Руководство для спортсменов по настольному теннису для развития их полного потенциала

Maxsus psixologik tayyorgarlik
Maxsus psixologik tayyorgarlik quyidagi xususiy vazifalarni hal qilish 
uchun yo’naltiriladi: 

sportchi uchun uning musobaqa faoliyatida, xususan mazkur turnirda 
ahamiyatli bo’lgan ijtimoiy qadriyatlarga uni yo’naltirish; 

sportchida psixologik to’siqlarni engib o’tishni engillashtiruvchi 
psixologik “ichki tayanchlar”ni shakllantirish; 

muayyan raqib bilan kurashda yuzaga keladigan psixologik to’siqlarni 
engib o’tish; 

oldda kutilayotgan kurash sharoitlarini modellashtirish, bevosita 
musobaqa oldidan harakatlanishning psixologik dasturini yaratish va uni turnir 
davomida amalga oshirish. 
Maxsus psixologik tayyorgarlik asosan tennischi musobaqa oldidan his 
qiladigan xavfsiranish holatini tartibga solish uchun yo’naltirilgan. 
Musobaqa oldidan xavfsiranish belgilari ikkita asosiy guruhga bo’linadi: 
somatik xavfsiranish va kognitiv xavfsiranish belgilari. 
Somatik xavfsiranish uchun quyidagilar ko’proq xosdir: 

yurakning tez-tez urishi; 

---


og’iz qurishi; 

ko’p esnash; 

oshqozondagi yoqimsiz hissiyotlar, ichning suyuq ketishi,tez-tez siyish; 

kaft va tovonning ho’lligi; 

ovoz o’zgarishi 
(hirildoq ovoz);

mushaklarning, qo’l barmoqlarining qaltirashi 
(tremor);

terming, ayniqsa, yuzning qizarishi 
(vazomotorika);

chigalyozdi mashqlari boshlanishidanoq charchash alomatlarini his 
qilish. 
Somatik xavfsiranish sport o’yinlari uchun unchalik qo’rqinchli emas va 
ko’pincha yaxshi chigalyozdi mashqlari bilan olib tashlanadi. Buning ustiga, 
ko’pgina sportchilar startoldi somatik xavfsiranishni his qilmasa, samarali harakat 
qila olmaydilar. Xavfsiranish pay do bo’lishi bilanoq darhol aynan mana shunday 
holatda qanday muvaffaqiyatli harakat qilganliklarini eslaydilar. Doimo shuni 
singdirish mumkinki, somatik xavfsiranish-g’alabaga bo’lgan kerakli holatni 
shakllantirish uchun yaxshi dastlabki vaziyatdir: kuchli qo’zg’alishsiz faol 
harakatlarga o’zingni yo’naltira olmaysan. 
Kognitiv xavfsiranish axborotni qayta ishlash va taktik vazifalarni hal qilish 
bilan bog’liq. Bunday yuqori bosimda ish qobiliyati pasayadi, muvaffaqiyatga 
ishonch yo’qoladi. 
Kognitiv xavfsiranish belgilari: 

turnirdan bir-ikki kun oldin har narsaga asabiylashish; 

uyqusizlik, tush ko’rganda nimanidir yo’qotish, afsuslanish, bajarilmagan 
ish bilan bog’liq syujetlarning paydo bo’lishi; 

uyqudan keyin to’liq dam olmaslik belgisi, bosh og’rig’i; 

fikrlar doimo bir ob’ektdan ikkinchi ob’ektga “sakrab o’tib turadi”; 

sportchi uchun sevimli,odatiy bo’lgan musiqa bu safar hech qanday 
taa’surot uyg’otmaydi; 

atrofdagilarning, yaqin odamlarning “keraksiz bezovta qilishlari”dan 
asabiylashish; 

---


ko’p gapirishdan birdaniga jim yurishga o’tish; 

sportchi start oldidan murabbiyning ko’rsatmalarini e’tiborsizlik, 
loqaydlik bilan tinglaydi. 
Bunday holatda quyidagi psixologik regulyasiya dasturlari qo’llaniladi. 
Kognitiv 
(aqliy)
doiraga ta’sir ko’rsatish dasturlari: 

maqsadni belgilash vositalari: sportchini kutilayotgan psixologik 
to’siqlarni 
(masalan,”noqulay” chapaqay raqib va h.k.)
engib o’tishga 
moslashtiradigan maqsadlar qo’yilmasi; 

fikrlar yo’nalishini kerakli tomonga qaratishni tashkil etish, ongni stress-
faktorlardan tozalash: texnik usullarni kutilayotgan uchrashuv shaklidan qat’iy 
nazar fikran takrorlash; 

o’yinga umumiy tayyorgarlik emas, balki aniq raqib bilan uchrashuvga 
tayyorgarlikni shakllantirish bilan bog’liq autotrening o’tkazish. 
Sportchiga fiziologik-somatik jihatdan ta’sir o’tkazilganda nafaqat somatik 
keskinlik tartibga solinadi, balki musobaqa uchun kerakli tayyorgarlik holati 
yaratiladi: 

psixologik-mushak mashqlari variantlari, A.Y.Alekseev bo’yicha (1997); 

mimik mushaklar holati ustidan o’z-o’zini nazorat qilish; 

nafas olish ustidan o’z-o’zini nazorat qilish. 
Bu turdagi istalgan ish relaksatsiya, avvalambor mushak relaksatsiyasi 
ko’nikmalarining yaxshi holatiga asoslanishi lozim. Relaksatsiyaning vazifasi 
Shundaki, uning yordamida psixologik va jismoniy zo’riqish olib tashlanadi. 
Bunga asab tizimining faoliyatini organizmning biologik salohiyatini qayta 
tiklashga yo’naltirish hisobiga erishiladi. 
Tennischining o’zi haqida aniq tasavvurga ega bo’lishi psixologik 
regulyasiya ishining boshlang’ich nuqtasi hisoblanadi. o’z tanasini batafsil 
biladigan, uning har bir qismining vazifalarini aniq his qiladigan sportchi o’zining 
“Men”ini yaxshiroq tushunadi va o’zining xulq-atvorini yaxshiroq boshqaradi. 
Mimikadan psixologik regulyasiya vositasi sifatida faol foydalanishda 
ko’zgu yordam beradi. o’ziga qarab turib, u yoki bu kayfiyatga