Саьламлыг  здоровье

Nəticələr və müzakirə. Müşahidələr zamanı əldə edilən məlumatların təhlili 
göstərmişdir ki, hər iki qrupda MP müəyyən olunmuş xəstələrin sayı kifayət qədər 
yüksək  olmuş  və  KE-da  xəstələrin  72,5%(29),  qeyri-KE-da  52,5%(21)-ni  əhatə 
etmişdir.  Normal  MS  isə  müvafiq  olaraq  xəstələrin  27,5%(11)  və  47,5%(19)-də 
müşahidə olunmuşdur. Göründüyu kimi KE-da MP-lar olan xəstələr normal siklli 
xəstələri  2,6  dəfə  üstələmişdir.  Qeyri-KE-lı  qrupda  isə  bu  fərq  xeyli  aşağı  -  1,1 
dəfəyə  bərabər  olmuşdur.  Eyni  zamanda  KE-da  MP-lar  müşahidə  edilənlər  qeyri-
KE ilə müqayisədə 1,4 dəfə çox olmuşdur. Normal MS-li xəstələrin sayı isə əksinə, 
qeyri-KE-lı qrupda daha çox - 1,7 dəfə yüksək olmuşdur.  
MP-lar müxtəlif əlamətlərlə biruzə vermiş, polimorf xarakter daşımışdır. Hər 
iki  qrupda  irrequlyar  menstruasiya,  oliqomenoreya,  alqodismenoreya  kimi 
ə
lamətlərin  olması  üstünlük  təşkil  etmişdir  -  müvafiq  olaraq  xəstələrin  27,5%, 
20%, 15% və 25%, 15%, 17,5%-də qeyd edilmiş və KE-da xəstələrin 62,5%, qeyri-
KE-da isə 57,5%-ni əhatə etmişdir (cədvəl 1). 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
118 
Жядвял  № 1. 
Xəstələrdə menstrual pozğunluqlar zamanı əlamətlərin rast gəlmə tezliyi. 
 
Əlamətlər 
Katamenial epilepsiya 
Q-katamenial epilepsiya 
Mütləq 
% 
Mütləq 
% 
İrrequlyar  
11 
27,5 
10 
25 
Oliqomenoreya 
8 
20,0 
6 
15 
Polimenoreya 
4 
10,0 
5  
12,5 
Alqodismenoreya  
6 
15,0 
7 
17,5 
Hipermenoreya 
5 
12,5 
5 
12,5 
Hipomenoreya 
3 
7,5 
4 
10 
Opsomenoreya 
3 
7,5 
3 
7,5 
 
I qrupda MP qeyd edilən xəstələrdə orta yaşın 24,1±1,2 il, xəstəliyin davam 
müddətinin  8,5±0,96  il,  mensturasiyanın  başlamasının  13,83±0,3  və  xəstəliyin 
debütünün  14,9±0,8  yaşda,  tutmaların  tezliyinin  isə  3,75±0,4  olması  müəyyən 
edilmişdir. Normal MS olanlarda bu müvafiq olaraq: - 24,4±2,0 il, - 12,1±1,1 il, -
14,6±0,6, - 14,4±0,8, - 0,65±0,3 olması aşkar olunmuşdur (cədvəl 2). 
Cədvəl  2-dən  də  göründüyü  kimi  normal  MS-li  xəstələrdə  epileptik 
tutmaların  tezlik  göstəriciləri  MP  olanların  və  qrupun  ümumi  göstəriciləri  ilə 
müqayisədə  xeyli  aşağı  olmuş  və  bu  stastistik  əhəmiyyət  daşımışdır  (p<0,001). 
Eyni  zamanda  normal  MS-li  xəstələrdə  davam  müddəti  MP  olanların 
göstəricilərindən  statistuk  dürüst  olmaqla  çox  olmuşdur  (p<0,05).  Digər 
göstəricilərin  müqayisəsi  zamanı  isə  statistik  əhəmiyyət  daşıyan  fərq  müəyyən 
edilməmişdir  (p>0,05).  İrsi  meyillik  KE-da  6(15%),  qeyri-KE-da  isə  13(32,5%) 
halda qeyd edilmişdir. 
II qrupda MP olanlarda orta yaş 21,9±1,4 il, xəstəliyin müddəti 9,1±0,7 il, 
menzisin  başlaması  13,5±0,4  və  xəstəliyin  debütü  13,4±1,2  yaşda,  tutmaların 
tezliyi isə 4,0±0,98 olmuşdur. Normal MS olanlarda bu müvafiq olaraq: orta yaş - 
25,3±1,5  il,  davam  müddəti  -  7,9±1,2  il,  menzisin  başlanması  -  13,8±0,5  və 
xəstəliyin debütü - 17,0±1,5 yaşda, tutmaların tezliyinin - 3,55±0,8 olması aşkar 
edilmişdir.  Nəticələrin  müqayisəsi  zamanı  statistik  əhəmiyyətli  fərq  müəyyən 
edilməmişdir (p>0,05). (Cədvəl 3). 
 
