Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi

OQSILLAR
Oqsillaming tabiati va ularning fiziologik ahamiyati. Oqsillar, yoki 
proteinlar - murakkab, aminokislotalardan tashkil topgan yuqori moleku- 
lali organik birikmalardir. Ular hayvonlar va o'simliklar organizmidagi 
barcha to‘qima va hujayralaming bosh, muhim qismini tashkil etadi, ya’ni 
ularsiz hayotiy muhim fiziologik jarayonlar bajaralishi mumkin emas. 
Oqsillar o'zlarining tarkibi va xususiyatlari bilan turli hayvonlarda va 
o‘simliklar organizmida va hattoki bitta organizmning o ‘zidagi turli 
hujayra va to'qimalarda ham turlicha boiadi. Turli molekulyar tarkibga 
ega boigan oqsillar suvda va suvli tuz eritmalarida turlicha eriydi, ammo 
organik eritmalarda esa u erimaydi. Oqsil molekulasida kislotali va asosli 
guruhlari bolganligi sababli ular neytral reaksiyaga ega.
Oqsillar barcha kimyoviy moddalar bilan xilma-xil birikmalar hosil 
qiladi, bu esa ulami organizmda kechadigan va barcha hayotiy hodisalami 
namoyon bolishini ko‘rsatuvchi hamda uning zararli ta’sirlardan himoya 
qilishdagi kimyoviy reaksiyalami amalga oshishida muhim ahamiyatni 
ta’min etadi. Oqsillar, fermentlar, antitanalar, gemoglobin, mioglobin, 
ko‘pgina garmonlami tarkibiy qismini tashkil etadi va vitaminlar bilan 
murakkab komplekslar hosil qiladi.
Oqsillar 
organizmda 
yog‘lar 
va 
uglevodlar 
bilan 
birikib 
parchalanishida yog‘lar va uglevodlarga aylanishi mumkin. Hayvon 
organizmida ular faqat aminokislotalardan va ulaming komplekslari -
polipeptidlardan sintezlanadi, lekin anorganik birikmalar, yogiar va 
uglevodlardan sintezlanmaydi. Organizmdan tashqarida juda ko‘plab past 
molekulali biologik faol oqsilli moddalar organizmda boigan va ular bilan 
juda o ‘xshash boigan, masalan, ayrim gormonlar sintez qilib olingan.
208

---

32-rasm. Oqsillaming biologik funksiyalari.