S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

6.5. Gazlarni galogenlar va ularning birikmalaridan tozalash
Sanoat korxonalarining chiqindi gazlari tarkibida Homing miqdori 
turlicha bo'ladi. Masalan, mineral o ‘g‘itlar ishlab chiqarish gazlari 
tarkibida 30—200 m g/m 3, aluminiy ishlab chiqarishda esa 200 g/m 3 ga 
yetadi. Absorbsion usul bilan tozalash natijasida ftor birikmalari 
miqdorini faqat 10—50 m g/m3 gacha tushirish mumkin. Bundan tozalash 
natijasiga xemosorbsion va ion almashtirish usullari qo‘llanilganda 
erishish mumkindir.
Vodorod ftoridni yutib oluvchi qattiq xemosorbsionlarga ohaktosh, 
alumogel, nefelinli sienitlar, natriy ftoridlar kiradi. Ushbu usul juda 
oddiy jihozlarda olib boriladi (45-rasm).
123

---

45-rasm. Vodorod ftoridni ohaktosh
bilan adsorbsiya qilish moslamasining
sxemasi:
Tozalangan
gaz
Siqilgan
havo
A
3
о 
о
о 
±
v 
о о 
о
1 
— bunber; 2
— 
kontakt jihozining
qobig‘i; 3 — gaz taqsimlagich moslama;
4 — pnevmatik ejektor.
Ishlab bo'ling
xemosorbent
Ion-almashtiruvchi materiallar qo‘llanilganda tozalash samaradorligi 
ancha balanddir. Masalan, AB — 17x8 kationiti bilan tozalangan gaz 
tarkibidagi vodorod ftoridning qoldiq miqdori 0,5—1,3 mg/m3 ni tashkil 
etadi.
Gaz holidagi xlor asosan yog‘och va boshqa o‘simliklami kimyoviy 
qayta ishlash jarayonida hosil bo'ladigan ko‘p miqdorli organik qattiq 
chiqindi: mignin va kalsiy mignosulfonat bilan yutib olinadi. Lekin 
bulami suvli eritma va pulpa shaklida qo‘llash yanada samaraliroqdir.
Vodorod xlorid esa temir xlorid va mis fosfat va mis sulfat, kadmiy 
sulfat, qalay sulfatlar bilan yutib olinadi. Ular HC1 bilan komplekslar 
hosil qiiadi. Bundan tashqari ba’zi polimer moddalar, seloitlar va boshqa 
moddalar adsorbentlar sifatida qo'llaniladi. Yuqorida keltirilgan 
yutuvchi moddalaming ko'pchiligi HC1 ning miqdori kam (1% gacha) 
b o'lgan gazlarni keng tem peratura intervalida tozalash uchun 
qo‘llaniladi.