 
Жядвял  № 2. 
KE zamanı menstrual pozğunluqlar olan və normal MS-li xəstələrin 
göstəriciləri 
 
 
Göstəricilər 
Nəticələr 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunluq 
n=29 
p 
Normal 
MS 
n=11 
p 
 p* 
Xəstələrin 
orta yaşı  
24,2±1,1 
(13-36) 
24,1±1,2 
(13-36) 
>0,05 
24,0±2,0 
(13-36) 
>0,05 
>0,05 
Epilepsiyanın 
debüt yaşı 
14,3±0,6 
(5,0-23) 
14,9±0,8 
(5,0-22) 
>0,05 
14,4±1,0 
(9-23) 
>0,05 
>0,05 
Xəstəliyin 
müddəti 
9,4±0,6 
(1,0-22) 
8,5±0,96 
(1,0-20) 
>0,05 
12,1±1,1
 
(2,0-22) 
>0,05 
<0,05 
Menzisin 
başlanma yaşı 
13,95±0,2 
(11-16) 
13,83±0,3 
(11-16)
 
>0,05 
14,6±0,6 
(13-15) 
>0,05 
>0,05 
Tutmaların 
tezliyi  
3,23±0,2 
(0-8,0) 
3,75±0,4
 
(0,5-8,0) 
>0,05 
0,65±0,3
 
(0-1,0) 
<0,001 
<0,001 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
119 
Qeyd:  p-ümumi göstərici ilə və p*-yarımqruplar arasında fərqin etibarlığı 
 
Жядвял  № 3. 
Qeyri-katamenial epilepsiya zamanı menstrual pozğunluqlar olan və normal menstrual siklli 
xəstələrin klinik-anamnestik göstəriciləri 
 
 
 
Göstəricilər 
Nəticələr 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunluq 
n=21 
p 
Normal MS 
n=19 
p 
 p* 
Xəstələrin 
orta yaşı  
23,3±1,0 
(13-36) 
21,9±1,4 
(13-34) 
>0,05 
25,3±1,5 
(15-36) 
>0,05 
>0,05 
Epilepsiyanın 
debüt yaşı 
15,5±0,5 
(5,0-27) 
13,4±1,2 
(5,0-23) 
>0,05 
17,0±1,5 
(7,0-27) 
>0,05 
>0,05 
Xəstəliyin 
müddəti 
8,85±0,8 
(1-18) 
9,1±0,7 
(3,0-16) 
>0,05 
7,9±1,2
 
(1,0-18) 
>0,05 
>0,05 
Menzisin 
başlanma yaşı 
13,7±0,2 
(11-16)
 
13,5±0,4 
(11-16)
 
>0,05 
13,8±0,5 
(11-16) 
>0,05 
>0,05 
Tutmaların 
tezliyi  
3,8±0,63 
 (0-13) 
4,0±0,98
 
(0-13) 
>0,05 
3,55±0,8 
(0-10)
 
>0,05 
>0,05 
Qeyd:  p-ümumi göstərici ilə və p*-yarımqruplar arasında fərqin etibarlığı 
 
