Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi

I.P.PAVLOV TA’IMOTINING XALQ XOMALIGIDAGI
AHAMIYATI
Itlarda shartli reflekslar I.P.Pavlov aniqlagan qanday qonuniyatga 
muvofiq hosil boisa, har xil turdagi qishloq xo‘jalik hayvonlarida shartli 
reflekslar ham shu qonuniyatlarga muvofiq hosil b o iish i isbotlangan. 
Otlar, qoramollar va chuchqalarda shartli reflekslaming hatto tezroq hosil 
bo‘lishi va uzoqroq saqlanishi aniqlangan. Qishloq xo‘jalik hayvonlarida 
ham hayot uchun zarur shartli reflekslar hayotining dastlabki kunlaridan
393

---

boshlaboq, hosil bo‘la boshlaydi. Bora-bora katta yarim sharlar po‘stlog‘i 
belgili andaza bilan ishlay boshlaydi va m a’lum dinamik stereotip hosil 
bo‘ladi, hayvon kundalik tartibga o ‘rganadi. I.P.Pavlovning oliy asab 
faoliyati haqida yaratgan ta’imoti chorvachilikda katta ahamiyatga ega. 
Oliy asab faoliyati qonuniyati bilib olinsa, hayvonlarni yaxshi 
parvarishlash, ular bilan to ‘g‘ri muomala qilish, ulardan samarali 
foydalanishga to‘laroq imkoniyat yaratiladi. Oliy asab faoliyati tiplarining 
o‘ziga xos xususiyatlarini bilib olib, tegishli dinamik stereotip hosil qilish, 
chorvachilikda naqadar katta ahamiyatga ega ekanligini yuqorida aytib 
o‘tdik. Hayvonlarda m a’lum tartibdagi shartli reflekslarni hosil qilish yo‘li 
bilan ularni parvarish qilish, ishini osonlashtirish mumkin. Masalan, 
hayvonlarga yem berishda ularni bir joyda tuplash uchun m a’lum bir 
shartli ta’sirotga (hushtak, qo‘ng‘iroq chalish va boshqalar) javoban paydo 
qilingan shartli refleksdan foydalansa bo‘ladi. Shunda birgina shartli 
ta’sirotning o ‘zi hayvonlarni o ‘rgatilgan joyiga yig‘ilishiga sabab 
bo‘laveradi. Bunday shartli reflekslarni vaqtga nisbatan ham hosil qilish 
mumkin. Laktatsiya davrida hayvonlarni sogishga nisbatan ijobiy shartli 
refleks hosil qilish sut ajralishining kuchayishini va hayvonning sut 
mahsuldorligini ortishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.