Rekreatsiya va turizm geografiyasi Chirchiq-2023

Savol va topshiriqlar 
1. Rekreatsiya va turizm fanining farqi? 
2. Rekreatsion geografiyaning obekti va predmetimi nima ? 
3. Rekreatsiya va turizm geografiyasining vazifalarinimalardamn 
iborat? 
4. Rekreatsiya va turizm geografiyasining maqsadi nimadan iborat? 
5. Turizm geografiyasining boshqa fanlar bilan qanday aloqadorligi 
mavjud.
2-mavzu. Rekreasion faoliyat klassifikatsiyasi 
Reja: 
1. Rekratsiya xizmati haqida tushuncha. 
2. Davilanish–sog’lomlashtiruvchi faliyat. 
3. Sport bilan shug’llanuvchi faoliyat. 
4. Ichki va tashqi rekratsion faoliyat. 
 
Rekratsiya xizmati haqida tushuncha 
Rekreatsiya resurslari–bu aholining dam olish va turizmga 
bo’lganehtiyojlarini qondirish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan barcha 
turdagi resurslar. Rekreatsiya resurslari asosida iqtisodiyotni rekreatsion 
xizmat ko’rsatishga ixtisoslashgan tarmoqlarini tashkil etish 
mumkin.Xizmat ko`rsatish sohalari orasida rekreatsiya xizmati so`nggi 
yillarda keng rivojlanmoqda. Rekreatsiya (sayohat, hordiq chiqarish, 

---

12 
sanatoriya-kurort) xizmati mehnat qilish jarayonida sarflangan kuch, 
energiyani tiklashda muhim omil hisoblanadi. 
Rekreatsiya xizmatini rivojlanishi uchun zarur bo`lgan omillar: 
- 
kundalik ehtiyojlaridan orttirgan mablag‘; 
- 
rekreatsiya resurslari; 
- 
rekreatsiya xo`jaligi bo`lishi. 
Rekreatsiya resurslari ikki xil, ya`ni tabiiy rekreatsiya hamda 
madaniy-tarixiy rekreatsiyaga bo`linadi. Tabiiy rekreatsiya resurslariga 
tabiiy sharoit va tabiiy boyliklari zaminida vujudga kelgan sharsharalar, 
g`orlar, buloqlar, so`lim tog` yonbag`irlari kiradi. Tabiiy muhiti keskin 
o`zgargan, tig`iz infrastruktura sharoitida aholining tabiat qo`ynida, 
maxsus dam olish maskanlarida hordiq chiqarishga ehtiyoji 
kuchaymoqda. Issiq avjiga chiqqan yoz oylarida tekisliklarda yashovchi 
aholi tog` maskanlariga oshiqadi. 
Turli xil suv havzalariga tashrif buyurish bilan bog’liq ikkinchi 
guruhning dam olish turlari,masalan, suzish havzalariga tashrif buyurish. 
Shuni ta’kidlash kerakki, suzish keksa odamlar orasida juda 
mashhur,chunki ular buni sog’liq uchun foydali deb bilishadi va buni 
yoshartirishning yaxshi vositasi deb bilishadi. 
Baliq ovlash va suv havzalari yaqinidagi tabiatni o’rganish suv bilan 
bog’liq dam olish turlarini anglatadi.Suvda dam olish turlari oddiy va 
motorli qayiqlarda suzishni o’z ichiga oladi. 
Velosiped, yugurish va piyoda yurish kabi ba’zi quruqlikdagi dam 
olish turlari maxsus shartlarni talab etmasligi mumkin.Ba’zilar 
velosipedning ma’lum turlarini, masalan tog ‘velosipedini afzal 
ko’rishadi,boshqalari esa oddiy mamlakat yo’lida bir joydan boshqasiga 

---

13 
sayr qilishni yaxshi ko’rishadi.Yugurishning ommaviyligi tobora ortib 
bormoqda.Ommabop bo’lgan dam olish turining o’ziga xos xususiyati 
shundaki,u deyarli hamma joyda,uyning yonidagi maysazorda,ochiq 
stadionda yoki yugurish uchun maxsus yo’llari bo’lgan munitsipal 
parkida o’tkazilishi mumkin. Bundan tashqari, yugurishning mashhurligi 
oshishi uning foydalari va shifobaxsh ta’siri bilan bog’liq. 
Dam 
olishning 
boshqa 
turlari,masalan,piyoda 
sayr 
qilish,marshrutizatsiyalash va hk. Ko’plab sharoitlar va moslamalarni 
talab qiladi,bu ularga qatnashishni qiyinlashtiradi va shuning uchun 
ularning mashhurligini biroz pasaytiradi,ammo shunga qaramay, ushbu 
turlarda qatnashuvchilar soni hali ham ancha. Yuqori. So’nggi paytlarda 
ushbu 
dam 
olish 
turlarining 
ommaviyligi 
o’sib bormoqda,u 
yo’llar,marshrutlar,lagerlar sonining ko’payishiga olib keladi. 
Dam olishning ayrim turlari, dam olish va ochiq havoda bo’sh vaqtni 
o’tkazish usullari,masalan,toqqa chiqish yoki shamolda suzish kabi 
maxsus dam olish turlari deb atash mumkin.Ko’pgina hollarda,ushbu 
turlarning o’rnatilishi nafaqat maxsus sharoitlarni,masalan, tog’li 
hududlarning mavjudligini, balki turli xil sport anjomlari va 
inventarlarining mavjudligini ham talab qiladi.Shu bilan birga, ushbu 
guruhga ov va ot minish,tog ‘chang’isi va boshqalar kabi an’anaviy hordiq 
va hordiq turlari kiradi. 
Mamlakatimizning iqlim xususiyatlari qor va muzning hordiq 
chiqarish turlari bilan bog’liq, masalan, konkida uchish, snoubord, turli 
xil tog ‘va tekis chang’i sport turlari, oddiy va qorda yuradigan 
mashinalarda chang’i va hokazo.Ushbu turdagi dam olish va dam olish 
turlari orasida eng mashhurdir.G’alati chay otish. Ikkinchi eng mashhur 