MP  olan  katamenial  və  qeyri-katamenial  epilepsiyalı  xəstələrdə  klinik-
anamnestik  göstəricilər  müqayisə  edilərkən  statistik  əhəmiyyət  daşıyan  fərqlər 
aşkar  edilməmişdir.  Yalnız  hər  iki  qrupda  normal  MS  müşahidə  edilən  xəstələrin 
nəticələrinin  müqayisəsi  zamanı  xəstəliyin  davam  etmə  müddəti  (p<0,05)  və 
tutmaların  tezlik  göstəricilərində  (p<0,01)  statistik  əhəmiyyət  daşıyan  fərqlər 
meydana  çıxmışdır.  Belə  ki,  normal  MS-li  xəstələrdə  KE  qrupunda  xəstəliyi 
müddətinin, qeyri-KE-lı xəstələrdə isə epileptik tutmaların tezliyinin yüksək olması 
müşahidə edilmişdir.   
Menzisin debüt yaşı hər iki qrupda xəstələrin əksəriyyətində öz vaxtında, 10-
14  yaşlarında  olmuşdur.  Bu  KE-da  xəstələrin  70%,  qeyri-KE-da  isə  62,5%-də 
müşahidə  edilmişdir.  Menzisin  gecikməsi,  15-16  yaşlarda  olması  KE-da  30,0%, 
qeyri-KE-da 37,5% hallarda qeyd olunmuşdur. Müşahidə olunan MP-la menzisin 
başlanma yaşı arasında müəyyən asılılığın olub-olmaması araşdırılmışdır. KE-da 
MP-ların  olması  əsasən  13-14  və  15-16  yaş  yarımqruplarının  payına  düşmüş  və 
müvafiq  olaraq  xəstələrin  41,4%  və  37,9%-ni,  10-12  yaş  olanlarda  isə  20,7%-ni 
ə
hatə  etmişdir.  Qeyri-KE-lı  xəstələrdə  bu  göstərici  fərqlənməmiş,  hər  üç 
yarımqrupda 33,3%-ə bərabər olmuşdur (cədvəl 4). 
Жядвял  № 4. 
Menstrual disfunksiyalarla menzisin başlanma yaşı arasında asılılıq 
 
 
Menzisin 
başlanma yaşı: 
 
                    KE-lı xəstələr 
           Qeyri-KE-lı xəstələr 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunluq 
n=29 
Normal 
MS 
n=11 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunluq 
n=21 
Normal 
MS  
n=19 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N  % 
10-12 yaş 
13-14 yaş 
15-16 yaş 
6 
22 
12 
15,0 
55,0 
30,0 
6 
12 
11 
20,7 
41,4 
37,9 
- 
10 
1 
- 
91,0 
9,0 
13 
12 
15 
32,5 
30,0 
37,5 
7 
7 
7 
33,3 
33,3 
33,3 
6 
5 
8 
31,6 
26,3 
42,1 
 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
120 
Beləliklə  4-ci  cədvəldən  də  görundüyü  kimi  müqayisə  zamanı  KE-lı 
xəstələrdə menzisin başlanma yaşına görə ayrı-ayrı yarımqruplarda fərqli nəticələr 
meydana çıxmışdır. Qeyri-KE zamanı isə bu göstəricilərdə elə bir fərq olmamışdır. 
Bununla  yanaşı  katamenial  və  qeyri-KE-lı  qrupların  menzisin  başlanma  yaşına 
görə  müəyyən  edilmiş  ayrı-ayrı  yarımqruplarında  alınan  nəticələrdə  ciddi  fərqlər 
aşkar  olunmuşdur.  Məlum  olmuşdur  ki,  KE-da  menstrual  pozğuluğun  olması 
menzisin başlanmsı 10-12 yaşa düşən xəstələrin hamsında - 100%, 13-14 yaşda - 
60%-də, 15-16 yaşda - 91,7%; qeyri-KE-da isə müvafiq olaraq - 53,8%, - 58,3%, - 
46,7%-də qeyd edilmişdir. Bu cür ciddi fərqlərin olması KE zamanı oranizmdə baş 
verən neyroendokrin dəyişikliklərin olması ilə izah oluna bilər. 
