S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

43-rasm. Torf ishqoriy sorbentlar bilan azot oksidlarini adsorbsiyalash
sxemasi
121

---

6.4. Gazlarni oltingugurt (IV) oksididan tozalash
Gazlarni oltingugurt (IV) oksididan tozalash jarayonida absorsion 
usul bilan tozalash jarayonidagi kamchiliklar issiqlik energiyasi hosil 
qilinayotgan agregatlarga chang holatidagi qattiq xemosorbentlarni 
kiritish yo‘li bilan tozalash usulini qo'llash hisobiga yo‘qotiladi. 
Xemosorbentlar sifatida ohaktosh, dolomit yoki ohak qollanishi 
mumkin. Xemosorbentlar faolligini oshirish va S 0 2 S 0 3ga oksidlanishi 
jarayonining oldini olish maqsadida jarayon maxsus qo'shimchalar: 
noorganik tuzlar, mis oksixloridi, magniy oksidi va boshqa moddalar 
ishtirokida olib boriladi.
Yuqorida keltirilganlardan tashqari xemosorbentlar sifatida S 0 2 ni 
bog'lab olish uchun ba’zi metall oksidlari ham qo‘llaniladi. Masalan, 
Al, Bi, Co, Cr, Cu, Fe, Mn, Ni, Sn, Ti, V, U. Tadqiqot ishlari natijasida 
marganets-oksidli usul (“Mitsubisi” firmasi taklif etgan) amalda keng 
qo‘llanilyapti (44-rasm).
atmosferaga
44-rasm. Tutun gazlarni oltingugurt (IV) oksididan marganets-
oksidli usul bilan tozalash moslamasining sxemasi:
1— adsorber; 2 — siklon; 3 — elektrofiltr; 4— tutun trubasi; 5— ammoniyli
sirubber; 6— reaktor; 7— separator; 8—filtr; 9—qaynatgich; 10— kristallizator;
11— sentrifuga; 12— siklon.
122

---

Ushbu usulga binoan issiq tutun gazlari (135°C) poroshok holidagi 
marganets oksidi bilan ishlov beriladi. Marganets oksidi S 0 2 va O, 
bilan kontaktlashishi natijasida quyidagi reaksiya ketadi:
M n0*nH 20 + S 0 2 + (l-X /2 ) 0 2 = M nS04 + n* H20
bu yerda x = l,6 — 1,7
Hosil qilingan marganets-sulfat gaz muhitidan ajratib olingandan 
so'ng, ammiak bilan ishlov berish yo‘li bilan m arganets oksidi 
regeneratsiya qilib olinadi:
M nS04+ N H 3 + (n+1) + (l-X /2 ) 0 2 =
= M n O / n H20 + (NH4)2 S 0 4
Shunday qilib, gazlarni oltingugurt (IV) oksididan quruq usul bilan 
tozalash, yuqori temperaturaga ega bo‘lgan gazlarni ho‘llamasdan 
tozalash imkonini beradi, bu esa o ‘z navbatida jihozlar korroziyasining 
oldini olish, gazlarni tozalash texnologiyasini oddiylashtirish va unga 
sarflanayotgan kapital sarflarni qisqartirishga olib keladi.
Absorbsion tozalashning quruq usullari ichida ishlab chiqarish 
sharoitida uglerodli yutgichlar (asosan aktivlangan ko'm ir va yarim 
koks) gazlarni 110—150°C da tozalash imkonini beradi.