Саьламлыг  здоровье

ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1. Балаболкин М.И. Сахарный диабет / М. - Медицина. – 1994. – 384 C. 
2. Гусарова М.Н. Лишний вес: индекс Кетле (часть 2)  htpp:// the-filithlivejournal.com/175391.html 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
200 
3.  Дадова  Л.В.  Клиническое  значение  ультразвуковых  допплеровских  методов  исследования  у  больных  атеросклерозом 
различных сосудистых бассейнов и сахарным диабетом 2 типа  Дисс. докт. мед. наук М. – 2008. – 240 С. 
4. Долженков В., Стученков А. Самоучитель Excel 2007  Изд-во «БХВ-Петербург». – С.-Пб. – 2008. – 520 с. 
5.  Лелюк  В.Г.,  Лелюк  С.Э.  Основные  принципы  гемодинамики  и  ультразвукового  исследования  сосудов.  Гл.  XI.  B  кн.: 
Клиническое руководство по ультразвуковой диагностике Под ред. В.В. Митькова (IV том). М.: Видар. – 1997. – c. 195-210. 
6.  Митюшин  P.C.  Поражение  сосудов  нижних  конечностей  при  сахарном  диабете  и  их  последствия    Материалы  2-го 
Всероссийского симпозиума по хирургической эндокринологии  Саратов. – 1993. – c. 73-76. 
7.  Преображенский  Д.В.,  Махмутходжаев  С.А.  Влияние  сахарного  диабета  на  развитие  атеросклероза  //  Кардиология.  – 
1987. – т. 27, № 3. – c. 116-121. 
8.  Тихонова  Л.А.  Состояние  бедренных  артерий  при  атеросклерозе  и  сахарном  диабете  2-го  типа  Тезисы  5-го  cъезда 
Российской Ассоциации специалистов УЗ-диагностики в медицине – 2007. – c. 104. 
9.  Arad  Y.,  Spadaro  L.A.,  Roth  M.  et  al.  Correlations  between  vascular  calcification  and  atherosclerosis:  a  comparative  electron 
beam CT study of the coronary and carotid arteries // J. Comput. Assist. Tomogr. – 1998. – Vol. 22. – pp. 207-211. 
10. Chambless L.E., Folsom A.R., Clegg L.X. et al. Carotid wall thickness is predictive of incident clinical stroke: the atherosclerosis 
risk in communities (ARIC) study // Am. J. Epidemiol. – 2000. – Vol. 151. – pp. 478-487. 
11.  European  society  of  hypertension-European  society  of  Cardiology  guidelines  for  the  management  of  arterial  hypertension  //J. 
Hypertens. – 2003. – Vol.  21. – pp. 1011-1053. 
12. Goraya T.Y., Leibson C.L., Palumbo P.J. et al. Coronary atherosclerosis in diabetes mellitus: a population-based autopsy study // 
J. Am. Coll. Cardiol. – 2002. – Vol. 40 (5). – pp. 946-953. 
13. World Health Organization. Definition, diagnosis and classification of diabetes mellitus and its complications  Report of a WHO 
Consultation. – 1999. – 59 P. 
14. Yamasaki Y., Kodama M., Nishizawa H. et al. Carotid intima-media thickness in Japanese type 2 diabetic subjects: predictors of 
progression and relationship with incident coronary heart disease //
Diabetes. Care. – 2000. – Vol. 23 (1310). – p. 1315. 
15. Zimmet P., Alberti K.G.M.M., Shaw J. Global and societal implications of the diabetes epidemic 
Nature. – 2001. –  Vol. 13. – pp. 
782-787. 
Х Ц Л А С Я 
 
2 TİP ŞƏKƏRLİ DİABETİ OLAN VƏ OLMAYAN XƏSTƏLƏRİN MÜXTƏLİF 
MAQİSTRAL ARTERİYALARINDA QAN AXINI SÜRƏTİNİN VƏ REZİSTENTLİK 
İNDEKSİNİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ 
 
Qurbanov Y.Z., Abbasova M.R., Novruzova M.S., Rzayeva R.Ə. 
 
