Rbaycanda Ərzaq və K
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.3 T əhsil v ə t əlim
|
4.3.2. Satış bazarları, ehtiyac və prioritetlər Azərbaycanda bazar iqtisadiyyatına uyğun, rəqabət qabiliyyətli kifayət qədər olan yerli ə nənəvi və elmi seleksiya sort və formaları mövcuddur. Bu sortların təbliği, fermerlər arasında onların becərilməsi ilə bağlı metodiki vəsaitlərin yayılması, toxum və əkin materiallarının paylanması üzrə bir neçə kiçik həcmli layihələr icra olunmuşdur (burada ilk növbədə ETƏĐ və GEĐ-ni qeyd etmək lazımdır). Lakin bunlar yerli sortların satışı ilə bağlı ümumi vəziyyətdə ciddi dəyişikliklər yaranmasına səbəb olmamışdır. Dövlət tərəfindən himayə olunan yeni elit toxumçuluq üzrə fermer təsərrüfatları və assosiasiyalarının yaradılması və mövcud olanlarının inkişafı, bu işə müvafiq institutların potensialının cəlb edilməsi daha böyük nailiyyətlər əldə etməyə imkan verərdi. Monitorinq zamanı bazarlarda 60-dan çox bitki növü üzrə 500-ə qədər yerli sorta rast gəlinmişdir. Bu bitki ehtiyatlarından istifadə sahəsində əsas maneə maliyyələşdirmənin və təlim görmüş işçilərin çatışmazlığı, respublikada toxumçuluq sisteminin zəif olması və bu səbəbdən də yerli sortların əkin materiallarının lazımi şəkildə və kifayət qədər olmamasıdır. Yeni bazarların yaradılmasında istehsalçıların əməkdaşlığının möhkəmləndirilməsinə, üzvi əkinçiliyə və yarmarkaların təşkilinə ümid bəslənilir.
Ə rzaq təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə yaradılmış seleksiya proqramlarında və dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən layihələrdə seleksiya işi ilə yanaşı bitkilərdə növdaxili müxtəlifliyin qiymətləndirilməsi və monitorinqi və s. üzrə də tədqiqatlar aparılır. Seleksiya proqramlarının tətbiqi 43
sayəsində son illərdə Azərbaycan üçün prioritet olan bitkilərin əksəriyyətində yaxşılaşma baş vermişdir. Yeni sortların tətbiq edilməsinə başlanılması məhsul istehsalının (xüsusilə taxıl bitkilərində) artımına səbəb olmuşdur. Yaxın 10 ildə bitki seleksiyasında BGE-nin istifadəsini genişləndirmək üçün bütün ehtiyatlar mövcuddur və müvafiq imkanlar səfərbər edilir. Burada vacib kolleksiyaların genişləndirilməsini, Milli Genbankın fəaliyyətini, birgə seleksiya proqramlarının planlaşdırılmasını qeyd etmək olar. Ölkədə ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsində əsas məhdudiyyətlər içərisində marketinq və kommersiya maneələrini də gostərmək olar. Azərbaycanda fermerlərin bitki yaxşılaşdırma proqramlarına daha müntəzəm cəlb edilməsi və onların biliklərinin artırılması, elmin kənd təsərrüfatı istehsalına getdikcə daha çox nüfuz etməsi, müsbət xüsusiyyətlərə malik sortların toxumçuluğunun təşkili və tətbiqinə dövlət qayğısının göstərilməsi monokultur təsərrüfat üsulundan imtina edilməsinə, ə rzaq təhlükəsizliyi və bitki yaxşılaşdırılması proqramlarının stimullaşdırılmasına şərait yaradardı.
44
V fəsil. Milli proqramların, təlimin və qanunvericiliyin vəziyyəti
Güclü və səmərəli Milli Proqramın mövcudluğu genetik ehtiyatların məqsədli və planlı toplanması, beynəlxalq standartlara uyğun şəkildə saxlanması, qiymətləndirilərək öyrənilməsi, sənədləşdirilməsi, səmərəli istifadəsi, bu sahə ilə bağlı istiqamətləndirilmiş tədqiqatların aparılması, fəaliyyətlərin koordinasiyası, in-situ və ex-situ mühafizənin müasir üsullarla idarə olunması və yaxşılaşdırılması, ictimai məlumatlandırmanın gücləndirilməsi, təlim və təhsilin təmin edilməsi və s. baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanda belə bir Milli Proqram 1996-cı ildə yaradılmış və son 10 ildə icra edilərək müəyyən nailiyyətlər əldə edilmişdir. 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə Biomüxtəlifliyin Genetik Ehtiyatları ilə bağlı Dövlət Komissiyası yaradılmış və onun tərkibinə Nazirlər Kabinetinin, ayrı-ayrı nazirliklərin, Milli Elmlər Akademiyasının məsul şəxsləri, görkəmli alimlər və b. daxil edilmişdir. 2002-ci ildə Dövlət Komissiyası tərəfindən Milli Proqram üzrə fəaliyyətlərin koordinasiyası məqsədilə Akad. Cəlal Ə liyevin rəhbərliyi altında Milli Şura yaradılmışdır. Milli Proqramın icrasına bu Şura tərəfindən Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin, Təhsil Nazirliyinin, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin və AMEA-nın müvafiq institutları, regionlarda mövcud olan elm mərkəzləri, fermer birlikləri, qeyri-dövlət təşkilatları cəlb edilmişdir. 2003-cu ildə GEĐ yaradıldıqdan sonra Milli Şuranın əlaqələndirici funksiyalarının əhəmiyyətli bir hissəsi bu institutun üzərinə qoyulmuşdur. Milli Genbankın GEĐ-də olması onun BGE sahəsində oynadığı rolu bir qədər də artırmışdır.
Ə KTBGE üzrə Milli Proqram Biomuxtəlifliyə dair Milli Strategiya və Fəaliyyət Planı ilə sintez halında fəaliyyət göstərir, Seleksiya və Ekologiya proqramları ilə sıx əməkdaşlıq edir. AMEA Biologiya Bölməsinin və KTN-in Aqrar Elm Mərkəzinin institutlarının mövzu planları (dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən layihələr) Ölkə Prezidentinin təsdiq etdiyi Əlaqələndirici Şura tərəfindən baxılır və təsdiq olunur. Đnstitutlar və proqramlar arasında daimi məsləhətləşmələr aparılır.
Hazırda Milli Əlaqələndirici (GEĐ-nin direktoru Zeynal Əkpərov) tərəfindən yeni dövrün yeni tələbləri əsasında Bitki Genetik Ehtiyatlarına dair Milli Strategiya hazırlanmışdır. Yeni Milli Strategiya Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz regionu üzrə hazırlanan regional Strategiyanın tərkib hissəsi kimi nəzərdə tutulmuşdur. Bu proqram, maliyyə dayaqları ilə təmin edilərsə, BGE-nin mühafizəsi və davamlı istifadəsi işinə öz əhəmiyyətli töhfəsini verəcəkdir. Onun yerinə yetirilməsi üçün Azərbaycanda lazımi infrastruktur mövcuddur. GEĐ-nin koordinasiya ilə bağlı hüquqi statusunun artırılmasına ehtiyac vardır və bu yeni strategiyada nəzərdə tutulmuşdur. Đnstitutun 45
gücləndirilməsi (ilk növbədə texniki və kadr hazırlığı cəhətdən) digər təşkilatların və institutların da imkanlarının artırılmasına şərait yaradardı.
Đ
illərdə bu maliyyələşdirmədə artım müşahidə edilsə də, tədqiqatların müasir səviyyədə aparılması üçün kifayət deyil. Đnstitutların maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, təhsil və təlimin səviyyəsinin yüksəldilməsi, tarla kolleksiyaları üçün kiçik qabaritli texnikanın alınması, yeni laboratoriyaların yaradılması və s. üçün dövlətin, eləcə də beynəlxalq donorların əlavə maliyyə vəsaiti yatırmasına, eyni zamanda müvafiq qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsinə və BGE üzrə yeni qanunun qəbuluna ehtiyac vardır.
