Realogiyanin əsaslari. Dos. Zeynalova f

1- ci Metod iki metod xüsusilə vizkozimetriyada geniş tətbiqini tapmışdır. Birinci metod – sabit yerdəyişmə sürəti metodu – elektromexaniki və ya hidravlik ötürücülərin tətbiqi yolu ilə reallaşır. Bu zaman mühitin müqavimət qüvvəsi müxtəlif dinamometrlər vasitəsilə ölçülür. 2 –ci Metod sabit ağırlıq qüvvəsi mtodu və ya – konstruktivliyi xeyli sadədir, belə ki, ölçülən cismin yerdəyişmə və ya fırlanma sürətini adi saniyəölçən vasitəsilə asanlıqla ölçmək, ya da diaqram lentinə yazmaq olar 3 – ci Metod zamanı gərginlik sabiti cihazın hərəkətli hissəsinin dəyişməz kütləsindən asılıdır. Ölçmə müddəti adətən sabitdir (180 – 300 s) və relaksasiya müddətinə nisbətən, bir qədər böyük götürülür. Cihazlarda xüsusi formalı indentorun materialında baş verən yüklənməni ölçürlər ki, bu da son həddə sıfra bərabər olur. 4 – ci Metod «güc-yerdəyişmə» koordinatlarında alınan diaqramın sahəsi boyunca yerdəyişmə enerjisini, ordinat oxu isə diaqramda qüvvəni göstərir. Bundan başqa, bu tip cihazlarda, özü yazan və qeyd edən vattmetr və ya sayğac varsa, enerji gücə görə hesablanır. M.P.Volaroviçin təsnifatına görə reoloji tədqiqat metodlarını və cihazları iki qrupa ayırmaq olar: inteqral və diferensial. İnteqral metodlar ümumi axma effektini müəyyən etməyə imkan verir. Diferensial metodlar dispers sistemin axması zamanı onun hər bir nöqtəsində yerdəyişməni vaxtında müşahidə etməyə imkan verir. Diferensial metodlar stukturlu sistemlərin mürəkkəb axma hadisələrinin tədqiqi zamanı gərginlik sahəsində dəyişiklikləri və deformasiyaları müşahidə etməyə imkan verir.

Bu zaman müşahidələr vizual şəkildə, eləcə də rentgenin, mikrokinoçəkilişin köməyi və s. ilə aparılır. Diferensial metodlar tədqiq olunan hadisənin yalnız keyfiyyət xarakteristikasını almağa imkan verir. Məsələn, özlü-plastik materialın iki silindr arasında axmasının tədqiqi zamanı M.P.Volaroviç əməkdaşlarla birlikdə işə başlamazdan əvvəl materialın səthinə alüminium tozu sürtmüşlər. Deformasiya zamanı ( daxili silindrin fırlanması zamanı) materialın səthində iki sahə aydın görünmüşdür: a) plastik axma zonası b) elastiklik zonası

b

aа

ω

Özlü-plastik deformasiyanın sxemi

M.P.Volaroviçin təsnifatına görə reoloji tədqiqat metodlarını və cihazları iki qrupa ayırmaq olar: inteqral və diferensial.

İnteqral metodlar ümumi axma effektini müəyyən etməyə imkan verir.

İnteqral metodlar ümumi axma effektini müəyyən etməyə imkan verir.

Diferensial metodlar dispers sistemin axması zamanı onun hər bir nöqtəsində yerdəyişməni vaxtında müşahidə etməyə imkan verir. Diferensial metodlar stukturlu sistemlərin mürəkkəb axma hadisələrinin tədqiqi zamanı gərginlik sahəsində dəyişiklikləri və deformasiyaları müşahidə etməyə imkan verir.

Diferensial metodlar dispers sistemin axması zamanı onun hər bir nöqtəsində yerdəyişməni vaxtında müşahidə etməyə imkan verir. Diferensial metodlar stukturlu sistemlərin mürəkkəb axma hadisələrinin tədqiqi zamanı gərginlik sahəsində dəyişiklikləri və deformasiyaları müşahidə etməyə imkan verir.





Kapilyar və rotasiyalı viskozimetriya, konusun tətbiqi, lövhənin uzununa yerləşdirilməsi, eləcə də diyircəkli vizkozimetrlər daha mükəmməl hesab olunurlar.

 

2.2 Reometrlərin təsnifatı   Reometrik tədqiqatların planlaşdırılmasında və təşkilində cihazların və tədqiqat metodlarının təsnifatı mühüm rol oynayır. M.Reyner reometrləri 3 tipə bölür:

1

2

3

Fiziki-kimyəvi əsaslandırılmış reoloji xassələrin öyrənilməsi üçün cihazları mütləq, nisbi və şərti olmaqla 3 yerə bölmək olar.

Birinci qrup cihazlarda öyrənilən xassələrin qiymətlərini mütləq vahidlərlə alırlar.

Birinci qrup cihazlarda öyrənilən xassələrin qiymətlərini mütləq vahidlərlə alırlar.

İkinci qrup cihazlarda işləyərkən etalon nümunələrdə onların ilkin tarirovkasını həyata keçirirlər ki, onların da xüsusiyyətləri sınaq şəraitində əvvəlcədən məlumdur. Eksperimentlər nəticəsində nisbi qiymətlər alınır və onlar qrafiklərin köməyilə hesablanaraq asanlıqla mütləq kəmiyyətlərlə ifadə edilir.

İkinci qrup cihazlarda işləyərkən etalon nümunələrdə onların ilkin tarirovkasını həyata keçirirlər ki, onların da xüsusiyyətləri sınaq şəraitində əvvəlcədən məlumdur. Eksperimentlər nəticəsində nisbi qiymətlər alınır və onlar qrafiklərin köməyilə hesablanaraq asanlıqla mütləq kəmiyyətlərlə ifadə edilir.

Üçüncü qrup cihazlarda verilmiş cihaza xas olan bir qədər şərti qiymətlər alınır. Bu şərti göstəricilərdən müxtəlif kütlələrin müqayisəsi, eləcə də istehsal prosesində texnoloji və digər amillərin sınaq materiallarına təsirinin öyrənilməsi üçün istifadə edilir. Onlar yalnız keyfiyyəti müəyyən edir, maşın və avadanlıqların hesablanması üçün istifadə edilmir

Üçüncü qrup cihazlarda verilmiş cihaza xas olan bir qədər şərti qiymətlər alınır. Bu şərti göstəricilərdən müxtəlif kütlələrin müqayisəsi, eləcə də istehsal prosesində texnoloji və digər amillərin sınaq materiallarına təsirinin öyrənilməsi üçün istifadə edilir. Onlar yalnız keyfiyyəti müəyyən edir, maşın və avadanlıqların hesablanması üçün istifadə edilmir

Birinci 2 qrup cihazlarda alınan nəzəri cəhətdən əsaslanmış məlumatlar həm ərzaq məhsullarının keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi, həm də maşınların işçi hissələrinin hesablanması, onların səmərəli iş rejimlərinin seçilməsi üçün tətbiq oluna bilər.

1

2

3

4

İstehsalatda tədqiqatların aparıldığı şərtlər, eləcə də tətbiq edilən metodlar və cihazlar qoyulmuş məsələdən asılı olaraq müəyyən edilir. Buna uyğun olaraq, qida materiallarının struktur-mexaniki xassələrinin ölçülməsi üçün nəzərdə tutulan cihazlar 4 qrupa bölünür: