Iste'molchilar didi. Reklama yoki modani o‘zgarishi tufayli muayyan
mahsulotga nisbatan iste‘molchilarning qulay did yoki afzallik berish shakllansa,
narxda talab oshadi va talab chizmasi o‘ngga siljiydi.
Ayrim mahsulotlarga nisbatan iste‘molchilar didida noqulay o‘zgarishning
yuz berishi talabni ozaytiradi va talab chizig‘ini chapga siljitadi. Masalan pal‘to,
plash va kurtkalarni bozorda paydo bo‘lishi va iste‘molchilarda ularga nisbatan
qiziqish uyg‘onishi, milliy to‘n va choponlarga talabni keskin qisqartiradi.
Kompakt-disklarni vujudga kelishi esa, plastinkalarga bo‘lgan talabni kamaytirdi
va hokazolar.
2)
Iste’molchilar soni. O‘zbekiston aholisining deyarli yarmidan ko‘prog‘i
qo‘shiladilar. Ularning soni yildan yilga ko‘payib bormoqda. Shunga muvofiq
ravishda, go‘daklar, bolalar, o‘smirlar va qariyalar bosh mahsulotlarga: oziq-
ovqatga, kiyim-kechakka, maktab va boshqa o‘quv yurtlariga, o‘quv qurollariga,
adabiyotlariga talab oshyapti. Aholining tabiiy ko‘payishi tobora kamayib
borayotgan qator Evropa davlatlarida esa bu mahsulotlarga talab ozayib boryapti.
3)
Iste'molchilar daromadi. Aholiga pul daromadlaridagi o‘zgarishlar
talabga ta‘siri murakkabroq kechadi. Pul daromadlarining oshuvi ko‘p tovarlarga
nisbatan talabni oshiradi. Daromadlar osha borgan sari ko‘proq go‘sht, meva-
cheva, shirinliklar, ichimliklar sotib oladi. Va aksincha, aholi daromadlari
kamayib borsa, bo‘nday mahsulotlarga talab qisqaradi. Aholining pul daromadlari
oshib borgan sari, ularning narxi qimmatroq, sifatliroq, tovarlarga talabi oshadi.
Ko‘rimsizroq kiyim-kechaklarga, poyafzallarga, ko‘rimsizroq avtomobillarga,
radio, televizorlarga talabi kamayadi. Pul daromadlari oshib boruvchi tovarlarni
yuqori kategoriyali holi normal tovarlar deb ataladi. Daromadlar ko‘paysa talab
kamayadigan, daromadlar kamaysa, talab ko‘payadigan tovarlar (oddiy kiyim
kechaklar, oddiy poyafzallar, oddiy idish tovoqlar va.h. k.) quyi kategoriyalardagi
tovarlar deyiladi.
4)