Genetik ehtiyatlar üzrə mərkəzləşdirilmiş idarəetmə və informasiya sisteminin, vahid şəbəkənin regional və beynəlxalq şəbəkələrlə əməkdaşlıq şəraitində müntəzəm fəaliyyəti Milli Proqramın ə saslarından biridir. 5.2 Şəbəkələr Son 10 ildə bitki genetik ehtiyatları üzrə respublika şəbəkəsinin yaradılması, bu şəbəkənin regional və beynəlxalq şəbəkələrə inteqrasiya olunması Milli Proqramın qarşısında duran əsas məsələlərdən biri olmuşdur. Hazırda respublikanın 14 təşkilatını birləşdirən şəbəkə yaradılmışdır. Bu şə bəkə ĐCARDA və Beynəlxalq Etimad fondunun (Trast) dəstəyi ilə yaradılan Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz Regional Şəbəkəsinə inteqrasiya edilmişdir. GEĐ BGE üzrə ölkə şəbəkəsinin yaradılmasında əhəmiyytli rol oynamışdır və bu şəbəkənin işinə rəhbərlik edir. Şə bəkə üzvlərinin daimi əlaqələndirilməsi üçün institutlara kompüterlər verilmiş (ETƏĐ, ETPĐ, NBĐ və s.) internet əlaqəsinin təmin olunması ilə bağlı (yalnız 2 təşkilat internet əlaqəsinə malik deyildir) müəyyən işlər görülmüşdür. Ayrı-ayrı bitkilər üzrə şəbəkə koordinasiya qrupları yaradılmışdır. Bu qrupların işi də GEĐ tərəfindən koordinasiya olunur. Eyni zamanda hər bir institutda sənədləşdirmə və informasiya üzrə mütəxəssis və ya mütəxəssislər qrupu fəaliyyət göstərir ki, onların da fəaliyyəti GEĐ-nin müvafiq şöbəsi ilə sıx bağlıdır.
Azərbaycanda kadr hazırlığı universitetlərdə (xüsusən, Bakı Dövlət Universitetində) və AKTA-da (bakalavr və magistr dərəcələri üzrə), eləcə də, həmin təhsil müəssisələrinin, elmi institutların və AMEA-nın nəzdində fəaliyyət göstərən aspiranturalarda aparılır. Eyni zamanda Milli Program çərçivəsində fəaliyyət göstərən kadrların inkişafı və yeni biliklərə yiyələnmələrində beynəlxalq və regional təşkilatlar tərəfindən təşkil edilən qısamüddıtli kursların əhəmiyyəti böyükdür.
46
Son illərdə bu cür kurslarda ən çox ETƏĐ, GEĐ və ETTĐ-nin əməkdaşları iştirak etmişlər. Milli Proqrama bu sahədə ən çox dəstəyi ĐCARDA, ĐPGRĐ, CĐMMYT, Beynəlxalq Tərəvəz Tədqiqatları və Đ nkişaf Mərkəzi və s. kimi beynəlxalq və regional təşkilatlar göstərmişlər və göstərməkdə davam edirlər. Son illərdə GEĐ və ETƏĐ bu sahədə xüsusi fəallıq göstərir. Đnstitutun aspirantları və mütəxəssisləri ĐCARDA və CĐMMYT Beynəlxalq Mərkəzlərinin və digər təşkilatların yardımı ilə öz təhsil səviyyələrini artırır və xarici ölkələrdə, tanınmış elm mərkəzlərində tədqiqat işləri aparırlar. Đş çilərin təliminin müntəzəm xarakter alması genetik ehtiyatlarla bağlı fəaliyyətləri gücləndirmək üçün ən etibarlı vasitələrdən biridir. Buna görə də ölkədə genetik ehtiyatlarla bağlı ən müxtəlif sahələri əhatə edən qısamüddətli təlim kursları üzrə daimi fəaliyyət göstərən məktəbin (məsələn, yay, payız və s. məktəblərinin) yaradılması məqsədəuyğun olardı. Beynəlxalq və regional təşkilatların dəstəyi olmadan bu planı reallaşdırmaq mümkün deyildir. Ə KTBGE-nin araşdırılması və inventarlaşdırılması, populyasiya biologiyası, ƏKTBGE üzrə Hərtərəfli Informasiya Sistemlərinin yaradilmasi, Genbank idarəçiliyi, on-farm idarəetmə, toxum işləmləri, molekulyar səviyyədə tədqiqatlar, seleksiya, toxumçuluq, becərmə texnologiyası, xəstəlik və zərərvericilərə davamlılıq, məhsulun emalı sahəsində yerli, regional və beynəlxalq səviyyədə təşkil edilmiş təkmilləşdirmə kurslarında təlimlərin keçirilməsinə ehtiyac vardır. 