S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

Aktivlangan ko‘mir 
— gidrofoblik xususiyatiga ega. Shuning uchun 
u nam gazlarni tozalashda qo‘llanadi. Aktivlangan ko‘mirning quyidagi 
markalari keng qo‘llaniladi: AG — 2, SKT, AR, SKT — 3, ART.
Silikagellar 
— amorf kremniy (S i02 . nH 20 ) ning gidrati bo‘lib, 
o‘zgaruvchan tarkibga ega.
n Si(0H )4- * S i 0 2n_ m + (2n-m) H 20
Silikagellar g‘ovaklarining tuzilishi bo‘yicha yirik, o ‘rta va mayda 
g‘ovakli turlarga b o ‘linadi. Silikogellarning quyidagi m arkalari 
mavjuddir: KSK, KSS, MSM, SHSK, SHSS, SHSM.
Ular asosan polyar moddalarni yutib olish uchun qo‘llanadi.
Alumogel 
— Al20 3 nH 20 aluminiyning aktiv oksidi bo‘lib, aluminiy 
gidroksidini qizdirish yo‘li bilan olinadi.
Seolitlar 
- regulyar strukturaga ega bo‘lib, tarkibida ishqoriy 
oksidlari va ishqoriy metall oksidlari bor bo‘lgan alumosilikatlardir. 
Me2/nO A120 3 X Si02 yH20 (Me — ishqoriy metall kationi, n—uning 
valentliligidir). Seolitlarning kristallik xususiyati S i0 4 va A104 ning 
tetraeflaridan tashkil topgandir. Ularning NaA, CaA, CaX, NaX 
markalari mavjuddir.
Seolitlar polyar birikmalar, qo‘sh bog‘li birikmalar bug‘larini ko‘proq 
yutadilar.
6.2. Uchuvchan erituvchilar bug‘larini adsorbsiyalash
Organik erituvchilami rekuperatsiya qilish ham iqtisodiy, ham 
ekologik ahamiyatga egadir, chunki yiliga 600—800 ming tonna erituvchi 
yo'qotiladi. Erituvchilar bug‘lari asosan ularni saqlash vaqtida va 
texnologik jarayonlarda foydalanilganda uchib chiqishi hisobiga 
yo‘qotiladi. Ular ushlab olish uchun asosan adsorbsiya usuli qollaniladi.
118

---

Ulami quyidagi mayda g‘ovakli adsorbentlar yordamida ushlab olinadi: 
aktivlangan ko‘mir, silikogellar, alumogellar, seolitlar, g‘ovakli shishalar 
va h.k. Lekin, aktivlangan ko‘m ir eng ko‘p gidrofob bo‘lganligi tufayli 
50% gacha nisbiy namlikka ega bo‘lgan bug‘li gazlarni tozalash vaqtida 
ham organik erituvchilar bug‘larining yutilish qobiliyatiga deyarli ta’sir 
etmaydi. Erituvchilar bug‘lari statsionar (qo‘zg‘almas), qaynovchi va 
zich harakatlanuvchi yutuvchi qatlamlarda yutib olinadi. Amalda ishlab 
chiqarish sharoitida eng keng tarqalgan adsorbsion moslama statsionar 
adsorbent qatlamli bo‘lib, unda adsorbent qatlami vertikal, gorizontal 
yoki halqali adsorberlarda joylashgan b o lad i. Vertikal ko‘rinishli 
adsorberlar odatda kam miqdordagi bug*-gaz aralashmasi oqimini 
tozalash uchun, gorizontal va halqali jihozlar esa yuqori tezlikdagi 
(soatiga o‘n va yuz kub metr) gaz aralashmasi oqimini tozalash uchun 
qo‘llaniladi. Davriy ravishda ishlamaydigan adsorberli rekuperatsion 
moslamalar (statsionar adsorbent qatlamli) uch texnologik siklga: to ‘rt-, 
uch-, ikki fazali binoan ishlaydi. U yoki bu ish sikli yutilayotgan