Məqalədə  2-ci  tip  şəkərli  diabeti  olan  və  olmayan  xəstələrin  müxtəlif 
maqistral  arteriyalarında  (ümumi  yuxu  arteriyalarında  və  onun  şaxələrində, 
onurğa arteriyalarında, yuxarı və aşağı ətraf arteriyalarındа) qan cərəyanının sürət 
(maksimal  sistolik  və  diastolik  sürətlər)  və  rezistentlik  indeksi  göstəricilərinin 
nəticələri  təqdim  edilmişdir.  Göstərilmişdir  ki,  2-ci  tip  şəkərli  diabet  xəstələrində 
şəkərli  diabeti  olmayan  xəstələrlə  müqayisədə  qan  cərəyanının  sürət  göstəriciləri 
ə
həmiyyətli  dərəcədə  azalmağa,  rezistentlik  indeksi  göstəriciləri  isə,  əksinə, 
yüksəlməyə  meyllidir.  Qeyd  edilən  dəyişikliklər  qan  cərəyanına  qarşı  rezistentlik 
indeksi  göstəriciləri  dürüst  yüksək  olan  böyük  yaş  qrupu  (yaşı  60-dan  yuxarı 
olan)  xəstələri  arasında  daha  güclü  təzahür  edərək,  dolayısı  ilə  damar  divarının 
sərtliyinin  (rigidliyinin)  artmasını  sübut  edir.  Şəkərli  diabet  olmayan  xəstələrdə  
qan  cərəyanının  sürət  göstəricilərinin  azalması  və  rezistentlik  indeksinin  artma 
dərəcəsi  qadınlarla müqayisədə kişilərdə daha əhəmiyyətli olmuşdur, şəkərli diabet 
xəstələrində isə qeyd edilən fərqin cinsdən asılılığı müşahidə edilməmişdir. 
 Beləliklə,  şəkərli  diabeti  olmayan  şəxslərlə  müqayisədə  eyni  yaşa  və  cinsə 
mənsub şəkərli diabet xəstələrində damar divarlarının rigidlik göstəriciləri praktiki 
olaraq  bütün  damar  sistemi  hövzələrində  nəzərə  çarpan  dərəcədə  yüksəlir  və  qan 
cərəyanı sürəti azalır. 
 
S U M M A R Y 
BLOOD FLOW SPEED CHARACTERISTICS AND RESISTANCE INDICES IN THE 
DIFFERENT MAIN ARTERIES IN PATIENTS WITH AND WITHOUT DIABETES 
MELLITUS TYPE 2 
 
Gurbanov Y.Z., Abbasova M.R, Rzayeva. R.A., Novruzova M.S. 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
201 
In this article the results of the blood flow speed characteristics and blood 
flow  resistance  indices  determined  in  the  different  vessel  beds  (common  carotid 
arteries  and  their  branches,  arteries  of  up  and  low  extremities)  in  patients  with 
and without type 2 diabetes mellitus are presented. It is shown, that in patients 
with 2 type diabetes mellitus blood flow speed characteristics have a tendency to 
lowering,  and  opposite  blood  flow  resistance  indices  –  to  rising  comparing  to 
patients  without  of  diabetes.  Above  indicated  alterations  in  a  larger  degree 
expressed  in  elderly  groups  of  patients  (over  60  years),  in  which  statistically 
reliable increase of blood flow resistance indices, indirectly testify the extension of 
blood  vessel  walls  rigidity.  In  the  absence  of  diabetes  mellitus  the  decrease  of 
blood  flow  speed  characteristics  comparatively  more  expressed  in  men,  while  in 
patients with diabetes such differences dependent on sex are not observed. Thus, 
in patients with diabetes mellitus type 2 comparing to patients without diabetes 
at  similar  age  and  sex  increased  rigidity  of  vessel  walls  practically  in  all 
investigated vessel beds were observed. 
 
Дахил олуб:  2.06.2016. 
 
КЛИНИКИ  МЦШАЩИДЯЛЯР
КЛИНИЧЕСКОЕ  НАБЛЮДЕНИЕ 
CLINICAL SUPERVISION  
 
 
DİSPLASTİK KOKSARTROZUN CƏRRAHİ MÜALİCƏSİ 
 
 
Ə
hmədzadə Ə.Y., Nəsirli C.Ə., Məsimov H.M., Qasımov Q.C. 
 
 
Azərbaycan Tibb Universitetinin Travmatologiya və Ortopediya 
kafedrası. 
 
Açar sözlər: Bud-çanaq oynağı (BÇO), displastik koksartroz (DK)     
Aktuallıq:  XX  əsrin  ən  çox  yayılmış  patologiyalardan  biri  də  oynaqların 
degenerativ-distrofik  prosesləridir.  Bu  göstərilən  patologiyanın  oynaqlar  arasında 
yayılmasına görə bud-çanaq oynağının zədələnməsi 50% təşkil edir (2). Bu oynağın 
osteoartrozunun  əmələ  gəlməsinin  demək  olar  ki,  əsas  səbəblərindən  biri  bud-
çanaq oynağının displaziyasıdır (1). Qeyd etmək lazımdır ki, bud-çanaq oynağının 
degenerativ-distrofik  prosesinin  əmələ  gəlmə  səbəbinin  79%-i  displastik  koksar-
trozdur, o cümlədən 19% -dən çoxu qabarıq formada olur.  
Bu  gün  belə  patologiyanın  problərini  həll  etmək  üçün  bir  neçə  variantlar 
vardır.  Bud-çanaq  oynağının  degenerativ-distrofik  patologiyasının  rekonstruktiv 
cərrahi  əməliyyatlarının  aparılması,  bu  oynağın  normal  anatomik  quruluşunun 
saxlanmasına  yönəldilməsi  bu  sümüyünün  proksimal  hissəsində  edilən  müxtəlif 
osteotomiyalar  və.s  koksartrozun  erkən  mərhələlərində,  yəni  I-II  dərəcəli 
formalarında edilir, lakin bu əməliyyatların effektliliyi 5-10 il arasında çəkir, tam 
prosesin  həllini  başa  çatdırmır  (3).  Belə  olduğu  halda  xəstələrə  daha  effektli 
metodların  tətbiqinə  başladılar,  yeganə  üsul  kimi  endoprotezlərin  tətbiq  edilməsi 
öz  yerini  tapdı.  Bu  metodun  tətbiqi  nəticəsində  bud-çanaq  oynağında  olan 
ağrıların tam aradan götürülməsinə nail olunur, oynağın funksiyasını bərpa edir, 
xəstə  aktiv  həyata  qoşulur.  Amerikalı  alim  S.  Kruz  2002-ci  ildə  ölkəsində  bud-
çanaq  oynağının  degeneratif-distrofik  prosesinə  görə  193000  xəstəyə  birincili 
endoprotezin tətbiq edildiyini qeyd etmişdir, 2006-cı ildə Rusiyada isə cəmi 15000 
endoprotezləşdirmə əməliyyatı icra olunmuşdur (4).  