5.4 Dövlət qanunvericiliyi Azərbaycan Respublikasında son 10 illdə bitki genetik ehtiyatlarının mühafizəsi və inkişafı, bu ehtiyatların mövcud olduğu ekosistemlərin qorunması, kənd təsərrüfatı sistemi və torpaqdan istifadə ilə bağlı bir sıra qanun və sərəncamlar, hüquqi-normativ aktlar qəbul edilmişdir. Milli Məclis tərəfindən qəbul edilən və AR Prezidenti tərəfindən imzalanan bu qanunvericilik sənədlərində müəyyən səviyyədə mühafizə, istifadə, seleksiyaçıların hüquqları, toxum istehsalı və satışı kimi məsələlər öz həllini tapmışdır. Ölkənin aqrar sektorda iqtisadi siyasətinin ümumi strategiyası bir çox qanunlarda, o cümlədən “Ərzaq Təhlükəsizliyi Proqramı”, “Yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı”, “2003 – 2005-ci illərdə kiçik və orta sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi üzrə Dövlət Proqramı” kimi siyasi sənədlərdə öz əksini tapmışdır. Ümumiyyətlə, 1995 – 2006-cı illərdə aqrar sahə ilə əlaqədar 100-dən çox qanun, fərman, sərəncam, qərar və digər hüquqi-normativ sənədlər qəbul olunmuşdur. Aşağıdakı cədvəl son 10 ildəki qanunvericilik fəaliyyətini nümayiş etdirir.
47
Biomüxtəliflik, ərzaq təhlükəsizliyi, kənd təsərrüfatı sistemi və s. sahələr üzrə qanunvericilik bazasının inkişafı və təkmilləşdirilməsi, yeni qnunların qəbulu istiqamətində fəaliyyətlər davam edir. Qanunların və qnunvericilik aktlarının adı Qüvvəyə minmə ili Azərbaycan Respublikasının Torpaq Məcəlləsinə Dəyişikliklər 1996
Bitki Karantini Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 1996
Bitki Mühafizəsi Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 1996
Meliorasiya və Đrriqasiya Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 1996
Seleksiya Nailiyyətləri Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 1996
Torpaq Đslahatı Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 1996
Torpaq Vergisi Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 1996
Azərbaycan Respublikasının Meşə Məcəlləsi 1997
Azərbaycan Respublikasının Su Məcəlləsi 1997
Bitki Karantini Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa əlavələr 1997
Kəndli (Fermer) Təsərrüfatı Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa ə lavələr 1997 Toxumçuluq Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 1997 Torpaq icarəsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 1998 Seleksiya Nailiyyətləri Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa əlavələr 2000 BMT-nin «Bioloji müxtəliflik haqqında» Konvensiyasına qoşulmaq haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunu 2000
Taxıl haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2000
Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri və obyektləri haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2000 Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına müddətli vergi güzəştlərinin verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2001
Tütün və tütün məmulatı haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2001
Çayçılıq haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2002
Kənd təsərrüfatında sığortanın stimullaşdırılması haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2002 Üzümçülük və şərabçılıq haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2002 Bitki sortlarının hüquqi mühafizəsi haqqında Sazişin təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2003
“Yeni bitki sortlarının mühafızəsi haqqında Beynəlxalq Konvensiya”ya (UPOV) qoşulmaq barəsində Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2003 "Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarna müddətli vergi güzəştlərinin verilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun qüvvədə olma müddətinin uzadılması barədə Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2004 Ailə Kəndli Təsərrüfatı haqqında 2005 Toxumçuluq Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa əlavələr 2005 Biotəhlükəsizliyə dair Kartagen protokolunun icrasının təmin edilməsi barədə AR Prezidentinin Sərəncamı 2005
Fitosanitar nəzarəti haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2006
Azərbaycan Respublikasında bioloji müxtəlifliyin qorunması və davamlı istifadəsinə dair Milli Strategiya və Fəaliyyət Planı 2006
48
Bununla yanaşı, bu sahədə qəbul edilən qanunların həyata keçirilməsinə dair dəqiq mexanizmlərin olmaması onların tam reallaşmasına imkan vermir.
Đ nformasiya sisteminə malik olmadan məhdud xarakter daşıyan və hədsiz dərəcədə səpələnmiş məlumatların toplanması, işlənməsi, bunun əsasında müəyyən strateji nəticələrin əldə edilməsi, növbəti taktiki addımların planlaşdırılması mümkün deyildir. Genetik ehtiyatların toplanması, öyrənilməsi, bərpası, mühafizəsi, seleksiya işlərində və ərzaq təhlükəsizliyi məqsədilə səmərəli istifadəsi istiqamətində taktiki və strateji məsələlərin həlli üçün informasiya sisteminin tərkib hissəsi kimi pasport, ekoloji, botaniki və səciyyələndirmə məlumatları əsasında mərkəzləşdirilmiş kompüter– məlumat bazasının yaradılması cox vacib idi. Bu ehtiyacdan irəli gələrək, ƏKTBGE sahəsində Đnformasiya sisteminin yaradılması və idarə olunması üzrə 5 MT-in 9 layihə üzrə fəaliyyəti icra edilmişdir. Qarşıya qoyulmuş məqsədlərə müvafiq olaraq, “Genetik ehtiyatların beynəlxalq deskriptorlar ə sasında informasiya məlumat bazasının yaradılması, pasportlaşdırılması və koordinasiyası” layihəsi ə sasında məlumat bazalarının müasir idarəetmə sistemlərindən biri olan MS Visual FoxPro [3] proqram paketi (firma – FOX Software Inc.) vasitəsi ilə MB-nin yeni variantı hazırlanmış (ĐCARDA- nın mütəxəssisləri ilə birgə, mərkəzdə istifadə edilən sistemdən yararlanaraq), struktur vahidlərinin ə laqələndirilməsi və formaların yaradılması, bazanın daxili idarəolunması zamanı məlumat bazası və axtarış üzrə proqramlaşdırma dili olan SQL-dən (Structured Query Language) istifadə edilmişdir. Bu məlumat bazası istifadəçilərin interaktiv rejimdə effektiv işini, müvafiq statistik analizlərin və hesabatların aparılmasını, elektron exspert sistemlərinin tətbiqini, məlumatların fiziki və məntiqi təşkilinin çoxfunksiyalı sistemindən istifadə imkanlarını nəzərdə tutur. Məlumat Bazasının bütün linkləri və sahələri ingilis və rus dillərində işləyir. Azərbaycanın Bitki Genetik Ehtiyatlarının Đ nformasiya Sistemində (BGEĐS) mədəni bitkilərin yabanı əcdadları, qədim və ənənəvi sortlar, müasir sort nümunələri və s. gеniş təmsil olunmuşlar. BGEĐS-in əsasını ex-situ kolleksiyaları əhatə edən MMB təşkil edir. Bazanın əsas hissəsini Azərbaycan üçün prioritet sаyılаn dənli-taxıl, tərəvəz-bostan, paxlalı, texniki, meyvə, giləmeyvə və s. bitkilər hаqdа məlumаtlаr təşkil edir. Burada 385 cinsə, 904 növə, 1059 növ müxtəlifliyinə malik bitki nümunələri təmsil olunmuşdur. BGEĐS bitki nümunələri haqqında məlumatların təhlili vasitəsi ilə ərzaq və kənd təsərrüfatı bitkiləri, onların yabanı əcdad və qohumlarına aid olan hansı taksonların əhatə dairəsindən kənarda qaldığını müəyyənləşdirir, kolleksiya siyasətini formalaşdırmaqla gələcək ekspedisiya fəaliyyətlərinin istiqamətləndirilməsinə kömək göstərir, toplanma və saxlanma üçün prioritet bitki növlərinin 49
müəyyənləşdirilməsinə inkan yaradır. MMB-nin daha da inkişaf etdirilməsi və axtarış sistemindən analiz sisteminə qədər gücləndirilməsi Azərbaycanın genetik ehtiyatlarının informasiya fəzasını yaradır və təkmilləşdirir, BGE şəbəkəsinin koordinasiya fəaliyyətini yeni imkanlarla zənginləşdirir. Sistem beynəlxalq miqyasda əkin materialı və məlumatların mübadiləsini sistemləşdirməyə, dünya ə həmiyyətli genbanklarla ünsiyyətin daha yüksək səviyyəyə qaldırılmasına və bununla da səpələnmiş milli genefondun təkrar toplanmasına, kataloqların