Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi
Yüklə 14,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
TERI ANALIZATORI
Teri organizm uchun katta ahamiyatga ega bo‘lgan anallzatordir. Terida xilma-xil ta’sirotlarni qabul qiluvchi retseptorlar bor. Bular haroratni (issiqlik va sovuqlikni) sezuvchi, taqalash (tegish) va bosimni sezuvchi taktil (retseptorlar) va og‘riqni sezuvchi retseptorlardir. Bu retseptorlar terming yuzasida alohida-alohida nuqtalar ko‘rinishida joylashgan. Retseptorlaming joylanish zichligi terining turli qismida bir xil emas. Issiq Sovuq 57-rasm. Tashqi muhit harorati ta’sirida qon tomirlarning o ‘zgarishi. Jumladan, terining tashqi muhitdagi narsalarga ko‘proq tegadigan qismida (bosh, oyoqlarda) retseptorlar ancha zich, kamroq tegadigan qismida (orqa, chov sohalarida) siyrakroq joylashgandir. Teri retseptorlarining tuzilishi ham goyat xilma-xil. Taktil ta’sirotlar Merkel va Meysner tanachalari va soch ildizi atrofidagi nerv chigallari yordamida seziladi. Bosim esa, terining biriktiruvchi to‘qima qavatida va teri osti kletchatkasida joylashgan Fater-Pachini tanachalari orqali seziladi, deb hisoblanadi. Harorat ta’sirotlarini qaysi xil retseptorlar qabul qiladi degan masala fiziologiyadagi munozarali masalalardan biri, shunday bo‘lsa-da, sovuq ta’sirlari Krauze kolbachalari, issiq ta’sirotlari esa Ruffini tanachalari orqali qabul qilinadi, deb hisoblanadi (71-rasm). Ammo issiq va sovuq ta’sirotlar faqatgina Krauze kolbachalari va Ruffini tanachalari bilangina sezilmasdan, teri yuzasida sochilib joylahsgan afferent nerv tolalarining yalangoch uchlari yordamida ham seziladi, degan fikr tarafdorlari keyingi vaqtda ancha ko‘payib qoldi. Og‘riq ta’sirotlarini qaysi xil retseptorlar qabul qilib oladi, degan masala hanuzgacha to‘la hal qilinmay kelmoqda. Ayrim olimlarning fikricha, og‘riqni sezadigan ixtisoslashgan maxsus retseptorlar yo‘q. Istalgan retseptor yoki nerv tolalari haddan tashqari kuchli ta’sirlanganida, og‘riq sezgisi paydo bo‘laveradi. 416 |