarga uchraganligi to‘g‘risida fikr yuritish mumkin. Organlami ajratib olish usulidan ham moddalar almashinuvini o‘rganishda foydalansa bo‘ladi. Jumladan, tekshirilayotgan muayan moddani, suyuqlikni izolyatsiya qilingan jigardan oqizib o‘tkazish va jigardan oqib chiqayotgan suyuqlikning tarkibini tekshirish yo‘li bilan tekshirilayotgan moddaning jigarda qanday o‘zgarishlarga uchraganligi to‘g‘risida fikr yuritilsa bo‘ladi. Keyingi paytlarda moddalar almashinuvini o‘rganishda radiaktiv izotoplar usuli ayniqsa keng qo‘llanilmoqda. Bu usul shundan iboratki, tekshirilayotgan moddalar tarkibiga tegishli radiaktiv izotoplar (fosfor, azot, uglerod, temir, yod va boshqalaming radiaktiv izotoplari) qo‘shiladi, ya’ni o‘sha moddalar “nishonlanadi”. Radiaktiv izotoplar bilan shu tariqa nishonlangan moddalar organizmga yuborilganda ularning qanday o ‘zgarishlarga uchrashini o ‘rganish ancha oson. Chunki radiaktivlik xossasiga ega bo‘lgan atomlar, organizmning turli organ va to‘qimalarida shu moddalaming boshqa atomlari orasidan yengillik bilan topiladi. Shuning uchun, ham tekshirilayotgan moddalar radiaktiv izotoplar bilan nishonlanib, hayvonga berilganda o‘sha moddalaming organizmda qaysi organ va to‘qimalarga borishi, qanday o‘zgarishlarga uchrashi, organizmdan qanday holatda chiqarilib yuborilishini o‘rganish mumkin. Radiaktiv izotoplami qo‘llash hayot mohiyati to‘g‘risidagi materialistik dunyoqarashni kengaytirishga imkon beradi. F.Engels hayotni oqsil jismlarining yashash shakli deb ta’riflar ekan, hayotning bu shakli oqsilning doimo o‘z-o‘zidan yangilanib turishidan iboratdir, deb aytgan. Izotoplar usuli o ‘z-o‘zidan yangilanish jarayonlarining tezligini aniqlashga imkon berdi. Ayni vaqtda, masalan, jigarda jami hujayra oqsillarining yarmi 3-5 kun davomida parchalanib ketishi, lekin xuddi shuncha oqsil yangidan sintezlanib turgani uchun hujayralar kichrayib qolmasligi, yo‘qolib ketmasligi ma’lum bo‘ldi. Oqsillargina emas, balki yog‘lar, uglevodlar va boshqa murakkab organik birikmalar ham parchalanib turadi 207 va keyin qaytadan sintezlanadi. Organizm skeletining mineral tarkibiy qismlari ham o‘z-o‘zidan yangilanib turadi. Moddalar almashinuvini o‘rganishda muvazonat usulidan ham keng qollaniladi, ya’ni qabul qilib olgan oziqa tarkibiy qismi hazm bo‘lib ketgach, ajratiladigan qoldiqlaridagi azot miqdorini aniqlash yo‘li bilan. Yüklə 14,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|