Raqamli iqtisodiyotida respublika bank tizimini

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-28, Issue-1, February - 2023
 
47
qaratilgan. Shu bilan birga, ishlab chiqarish jarayoni turli tarmoqda turlicha bo‘lganligi 
bois, ma’lum davrda ayrim xo‘jalik yurituvchi subyektlarda ishlab chiqarish jarayonini 
rivojlantirish uchun qo‘shimcha moliyaviy mablag‘larga ehtiyoj tug‘ilsa, ayrimlarida 
aksincha. Iqtisodiyot tarmoqlarida ishlab chiqarish siklining turli – tumanligi (qishloq 
xo‘jaligi, qayta ishlovchi korxonalar, qurilish sanoati va boshqalar) sababli, moliyaviy 
mablag‘lar vaqtinchalik ishlab chiqarish jarayonidan chetlashtiriladi. Bu jarayonda bir 
tomondan bir guruh iqtisodiyot tarmoqlarida qo‘shimcha moliyaviy mablag‘larga 
nisbatan qo‘shimcha ehtiyojni keltirib chiqarsa, iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida 
mablag‘larning ishlab chiqarishdan chetlashishini keltirib chiqaradi. Ana shunday 
jarayonda ikki tomonning iqtisodiy manfaatlarini birlashtiruvchi moliyaviy tashkilot 
sifatida banklar maydonga chiqadi. Birinchi guruh iqtisodiyot tarmoqlarining 
vaqtinchalik bo‘sh pul mablag‘larini tegishli shartlar asosida jalb etib, ushbu 
mablag‘larga ehtiyoji bo‘lgan ikkinchi guruh iqtisodiyot tarmoqlariga, ya’ni 
qo‘shimcha moliyaviy resurslarga ehtiyoj sezgan xo‘jalik subyektlariga qayta 
taqsimlab beradi. Ko'rinib turibdiki, ushbu munosabatlarni bankdan boshqa birorta 
moliyaviy tashkilot samarali va tez hal eta olmaydi. Banklarning ushbu o‘ziga xos 
jihati iqtisodiyotdagi rolini belgilaydi. Banklarning iqtisodiyotda bajaradigan yana bir 
o‘ziga xos xususiyatlaridan biri, bu ularning xo‘jalik yurituvchi subyektlar, aholi va 
davlat tashkilotlari o‘rtasida amalga oshiriladigan hisob – kitoblarni tashkil etishi va 
ularning ustidan tegishli nazorat ishlarini amalga oshirish hisoblanadi. Ma’lumki, 
bozor iqtisodiyoti sharoitida xo‘jalik subyektlari o‘rtasida har kuni bir necha yuz 
minglab pul o‘tkazmalari amalga oshiriladi. Bularning barchasi banklar tomonidan 
amalga oshiriladi va tartibga solib turiladi.Shu sababli ham banklar iqtisodiyotimizning 
yetakchi va asosiy bo'g'ini hisoblanadi. O'z navbatida, banklarning iqtisodiyotdagi 
rolini yuqori yoki pastligiga qator omillar ta’sir qiladi. Masalan: Aholi va mijozlarning 
banklarga bo‘lgan ishonchining mustahkamligi. Xalqaro bank amaliyoti va 
mustaqillikdan keyin bosib o‘tilgan qisqa davrda yig‘ilgan tajribalarning natijalari 
shuni ko‘rsatmoqdaki, bozor iqtisodiyotining asosiy o‘zagi asosan o‘zaro ishonch va 
halollikka tayanadi. Agar mazkur holatni aholi va mijozlarning banklarga bo‘lgan 
ishonchi yo‘qolishi bilan bog‘lab ko‘radigan bo‘lsak, banklarga nisbatan ishonch 
yo‘qolishi oqibatida ularning jamiyatdagi rolini pasayishiga olib keladi. Bu esa 
nafaqattijorat banklarining faoliyatiga balki iqtisodiyotda ularning tutgan o'rnining 
pasayishiga ham olib kelishni mumkin. Binobarin, mamlakatda qonun ustuvorligini 
ta’minlash va bozor mexanizmlari samaradorligini oshirish orqali nafaqat davlat 
iqtisodiyotini balki , uning ichki va tashqi siyosatini ham barqarorlashtirish mumkin . 
Tijorat banklarining xo‘jalik subyektlariga kreditlarni berishda, mijozlarning naqd 
pullarga bo‘lgan talabini qondirish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Bularning 
barchasi banklarning iqtisodiyotdagi rolini yanada oshirish lozimligidan dalolat beradi. 
Banklarning iqtisodiyotdagi rolini oshishi yoki pasayishiga nafaqat ularning sayi 

---