---

14 
tosh chang’isi,va konkida uchish ishtirokchilar orasida uchinchi o’rinni 
egallaydi. 
Dam olish turlaridan qat’iy nazar,ularning barchasi insonning to’liq 
dam olishini ta’minlashga qaratilgan. Dam olish–bu charchoqni keltirib 
chiqargan faoliyatni to’xtatish sharoitida davom etadigan aqliy va 
jismoniy ishlarni tiklash jarayoni.Passiv va faol dam olishni 
ajrating.Passiv dam olish avvalgi harakatlarning to’xtatilishini va 
tananing to’liq jismoniy dam olishini, faol dam olish–tananing faoliyatini 
boshqa faoliyat turiga o’tkazishni ta’minlaydi. 
Dam olish salomatlikni saqlash va mustahkamlash,yuqori ish 
qobiliyatini saqlash va faol uzoq umr ko’rishga erishish uchun muhim 
shartlardan biridir. To’liq dam olish sog’lom turmush tarzining ajralmas 
xususiyati bo’lib, bo’sh vaqtni oqilona tashkil etish, shuningdek ish 
rejimiga kiritilgan maxsus tiklanish choralari bilan ta’minlanadi.Tashqi 
makon faoliyatining eng keng tarqalgan turlaridan biri bu turizmdir. 
Davolanish 
sog’lomlashtirish 
turizmi 
geografiyasi 
Davolanish maqsadlarida safarga chiqish qadimdan ma’lum, qadimda 
kishilar davolanish maqsadida balchiq va shifobaxsh buloqlar mavjud 
joylarga safarlarga borishgan. Turizmni mazkur turi hozir ham keng 
tarqalgan. 
Davolash sog’lomlashtirish turizmi quyidagi xususiyatlarga ega
Kurortlarda dam olish va davolanish uzoq vaqt davom etadi. Ya’ni eng 
kamida uch hafta bo’lishi lozim. Kurortlarda davolanish qimmat turadi. 
Shuning uchun bunday turistik sayohatlar o’ziga to’q turistlarga 
mo’ljallangan. Mazkur turistik safarlarga asosan yoshi kattaroq, kasali 

---

15 
doimiy toifaga o’tgan kishilar chiqishadi. Shuning uchun ular maxsus 
ixtisoslashgan kurortlarni tanlashadi. 
■ Hozirgi paytda kurortlar uch turga bo’linadi. Balneologik, 
balchiqli va iqlimiy. 
■ Balneologik kurortlarda tabiiy mineral suvlardan davolash 
maqsadida foydalaniladi. Ular cho’milish va ichish maqsadlarida tavsiya 
etiladi. Mineral suvlar bilan juda ko’p kasalliklarni davolash mumkin. 
Masalan: oshqozon – ichak kasalliklari, yurak – qon tomiri, asab 
kasalliklarini davolash. 
■ Balchiqlar yoki balchiqli kurortlar davolovchi balchiq konlar 
yonida joylashadi. Balchiqlar bo’g’inlar, asab tizimi, ginekologik va 
boshqa 
kasalliklarni 
davolashda 
qo’llaniladi 
.
Iqlimiy kurortar juda xilma – xil. Ular o’rmon, tog’, dengiz bo’yi, iqlimiy 
turlariga bo’linadi. Ularning xar biri uchun iqlim ob-havo omillarini 
maьlum bir uyg’unligiga xos. Masalan:harorat, atmosfera bosimi, Quyosh 
nurlari va x.k. Mazkur omillarga ko’ra urortlar yo’nalishi aniqlanadi. 
■ O’rmonli kurortlarda asosan yuqori nafas yo’llari, astma, asab 
tizimi ishdan chiqishi bilan og’riganlar davolansa, tog’ kurortlarida 
qamqonlik 
va 
sil 
kasalini 
daslabki 
bosqichlaridagi 
shakli 
davolanadi.Iqlimiy kurortlarning eng keng tarqalgan turi-dengiz bo’yi 
kurortlaridir.Dengiz iqlimi juda ko’p kasallarni davolash imkoniga 
ega.Dengiz iqlimi qon suyak to’qimalari, limfatik bezlarni davolashda 
katta foyda beradi.
Tog`larimiz mo`tadil havosi, g`aroyib o`simlik va hayvonot dunyosi 
hamda shifobaxsh buloqlari bilan tabiiy-rekraatsion rayon sifatida 
xorijliklarni ham maftun qilmoqda.Tog`larning tabiati shifobaxsh va 

---

16 
maftunkor davolashda davolash va dam olish maskanlari mavjud. 
Toshkentdagi “Chimyon”, Farg’ona vodiysidagi “Shohimardon”,