Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi
Yangi sog‘ib olingan sutda hajmiga ko‘ra 60-70% gacha C 0 2
Yüklə 14,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
245
Yangi sog‘ib olingan sutda hajmiga ko‘ra 60-70% gacha C 0 2 va 0 2 saqlanadi. Sutga ona qonidan ko‘plab toksinlar, antitanachalar, alkogol, tuzlar, alkoloidlar, achchiq maxsulotlar va boshqa moddalar o‘tadi. Ya’ni bolaning me’dasi bunday, moddalarga bir yoshgacha juda tez reaksiya qiladi, shu sababli laktatsiya davrida emizikli onalami davolashda juda katta ehtiyotkorlik talab etiladi, bu davrda kuchli hidli medikamentlar va dezinfeksiyalovchi vositalardan foydalanishni cheklash zarur. Yangi tug‘ilgan bolalar uchun ona suti ideal to‘yimli mahsulot bo‘lib hisoblanish bilan birga bola uchun juda muhim ahamiyatga egadir. Ona suti bola organizmini barcha talablarini qondiradi, shu jumladan o‘sish va rivojlanish uchun zarur bo‘lgan moddalarga boigan talabini ham qondiradi. Bolalar emadigan davrda, ulami su’niy ozuqalar bilan oziqlantirganda ularda ortiqcha kasalliklarga chalinuvchanlik holati kuzatiladi, bu esa ona sutining yuqori darajadagi biologik qiymatga ega ekanligini ko‘rsatib turibdi. Ona sutini emayotgan bolada ona organizmida ishlab chiqilgan va sutga o‘tgan antitanalar hisobiga turli infeksion kasalliklarga qarshi vaqtinchalik passiv immunitet hosil qiladi. Yangi tug‘ilgan bola organizmida ona organizmidan olingan jiddiy darajada temir zahirasi saqlanadi va o‘shaning hisobiga sutdagi temir taqchilligi qoplanadi. Bolalar sut bilan mo‘tadil rivojlanishi uchun zarur boigan vitaminlar miqdorini ham oladilar. Tabiiy tanlash ham sutning tarkibiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi, ya’ni bu tarkib avlodining hayotchanligi uchun juda katta ahamiyatga ega. Turli hayvonlarning sutini tarkibi ulaming yangi tugilgan bolalar organizmining talablarini to iiq qondirishga qaratilgan boiadi. Organizmni vaznining ortish muddati bilan sutdagi oqsil, kalsiy va fosfor miqdori orasida teskari bogianish ham mavjud. Filogenez jarayonida ona sutining tarkibi o‘zgaradi. Tez o‘suvchi hayvonlarning suti, sekin o‘suvchi hayvonlar sutiga qaraganda organizmdagi hujayra va to‘qimalaming hosil boiishi uchun zarur boigan oqsillar, kalsiy va fosfomi ko‘p saqlashi aniqlangan. Ona suti tarkibida qancha letsitin miqdori ko‘p boisa, yangi to‘g‘ilgan bolaning bosh miyasi massasi shuncha katta boiadi. Bu esa boshqa moddalar orasida lesitin miyaning o‘sishi uchun jiddiy ahmiyatga ega ekanligini ko‘rsatib turibdi. Laktatsiya - bu sut bezlaridan sut ajralish va uning chiqarilish jarayonlaridir. Tugishda va yoidosh ajralganidan keyinoq sut ajralishi boshlanadi. Sigirlarda sut ajralish 300-305 kun davom etadi. Sut bezlari 246 hayvonlaming bug‘ozlik davridayoq sariq tana garmonlari ta’siri ostida kuchli rivojlana boshlaydi. Bug‘ozlikining ikkinchi qismida sezilarli darajada uvuz suti ajrala boshlaydi, lekin uning ajralishini plasenta gormonlari to‘xtatib turadi. Ayollarda uvuzning ajralishi tug‘ishdan bir necha kun oldin va tug‘ishdan keyingi birinehi kunlari kuchayadi. Uvuz suti sariq nordonroq suyuqlik bo‘lib sutga nisbatan ancha quyuq (zich) va uning zichligi 1.040- 1.080 ga teng bo‘ladi. U qaynatilganda ivib qoladi, o‘zicha xos hidli, sho‘rroq ta’mli, katta miqdorda uvuz tanachalarini yog‘ga o‘xshash neytrofillarni saqlaydi. Sutga nisbatan uvuz katta miqdorda fermentlar, albuminlar, globulinlar, lesitin, fosfor kislotasi, Ca va P ni saqlasada, lekin kaziyen va sut qandini kamroq saqlaydi. Uvuz suti katta miqdorda tuzlarni saqlaganligi sababli u yangi tug‘ilgan bola organizmiga ich bo‘shatuvchi sifatida ta’sir ko‘rsatadi va uning dastlabki tezagini (mekoniya) ajralishini ta’min etadi. Sut ajralishi murakkab reflektor jarayon boiib, uning hosil boiishida alveolalarni tashkil qiluvchi hujayralar o‘zlarida sutning yogii tomchilarini va boshqa qismlarini jamlaydi va oichami jihatidan ortadi, undan keyin uning ichki qismi ya’ni sekretlar jamlangan va tashqariga yo‘nalgan qismi sitilib yoriladi hamda o'zgargan sitoplazma bezlar yuzasiga quyiladi. Ajralayotgan sut sisterna va sut yoilariga yigiladi, bu paytda emchaklarining sfinkterlari uning oqib ketishiga qarshilik ko‘rsatib turadi. Sut ajralishi bevosita markiziy asab tizimi hamda gipofiz va boshqa ichki sekresiya bezlari (buyrak usti bezi po‘stloq qismi, jinsiy bezlar, qolqonsimon bez) gormonlari nazoratida boiadi. Bug‘ozlik davrida va tugishdan keyingi laktasiya davrlarida sut bezlari rivojlanishining asosiy va hosil qiluvchi quzg‘atuvchilari boiib gipofiz va jinsiy bezlaming garmonlari hisoblanadi. Ayollarning bitta sut bezidagi emchak uchining qo‘zg‘atilishi reflektor ravishda har ikkala sut bezlarida ham laktasiyani kuchaytiradi. Sut bezlari hatto orqa miya shikastlangandan keyin ham sut ajratishi mumkin, lekin mo‘tadil sharoitda emish paytida emchak uchlaridagi reseptorlarni mexanik qo‘zg‘atilishi natijasida laktasiya reflektor holda qo‘zg‘atiladi. Odamlaming sut bezlarining nerv tolalari 4-7 qabirg‘alararo nervlardan boshlanadi. Sutning tarkibi simpatik nervi kesilganidan keyin o‘zgaradi. Demak simpatik nerv tolalari faqatgina uning tomirlariga ta’sir ko‘rsatmasdan balki bevosita sut bezlarining sekretor hujayralariga ham ta’sir ko‘rsatdi. 247 Qo‘rqish, hayajonlanish, shovqin va boshqa ruhiy ta’sirlar sut hosil bo‘lishiga va uni chiqarilishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Sut hosil bo‘lishi va sut chiqarilishi o‘zaro bogiiq boiadi va asosan oziqlanishga bogiiqdir. Yüklə 14,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|