S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

bu yerda,
К — reaksiya tezlik konstantasi; k0 — eksponensial oldi 
ko‘paytuvchisi; R — gaz doimiysi; T — absolut temperatura.
Katalizator ishtirokida kimyoviy ta ’sirlanish yo‘lining o‘zgarishi 
aktivlanish energiyasi kamayishiga olib keladi. Katalizatoming ta ’siri 
uning aktivligi A bilan xarakterlanadi va u quyidagicha aniqlanadi:
A = kk / k = [k0/exp(Ek/RT)] [exp(E/RT)k0]= exp (E/RT)
bu yerda,
ДЕ= E— Ek; Ek — katalizator ishtirokida jarayonning 
aktivlanish energiyasi.
Katalizatoming aktivligi katalizator va konvertirlanayotgan gaz 
oqimining fizik-kimyoviy xossalariga bog‘liqdir. Bir katalizatorni turli 
sharoitlarda olib boriladigan jarayon uchun aktivligi quyidagicha olib 
boriladi:
A= G m/V; 
A =G ra/G k;
A= G k/S; 
Asol= G m/S iol*V
bu yerda,
A — katalizator aktivligi; Gm — bir birlik vaqtda hosil 
bo‘layotgan mahsulot miqdori; Gk — katalizator massasi; V — hajm;
S — ishchi yuza; 
— solishtirma yuza.
127

---

Geterogen katalitik jarayon murakkab va ko‘p bosqichli jarayondir.
Katalitik jarayon tezligi quyidagicha aniqlanadi:
W= к p,a -p2b -p3c
bu yerda,
к — reaksiya tezligi konstantasi; p,, p2, p3 — reaktantlaming 
parsial bosimlari; a, b, с — reaksiya tartiblari.
In k= In k0 - E/RT
Oddiy A va V ko‘rinishidagi katalitik jarayon tezligi quyidagicha 
aniqlanadi:
W= k g ‘- b jC ,/ (1+ b, Cj+ b2c2)
bu yerda,
к — reaksiya tezligi konstantasi; g‘ — katalizatorning 
solishtirma yutish qobiliyati; b, c, va b2 c2 — adsorbsion koeffitsientlar.
Qaytmas katalitik jarayon uchun reaksiya tezligi quyidagicha 
aniqlanadi:
W= к F- b , c , / (1+ b ,c ,+ к F b / b 2
Geterogen katalitik jarayondan tashqari diffuzion sohada borsa 
FIKning btrinchi qonuniga ko'ra tezligi quyidagicha aniqlanadi:
W= d G / d x= - D S dc/dz
bu yerda,
G — z yo'nalishida harakatlanayotgan modda miqdori; S
— katalizator donalarining tashqi erkin yuzasi; dc/dz — konsentratsiya 
gradienti; De — molekulyar diffuziya koeffitsienti.