Xəstəliyin  başlanması  KE-lı  xəstələrin  əksəriyyətində  -  27(67,5%)-də 
pubertat  dövründə  -  10-18  yaşlarda  olanlarda  müşahidə  olunmuşdur.  Xəstəliyin 
debüt  ilə  menstruasiyanın  başlanma  yaşının  üst-üstə  düşməsi  isə  xəstələrin 
25(62,5%)-ni əhatə etmişdir. Qeyri-KE-lı qadınlar arasında bu göstəricilər müvafiq 
olaraq  18(45,0%)  və  2(5%)  hallarda  müəyyən  olunmuşdur.  Eyni  zamanda  KE-da 
xəstəliyin  başlanması  pubertat  dövrünə  təsadüf  edən  xəstələr  arasında  debüt 
yaşının  menstrasiyanın  başlanması  ilə  üst-üstə  düşməsi  xəstələrin  25  (92,6%)-ni 
ə
hatə  edirsə,  qeyri-KE-da  bu  2(11,0%)-ə  bərabər  olmuşdur.  KE-da  xəstəliyin 
debütü  pubertata  qədər  ki,  dövrə  düşənlər  xəstələrin  12,5%-ni,  pubertatdan 
sonrakı dövrə düşənlərisə 20%-ni əhatə etmişlər. Qeyri-KE-da bu xəstələrin 22,5% 
və  32,5%-ni  əhatə  etmişdir.  Müşahidə  olunan  menstrual  disfunksiyalarla 
xəstəliyin  debut  yaşı  arasında  olan  biləcək  mümkün  asılılıq  da  araşdırılmıdır. 
Məlum olmuşdur ki, KE zamanı MP aşkar olunmuş xəstələrin 13,83%-i - I, 62,1%-
i - II, 24,1%-i - III yarımqrupun payına düşmüşdür. Qeyri-KE-lı xəstələrdə isə bu 
göstəricilər  müvafiq  olaraq  -  28,6%,  -  52,4%,  -  19,0%-ə  bərabər  olmuşdur. 
Göründüyü kimi hər iki qrupda xəstələrin əksəriyyətini pubertat yarımqrupundan 
olan  xəstələr  təşkil  etmişdir  və  bu  göstərici  KE-lı  xəstələrdə  əhəmiyyətli  dərəcədə 
yüksək olmuşdur (p<0,05). (Cədvəl 5). 
Xəstəliyin  debüt  yaşına  görə  ayrı-ayrı  yarımqruplarda  olan  xəstələr 
arasında  MP  olanların  sayının  araşdırılması  zamanı  alınan  nəticələrin  KE-lı 
xəstələrdə daha yüksək olduğu aşkar edilmişdir. Belə ki, I yarımqrupda xəstələrin 
80,0%-ni,  II-də  66,7%-ni,  III-də  87,5%-ni  MP  olan  xəstələr  təşkil  etmişlər.  Qeyri-
KE-lı xəstələrdə  bu göstəricilər müvafiq olaraq 66,7%, 61,0%, 30,8% olmuşdur. 
Qeyd edildiyi kimi KE və qeyri-KE-lı qruplarda müqayisə zamanı xəstəliyin 
davam  müddətinin  ümumi  göstəricilərində  və  ayrı-ayrı  yarımqruplar  üzrə  əldə 
edilən məlumatlarda elə bir ciddi statistik əhəmiyyətli fərqlər olmamışdır. Belə ki, 
KE-lı xəstələrin 20,0%-i - I, 37,5%-i - II, 42,5%-i - III yarımqrupda cəmlənmişdir. 
Qeyri-KE-lı qrupda isə I-də- 25,0%, II-də - 40,0%, III-də - 35,0%-i olmuşdur. MP-
ın olması ilə xəstəliyin müddəti arasında olan mümkün asılılıq da araşdırılmışdır. 
Bu  zamanı  KE-da  belə  xəstələrin  20,7%-i  -  I,  41,4%-i  -  II,  37,9%-i  -  III  yarım-
qrupun  payına  düşmüşdür.  Qeyri-KE-lı  qrupda  isə  bu  göstəricilər  -  4,8%,  - 
57,1%, - 38,1% təşkil etmişdir. Normal MS olan xəstələrin yarımqruplar arasında 
 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
121 
Жядвял  № 5. 
Xəstələrdə menstrual disfunksiyalarla xəstəliyin debütü arasında asılılıq 
 
