Rbaycan döVL6T

Бейнялхалг щесабlашмаларын мащиййяти

Бейнялхалг щесабlашмалар ашаьыдакы сащяляр цзря щяйа- та кечирилир: Хариъи тиъарят, юлкяляр арасында капиталын щяря- кяти, инкишаф етмякдя олан юлкяляря йардым.

Beyn lxalq hesablaşmalaрыn v ziyy ти aşağıdakı amil- l rd n asılıdır:

• 
  emiтent ölk nиn iqtisadi v valyuta siyas ti;
  
• 
  ölk l r arasынda iqtisadi v siyasi münasibяtl r;
  
• 
  valyula qanunvericiliyi;
  
• 
  beynяlxalq ticar t qaydalaры v ad tlяri;
  
• 
  bank praktikası;
  
• 
  xarici тиcar t kontraktları v kredit razılaşmalaрыnın
  

ş rtl ri.

2. Beyn&lxalq hesablaşmalarын formalaры

Beyn lxalq hesablaşmalarын formalarına aşağıdakılar аiд edil bil r: inkasso, akkrediliv, açıq hesab, bank kö- çürm si veksel v çekl ri istifad etm klя hesablaşmalar.

Beyn lxalq hesablaşmalarын formasınын seçilm sin aşağıdakı amill r t sir ediр:

• 
  xarici ticarяt sazişinin obyekti olan malын növü;
  
• 
  kredit razılaşmasının mövcudluğu;
  
• 
  xarici iqtisadi sazişlяr üzr kontragentl rin öd niş
  

qabiliyy ti v etibarlılığı.
İnkasso bank m liyyatı olub, bank t r fинd n müşt - rinin tapşырыğı sasında idxalçıdan onun ünvanынa yükl nmiş mala v göst ril n xidm t gör v saitin qяbul edilm si v ixracçынın hesabına köçürülm si dem kdir.
Hesablaşmanın inkasso formasında aşağıdaкыlar işti- rak edirl r:

• 
  öz bankынa inkasso m liyyatı tapşıran müşt ri;
  
• 
  inkasso m liyyatынын etibar olunduğu bank;
  
• 
  valyuta v saitl rini aлan bank;
  
• 
  başqa banka t qdimat ver n bank;
  
• 
  öd y n t r f.
  

İnkasso sad v s n dli ola bil r. Sad (t miz) inkasso v saitin kommersiya s n dl ri il müşaiy t olunmayan ma- liyy s n dl ri üzr alынmasıdır.S n dli (kommersiya) iнkas- so kommersiya s n dl ri ila müşayi t olunan maliyy s n d- l ri v ya t kc kommersiya s n dl ri sasında apaрыlır. İn- kasso forması kredit münasib tl ri il laq dardır. Beyn l- xalq hesablaşmanын inkasso formasынda idxalçı ad t n ma- lын haqqını sonra öd yir, bu is kommersiya krediti ş raiti- dir. İnkasso komisyon kateqoriyasынa aid olub, ad t n pulludur.
Akkreditiv - a) müşt rinin xahişi il üçüncü tяr fиn (be-
nefisiaрыn-xeyrinя akkreditiv açılmış tяrяfin) s nяdl rinin bank t r fинd n ödяnilm sinin s nяdli sazişidir v ya: b) be- nefиsiar t r find n t qdim olunan aksentin (ödяniş razılaş- masынын) öd nilm si üzr müşt rinin mrinя gör bank tя- r findяn yerin yetiril n s n dli sazişdir v ya:
c) beneфиsiar t rяfинd n trattын (köçüрм vekselin) uço- tu üzrя müşt rinin mrinя gör bank t r fинd n icra olunan s n dli sazişdir.
Hesablaşmaların akkreditiv formasında bir neç bank iştirak edir: akkreditiv açan bank, akkreditivi t sdiq ed n bank; akkreditivi öd y n bank; akkreditiv sasında t qdim olunan v saiti (trattı) uçota alan bank.
Bank köçürmaляri - dedikd , bir bankın dig rin -kö- çürm alana mü yy n m bl ği ödяm k haqqынda tapşырыьын yerin yetiriлм si başa düşülür.Beyn lxalq hesablaşmalarda banklar bir çox hallarda öz müştяrilяrinin tapşıрыqlaры il
köçürmяlяr apaрыr. Bel m liyyatlarын iştirakcılaры kimi aşa-
ğıdakılaры göst rm k olar:

• 
  köçürm ed n (borclu);
  
• 
  köçürm ed nin bankı;
  
• 
  köçürm qяbul ed nin bankı;
  
• 
  pul köçür n bank;
  
• 
  köçürm ni alan.
  

Bank köçürmяl ri poçtla v ya teleqrafla h yata keçi- rilя bilir. Hazırda SVİFT sistem il köçürm lяr d geniş ya- yılmaqdadır.Bank köçürm l ri hesablaşmanыn digяr forma- laры иля birlikd aparıla bil r. İdxalçı mala görя köçürmяni aparmaq üçün bank kreдitin tez-tez müraci t edir.
Bank köçürm l ri malgönd rm d n вв l v sonra h yatа keçirilm sind n asыlı olaraq f rql ndirilir. Mallaрыn v ya xidm tl rin haqqının vvяlc d n öd nilm si avans ödяnиşlяri malgönd rm dяn sonra öd nişlяr isя açıq hesab formasынdа hesablaşmalar adlaнır.
Veksel va çekляrdan istifadaetмa hesaбlaşmalar.
Mal gюnd r n v mal alan (öd yici) arasынda mal vя xidmяtlяr görя hesablaşмalar xüsusi veksel-sяn d яsasынda, ödяm lяrin vaxtı uzadılaraq apaрыlmasıdır.
Veksel-ciddi müяyy nl şdirilmiş qanuni formada borc öhd çiliyidir v onun saщibin vaxtı çatdıqda borcludan vekseldя qeyd edilmiş pul mяbl ğini t l b etm k hüququ ve- rir. Vekseлин iki sas forмası f rqlяndirilir: sad v köçürм . Sad veksel (solo veksel) - m ktub фоrmasынda s n d-
dir vя veksel t qdim öd niş sad v ş rtsiz юhd liyidir ki, v saiт alanıн mri ilя müяyy nl şdirilmiş pulu mяblяьind , t l b olunan müddяtd vя yerd ödяyir. Sad vekseli öd yici özü yazır.
Beyn lxalq hesablaşmalarda ixracçынın idxalçıya тяq- dиm etdiyi köçürmя vekseli (tratt) - mяktub s nяdidir. Bu veksel ver nin (kreditorun) veksel üzяrind göst rilmiş pul mяblяği üçüncü şяxs öd nilm si üçün sюzsüz ямрdir.
Qeyd ed k ki, veksel özüнdя lazımi göst ricil ri ks eтdiрмялидир.Bu göst ricil rd n hяr hansı birinin olmamağı vekseliн hüquqi qüvvяsini itirir:

• 
  vekseldя ilk növb dя «veksel» sözü yazılmalı vя vekseliн yazıldığı dild olmalıdır;
  
• 
  vekselin t rtib edildiyi müdd t vя yer;
  
• 
  mü yy nl şdirilmiş pul m bl ğinin öd nilm si üçün v d;
  
• 
  pul m bl ğinin r q m v yazı il göst rilm si (dü- z liş yol verilmir);
  
• 
  öd m nin müdd ти;
  
• 
  öd m nin yeri;
  
• 
  юd mяnin kim v hansı ş xsin mri ilя apaрыldığı göst rilm li;
  
• 
  veksel t qdim ed nin imzası q l ml yazılmalıdır.
  

3.