hazırlanmasına, eləcə də düzgün introduksiya siyasətinin təmin olunmasına imkan verir. BGEĐS gələcək fəaliyyətlərin strategiya və taktikasını istiqamətləndirməklə bitki genetik ehtiyatlarının planlı toplanması və qorunmasının təmin edilməsinə, bitki nümunələrindən seleksiya və bitki tədqiqatlarında səmərəli və düzgün istifadə olunmasına öz ə həmiyyətli töhfələrini verir. Đnformasiya Sisteminin səciyyələndirmə məlumatları ilə dolğunlaşdırılması və ondan istifadə imkanlarının, istifadəçi auditoriyasının genişləndirilməsi əsas prioritetdir. Hazırda Azərbaycanın institutlarında toplanmış herbari fondunun inventarizasiyası və müvafiq informasiya sisteminin yaradılması üzrə fəaliyyətlər həyata keçirilir. Đn-situ mühafizə edilən Ə KTBGE-nin informasiya sisteminin yaradılması işi isə planlaşdırılmaqdadır. 5.6 Đctimai rəyin formalaşdırılması Đ ctimai məlumatlandırmanın lazımi səviyyəyə qaldırılması, BGE-nin həqiqi dəyərinin ictimaiyyətə çatdırılması həm biomüxtəlifliyin azalmaq təhlükəsinə qarşı mübarizə üsullarından biri kimi, həm də ərzaq təhlükəsizliyinə nail olunması istiqamətində mühüm bir mərhələ kimi qiymətləndirilməlidir. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan, qiymətli genlərə malik biomüxtəlifliyin, aborigen sortların, faydalı bitki ehtiyatlarının tanıdılması, əhəmiyyəti barədə ictimai maarifləndirməyə ehtiyac böyükdür. Genetik ehtiyatlarından nəzarətsiz və hədsiz istifadənin, təbiətə laqeyd münasibətin törədə biləcəyi fəsadlar, səmərəli və elmi əsaslandırılmış istifadənin isə xeyri, canlı təbiətin müxtəlifliyini qorumağın vacibliyi haqqında əhalinin maarifləndirilməsi istiqamətində son 10 ildə müəyyən işlər görülmüş, bu məqsədlə kütləvi informasiya vasitələrinin imkanlarından (verilişlərin, televiziya filmlərinin, reklam roliklərinin, məqalə və müsahibələrin hazırlanması və nümayişi) istifadə edilmiş, geniş ictimaiyyətin, xüsusən fermerlərin, məktəblilərin, eləcə də biomüxtəlifliklə bağlı qərar qəbulu üçün məsuliyyət daşıyan şəxslərin iştirakı ilə sərgilər, seminarlar, təbliğatçıların təlimi üçün trening-kurslar və s. təşkil edilmişdir. Bütövlükdə ictimai maarifləndirmənin tam sisteminin yaradılması, işlək mexanizmin hazırlanması və reallaşdırılması üzrə layihələr hazırlanmış və müxtəlif səviyyələrdə müsabiqələrə təqdim edilmişdir. 50
Bütün bunlara, eləcə də təbliğat xarakterli elektron və çap materiallarının istehsalına və yayılmasına böyük miqdarda vəsait, işçi heyəti və vaxt tələb olunur. Ölkədə son illərdə həm daxili ehtiyatlar hesabına, həm də beynəlxalq təşkilatların (ATƏT, FAO, FFĐ, ĐCARDA, ĐPGRĐ) dəstəyi ilə bir neçə layihə və müəyyən fəaliyyətlər həyata keçirilsə də, bu sahədə görülmüş işlər yetərincə deyildir. Genetik ehtiyatlara, ekologiyaya və kənd təsərrüfatı sistemlərinə aid layihələrə ictimai məlumatlandırma və maarifləndirmə ilə bağlı məsələlərin salınmasına çalışmaq və bu yolla müəyyən vəsait cəlb etmək olar. Ancaq problemin tam əhatə edilməsi və həllinin müasir səviyyədə təşkili üçün konkret istiqamətli layihələrə ehtiyac vardır. Bu layihələr üçün donorların tapılmasında, metodiki vasitələrin və təbliğat xarakterli materialların əldə olunmasında beynəlxalq və regional təşkilatların dəstəyi (o cümlədən, qısa müddətdə əhəmiyyətli müsbət nəticələrin əldə edilməsi baxımından) çox vacibdir.
|