 
 
Xəstəliyin 
debüt yaşı 
 
                    KE-lı xəstələr 
 
           Qeyri-KE-lı xəstələr 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunluq 
n=29 
Normal MS 
n=11 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunluq 
n=21 
Normal 
MS  
n=19 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N  % 
1-9 yaş 
 
10-18 yaş 
 
19 və daha 
artıq 
 
5 
 
27 
 
8 
 
12,5 
 
67,5 
 
20,0 
4 
 
18 
 
7 
 
13,8 
 
62,1 
 
24,1 
1 
 
9 
 
1 
9,1 
 
81,8 
 
9,1 
9 
 
18 
 
13 
 
 
22,5 
 
45,0 
 
32,5 
6 
 
11 
 
4 
28,6 
 
52,4 
 
19,0 
3 
 
7 
 
9 
15,8 
 
36,8 
 
47,4 
 
paylanması  müəyyən  edilərkən  bu  KE-da  I  yarımqrupda  xəstələrin  -  18,2%,  II  - 
27,3%, III - 54,5%-ni; qeyri-KE-lı qrupda isə müvaviq olaraq - 42%, - 21%, - 37%-
ni  əhatə  etmişdir.  Nəticələrin  təhlili  göstərir  ki,  hər  iki  qrupda  MP-ın  olması 
xəstəliyin  davam  müddəti  çox  olan  yarımqruplarda  daha  yüksək  faiz  təşkil 
etmişdir. Beləliklə araşdırmalar xəstəliyin müddəti ilə qeyd edilən MP-ın arasında 
mümkün  əlaqənin  olmasını  göstərir  və  bunu  hər  iki  -  həm  katamenial,  həm  də 
qeyr-katamenial  xəstələrə  aid  etmək  olar.  Bununla  yanaşı  xəstəliyin  erkən 
dövrlərində (1-4 il) qeyri-KE-lı xəstələrlə müqayisədə KE-da MP-ın daha yüksək  - 
4,3 dəfə çox olması məlum olmuşdur (p<0,05). Bu isə xəstəliyin erkən dövrlərində 
KE-lı xəstələrdə MP ehtimalının yüksək olmasını göstərir (cədvəl 6). 
 
Жядвял  № 6. 
Epilepsiyada menstrual disfunksiyalarla xəstəliyin müddəti arasında asılılıq 
 
 
Xəstəliyin 
davam 
müddəti 
KE-lı xəstələr 
Q-KE-lı xəstələr 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunl. 
n=29 
Normal MS 
n=11 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunl. 
n=21 
Normal MS 
n=19 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
 
1-4 il 
 
5-9 il 
 
10 il və daha 
çox 
 
8 
 
15 
 
17 
 
20,0 
 
37,5 
 
42,5 
 
6 
 
12 
 
11 
 
20,7 
 
41,4 
 
37,9 
 
2 
 
3 
 
6 
 
18,2 
 
27,3 
 
54,5 
 
10 
 
16 
 
14 
 
 
 
25,0 
 
40,0 
 
30,0 
 
1 
 
12 
 
8 
 
4,8 
 
57,1 
 
38,1 
 
8 
 
4 
 
7 
 
42,0 
 
21,0 
 
37,0 
 
Xəstəliyin  davam  müddətinə  görə  olan  ayrı-ayrı  yarımqruplarda  MP  aşkar 
edilmiş  xəstələrin  müəyyən  edilməsi  zamanı  alınan  nəticələrin  qeyri-KE  ilə 
müqayisədə KE-lı xəstələrdə daha yüksək olduğu məlum olmuşdur. Belə ki, KE-da 
I  yarımqrupda  -  xəstələrin  75,0%-ni,  II-də  -  80,0%-ni,  III-də  -  64,7%-ni  MP  olan 
xəstələr  təşkil  etmişlər.  Qeyri-KE-lı  xəstələrdə  isə  bu  göstəricilər  müvafiq  olaraq  - 
10,0%,  -  75,0%,  -  57,1%-ə  bərabər  olmuşdur.  Alınan  nəticələr  KE-lı  xəstələrdə, 
xüsusən xəstəliyin erkən dövrlərində MP-ın daha tez-tez rast gəlməsini və bununla 
da  MP-ların  olması  ilə  xəstəliyin  davam  müddəti  arasında  müəyyən  paralelliyi 
olmasını göstərir.  

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
122 
Göstərdiyimiz  kimi  hər  iki  qrupda  ümumi,  MP  qeyd  edilən  və  normal  MS 
olan  xəstələrin  orta  yaş  göstəricilərində  statistik  əhəmiyyətli  fərqlər  aşkar 
olunmamışdır.  Xəstələrin  qruplar  üzrə  ayrı-ayrı  yarımqruplarda  paylanmasına 
görə  həm  qrupların  ümumi  göstəriciləri  baxımından,  həm  də  MP-ların  aşkar 
olunmasına  görə  fərqli  nəticələr  əldə  edilmişdir.  Belə  ki,  müşahidə  olunan  KE-lı 
xəstələrin  27,5%-i  -  I,  47,5%-i  -  II,  25%-i  -  III  yarımqrupun  payına  düşmüşdür. 
Qeyri-KE-da isə bu göstəricilər - 27,5%, - 50,0%, - 22,5% olmuşdur. KE-da MP-lar 
aşkar  olunan  xəstələrin  27,6%-ni  -  I,  51,7%-ni  -  II,  20,7%-ni  -  III  yarımqrupdan 
olan  xəstələr  təşkil  etmişlər,  Qeyri-KE-da  isə  bu  göstəricilər  müvafiq  olaraq  - 
33,3%, - 52,4%, - 14%-ə bərabər olmuşdur. Nəticələrin təhlili göstərir ki, həm KE-
da, həm də qeyri-KE-da 29 yaşadək olan xəstələr əksəriyyət təşkil etmişlər: 75,0%, 
-  77,5%.  MP-lar  aşkar  olunan  xəstələr  arasında  da  analoji  hal  müəyyən 
olunmuşdur:  KE-da  79,3%,  qeyri-KE-da  85,7%.  Göründüyü  kimi  hər  iki  qrupda 
cavan  yaşda  olan  xəstələr  əksəriyyət  təşkil  etməklə  bərabər,  MP-da  əsasən  daha 
cavan yaşda olanlar arasında müşahidə edilmişdir (cədvəl 7).  
Жядвял  № 7. 
Epilepsiya zamanı menstrual disfunksiyalarla xəstələrin yaşı arasında asılılıq 
 
 
Xəstələrin yaşı:  
 
 
                    KE-lı xəstələr 
           Q-KE-lı xəstələr 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunl. 
n=29 
Normal 
MS 
n=11 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunl. 
n=21 
Normal 
MS  
n=19 
N 
% 
N 
% 
N  % 
N 
% 
N 
% 
N  % 
<19 yaş 
 
19-29 yaş 
 
> 30 yaş 
11 
 
19 
 
10 
 
27,5 
 
47,5 
 
25,0 
8 
 
15 
 
6 
 
27,6 
 
51,7 
 
20,7 
3 
 
4 
 
4 
27,3 
 
36,4 
 
36,4 
11 
 
20 
 
9 
 
27,5 
 
50,0 
 
22,5 
7 
 
11 
 
3 
33,3 
 
52,4 
 
14,0 
4 
 
9 
 
6 
21,0 
 
47,4 
 
31,6 
 
Xəstələrin  yaşına  görə  ayrı-ayrı  yarımqruplarda  MP  olanların  sayının 
araşdırılması  zamanı  alınan  nəticələr  KE-lı  xəstələrdə  daha  yüksək  olmuşdur:  I 
yarımqrupda  xəstələrin  72,7%,  II-də  78,9%,  III-də  60,%-ni  əhatə  etmişdir.  Qeyri-
KE-da  bu  göstəricilər  müvafiq  olaraq  -  63,6%,  -  55,0%,  -  33,3%  olmuşdur. 
Beləliklə təhlillər göstərmişdir ki, xəstələr arasında MP-lar bütün yaş qruplarında 
qeyri-KE ilə müqayisədə KE-lı xəstələrdə daha çox meydana çıxır və bu 19-29 yaşı 
və  30-dan  yuxarı  olanlarda  diqqəti  daha  çox  cəlb  etmişdir.  Qeyri-KE-da  I 
yarımqrupda  nəticənin  kifayət  qədər  yüksək  (63,6%)  olmasını  isə  xəstələrin  18 
yaşadək  olmaları ilə əlaqələndirmək olar. 
KE  zamanı  MS-də  pozğunluq  qeyd  edilən  xəstələrdə  tutmaların  tezliyi 
(3,75±0,4)  normal  MS  olan  xəstələrdən  (0,65±0,3)  dəfələrlə  -  5,8  dəfə  yüksək 
olmuşdur (p<0,0001). Qeyri-KE-da isə bu göstəricilər müvafiq olaraq 4,0±0,98 və 
3,55±0,8-ə bərəbər olmuş, alınan fərq statistik əhəmiyyət daşımamışdır (p>0,05). 
Tutmaların  tezliyinə  görə  ayrı-ayrı  yarımqruplarda  xəstələrin  paylanma-
sında  da  müxtəliflik  olmuşdur.  Belə  ki,  KE-lı  xəstələrdə  tutmaların  olmaması  - 
7,5%, tək-tək tutmalar - 10,0%, tezləşmiş tutmalar - 65,0%, çox tez-tez tutmalar - 
17,5%  hallarda  təsadüf  edilmişdir.  Qeyri-KE-da  bu  göstəricilər  müvafiq  olaraq  - 
15%,  -  27,5%,  -  30%,  -  27,5%  təşkil  etmişdir.  Müqayisə  edilərkən  KE  zamanı 
tezləşmiş  tutmalar  qeyd  edilən  xəstələrin  əksəriyyət  təşkil  etməsi  və  bunun  qeyri-
katamenial qrupdan 2 dəfədən də çox olması diqqəti cəlb etmişdir (p<0,01). KE-da 
tezləşmiş  və  çox  tez-tez  tutmaların  olması  ümumilikdə  xəstələrin  82,5%-ni  əhatə 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
123 
etmişdir.  Qeyri-katamenial  qrupda  isə  belə  halların  qeyd  edilməsi  xeyli  az  olmuş 
və  xəstələrin  57,5%-ni  təşkil  etmişdir.  Eyni  zamanda  qeyri-KE  zamanı  tutmalar 
olmayan  və  tək-tək  tutmalar  müşahidə  olan  xəstələrin  çoxluq  təşkil  etməsi  - 
42,5%, katamenial qrupla müqayisədə çox tez-tez tutmalar olan xəstələrin sayının 
bir elə fərqlənməməsi də göstərilməlidir (cədvəl 8). 
KE zamanı MP-lar aşkar olunanlar arasında epileptik tutmaların tezliyinə 
görə  xəstələrin  paylanmasının  araşdırılması  zamanı  tək-tək  tutmalar  müəyyən 
edilənlər  -  6,9%,  tezləşmiş  -  69%,  çox  tez-tez  tutmalar-  24,1%  təşkil  etmişdir. 
Qeyri-KE-da  bu  göstəricilər  müvafiq  olaraq  -  33,3%,  -  28,6%,  -  28,6%-ə  bərabər 
olmuşdur (cədvəl 8).  
Жядвял  № 8. 
Epilepsiyada menstrual disfunksiyalarla tutmaların tezliyi arasında asılılıq 
 
 
 
 
Tutmaların  
tezliyi 
 
KE-lı xəstələr 
Qeyri-KE-lı xəstələr 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunluq 
n=29 
Normal 
MS 
n=11 
Ümumi 
xəstələr 
n=40 
MS-də 
pozğunluq 
n=21 
Normal MS 
n=19 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
N 
% 
olmaması 
tək-tək 
tezləşmiş 
çox tez-tez 
3 
4 
26 
7 
7,5 
10,0 
65,0 
17,5 
- 
2 
20 
7 
- 
6,9 
69,0 
24,1 
3 
2 
6 
- 
27,3 
18,2 
54,5 
- 
6 
11 
12 
11 
15,0 
27,5 
30,0 
27,5 
2 
7 
6 
6 
9,5 
33,3 
28,6 
28,6 
4 
4 
6 
5 
21,05 
21,05 
31,6 
26,3 
 
Cədvəl  8-dən  də  göründüyü  kimi  KE-lı  qrupda  MP  aşkarlanan  xəstələr 
arasında  tutmaların  olmaması  halına  rast  gəlinməmiş,  qeyri-KE  qrupda  isə  bu 
15%  halda  təsadüf  edilmişdir.  Bununla  yanaşı  KE-da  MP  olanlar  arasında 
tezləşmiş və çox tez-tez tutmalar meydana çıxan xəstələr qeyri-katamenial qrupla 
müqayisədə  nəzərə  çarpacaq  dərəcədə  yüksək  olmuş  və  müvafiq  olaraq  93,1%  - 
57,2% təşkil etmişdir (p<0,01). Beləliklə KE zamanı epileptik tutmaların olmaması 
hallarının  müşahidə  edilməməsini,  xəstələrin  əksəriyyətində    tutmaların  tezləşmiş 
və  çox  tez-tez  tutmalar  şəklində  meydana  çıxmasını,  bunun  qeyri-KE-lı  qrupla 
müqayisədə  əhəmiyyətli  dərəcədə  yüksək  olmasını  katamenial  faktorla 
ə
laqələndirmək olar. 
MP  olması  ilə  tutmalar  arasında  mümkün  əlaqə  araşdırılmışdır.  Epileptik 
tutmalar  olmaması  KE-da  yalnız  MS  normal  olan  xəstələrdə  qeyd  edilmişdir. 
Qeyri-KE-lı qrupda isə tutmalar olmayan 6 xəstənin 33,3%-ni MP olanlar, 66,7%-
ni  normal  MS-li  xəstələr  təşkil  etmişdir.  MP  olması  KE-da  II  yarımqrupda 
xəstələrin  50,0%-də,  III-də  -  76,9%-də,  IV-də  hamısında  -  100,0%-də  aşkar 
edilmişdir.  Qeyri-KE-da  bu  müvafiq  olaraq  -  63,6%,  -  50,0%  və  -  54,5%  xəstəni 
ə
hatə  etmişdir.  KE-lı  qrupda  MP-lar  olan  xəstələr  həm  qruplar,  həm  də 
yarımqruplar üzrə - xüsusən III və IV yarımqruplarda əhəmiyyətli dərəcədə yüksək 
təşkil  etmişdir.  Bu  da  KE-lı  xəstələrdə  epileptik  tutmalarla  MP-lar  arasında 
müəyyən  paraleliyin  olmasını  göstərir.  Belə  ki,  tutmaların  tezliyi  yüksək  olduqca 
MP  aşkar  olan  xəstələrin  sayıda  çox  olur.  Qeyri-KE-da  bu  paralellik  zəif  nəzərə 
çarpmışdır. Bütün bu göstərilənlər xəstələrin reproduktiv vəziyyətinə təsir etməmiş 
deyildir. 
Beləliklə  müşahidələr  göstərmişdir  ki,  MP  aşkar  edilənlərin  sayı  kifayət 
qədər  yüksək  olmuş  -  KE-da  xəstələrin  72,5%,  qeyri-KE-da  52,5%-ni  əhatə 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
124 
etmişdir  və  KE  zamanı  MP-lar  olan  xəstələrin  normal  siklli  xəstələrdən  2,6  dəfə, 
qeyri-KE-da isə 1,1 dəfə yüksəkdir. MP-lar qeyri-KE ilə müqayisədə KE-da 1,4 dəfə 
çox  aşkar  edilmişdir.  Qeyri-KE-lı  qrupda  isə  əksinə,  normal  MS-li  xəstələrin  sayı 
MP  olanlardan  1,7  dəfə  çoxdur.  Eyni  zamanda  KE-da  MP-un  olması  menzisin 
debütü 10-12 yaşa düşən xəstələrin hamsında -100%, 13-14 yaşda - 60%-də, 15-
16  yaşda  -  91,7%,  qeyri-KE-da  isə  müvafiq  olaraq  -  53,8%,  -  58,3%,  -  46,7%-də 
qeyd edilmişdir. 
KE zamanı MP olanlarda xəstəliyin debütü pubertat yaş dövrünə düşənlər 
ə
ksəriyyət  təşkil  etmişlər  və  bu  göstərici  qeyri-KE-lı  xəstələrdən  yüksək  olmuşdur 
(p<0,05). Xəstəliyin debütünə görə ayrı-ayrı yaş qruplarında MP olması da KE-da 
daha çox xəstədə aşkar edilmişdir: I yarımqrupda - 80,0%, II - 66,7%, III - 87,5%; 
qeyri-KE-da  müvafiq  olaraq:  -  66,7%,  -  61,0%,  -  30,8%  olmuşdur.  Epileptik 
tutmalarla MP-lar arasında müəyyən paralellik müşahidə edilmişdir. Belə ki, KE-lı 
qrupda  MP  olanlarda  tutmaların  tezliyinin  normal  MS  olanlardan  -  5,8  dəfə 
(p<0,0001)  yüksək  olmuş  və  tutmaların  tezliyi  yüksək  olduqca  MP  aşkar  olan 
xəstələrin  sayı  da  çox  olmuşdur.  KE-lı  xəstələrin  əksəriyyətində  tutmaların 
tezləşmiş  və  ya  çox  tez-tez  tutmalar  şəklində  meydana  çıxmışdır.  Bu,  xüsusən 
tezləşmiş tutmaların qeyri-KE qrupla müqayisədə 2 dəfə yüksək olması katamenial 
faktorla əlaqələndirilir.  
Ayrı-ayrı yaş qruplarında MP olanların sayı KE-da daha çox olmuşdur və 
bu əsasən yaşı 19-29 və 30-dan yuxarı olanlarda qeyd edilmişdir. Qeyri-KE-da 18 
yaşadək  olanlar  arasında  nəticənin  kifayət  qədər  yüksək  olmasını  isə  xəstələrin 
pubertata qədər ki, və pubertat yaş dövründə olmaları ilə izah edilə bilər. Xəstəliyin 
müddətinə  görə  aparılan  araşdırmalarda  KE-lı  xəstələrdə  MP-ın  tez-tez  təsadüf 
edilməsini,  xəstəliyin  erkən  dövrlərində  MP  ehtimalının  yüksək  olmasını 
göstərmişdir.  Belə  ki,  qeyri-KE-lı  xəstələrlə  müqayisədə  4,3  dəfə  çox  olmuşdur 
(p<0,01). Bu isə MP-ın meydana çıxması ilə xəstəliyin müddəti arasında müəyyən 
paralelliyin olması haqqında fikirləşməyə əsas verir. 
Son  olaraq  qeyd  edilməlidir  ki,  MP-ın  KE-lı  qadınlarda  tez-tez  təsadüf 
edilməsi gələcəkdə reproduktiv disfunksiyanın və xəstəliklərin inkişafına təkan verə 
bilməsi  ehtimalının  yüksək  olmasını  göstərir.  Ona  görədə  reproduktiv  hormon 
dəyişikliklərinin və MP-ın araşdırılmasının, həmçinin hormon dəyişiklikləri ilə MP 
arasında  əlaqələrin  öyrənilməsi  məqsədi  ilə  aparılan  tədqiqat  işlərinin  mühüm 
elmi-praktik əhəmiyyət daşıdığı qeyd edilməlidir.