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
202 
Müalicənin  aparılması:  Endoprotezlərin  tətbiqi  zamanı  biz  əsasən  dörd 
variantdan istifadə etmişik: 
- İmplantın hər iki komponentinin sementsiz tətbiqi (38 xəstə) 
- hər iki komponentin sementlə tətbiqi (9 xəstə) 
-Sirkə kasasına sementsiz fiksasiya, budun fiksasiyası sementlə (19 xəstə) 
- Sirkə kasasına sementlə fiksasiya, bud sümüyünün sementsiz fiksasiyası 
(12 xəstə) 
Bir kliniki müşahidəmizi nəzərinizə çatdırırıq: 
Xəstə Cavadova Fərqanə 30 yaş x/t № 1993/14 , 21.10.2014 - cü il tarixdə  
klinikamıza bud-çanaq oynağındakı ağrılarla müraciət etmişdir. Müayinə zamanı 
aşkar  olundu  ki,  xəstənin  sağ  aşağı  ətrafında  7  sm  qısalıq  vardır  və  xəstə 
axsamaqla gəzir. Xəstə pəncənin ön hissəsinə istinad edir,  əgər xəstə pəncəni tam 
yerə  qoyaraq  istinad  etsə  bu  zaman  digər  ətrafda  diz  oynağı  160  dərəcə  bükülü 
vəziyyət  alır,  ona  görə  xəstə  yeriyərkən  bədəni  kompensasiya  etmək  üçün  yalnız 
pəncənin  ön  hissəsinə  istinad  edir.  Belə  olan  halda  bel  fəqərələrinin    yanlara 
deformasiyası  başlayır.  Xəstənin  ətraflarına  baxış  keçirərkən  vizual  olaraq 
ə
zələlərin  atrofiyası  ilə  əlaqədar  olaraq  3  sm  fərqin  olmasını  qeyd  etdik. 
Rentgenoloji  müayinə  zamanı  xəstədə  anadangəlmə  bud  çıxığına  bağlı  koksartro-
zun  olması  aşkar  olundu  (Şəkil  1)  və  anamnezində  uşaq  vaxtı  buna  bağlı  hər 
hansı  müalicə  almadığını  qeyd  edir.  Sağ  tərəfdə  yüksək  bud  çıxığı  qeyd  olunur 
(Crowe  IV)  və  bud  sümüyünün  başı  tamamilə  deformasiya  olunub,  distrofik-
degeneratif  prosesə  məruz  qalaraq  tam  formalaşmayıb.  Sol  tərəfdə  displaziya 
ə
lamətləri  qeyd  olunur,  çıxıq  yoxdur,  lakin  bu  oynaqda  da  degenerativ  prosesin 
başlandığı  nəzərə  çarpır.  Xəstədə  dözülməz  ağrı  və  hərəkətin  məhdudluğu  onun 
ə
mək  qabiliyyətinin  və  eləcə  də  adi  həyat  tərzinin  pozulmasına  səbəb  olur.  Bu  da 
xəstəliyin  həm  də  sosial  bir  problem  olduğunu  göstərir.  Kliniki  təhlildən  sonra 
xəstəyə  subtroxanterik  femoral  rezeksiya  ilə  bud-çanaq  oynağının  total 
artroplastikası əməliyyatı qərarı verildi.  
Ə
məliyyatdan  öncə  rentgenoloji  müayinə  vasitəsilə  əməliyyat  zamanı 
olunacaq    subtroxanterik  sümük  rezeksiyasının  3  sm  olacağı  müəyyən  olundu. 
Gerçək  asetabulumun  yeri  KT  yardımı  ilə  müəyyən  olundu.  Xüsusi  şablonlar 
(tamplates) ilə öncədən qoyulacaq protezlərin ölçüləri bəlli oldu.  
22.10.2014-cü  il  tarixdə    ümumi  narkoz  altında  xəstə  lateral  vəziyyətdə 
ə
məliyyat  masasına  yatırıldı.  Lateral  modifikasiya  olunmuş  Hardinge  kəsiyi  ilə  
dəri, dərialtı toxumalar qat-qat mobilizə edildi. Yüksək bud çıxıqları zamanı bud-
çanaq oynağının anatomiyası  tam dəyişdiyi üçün gerçək asetabulumun tapılması 
texniki  cəhətdən  çətinlik  törədir.  Bunun  üçün  oynaq  kapsulu  orientir  olaraq 
istifadə edilir. Bud sümüyünün boyunu böyük burma səviyyəsindən başla bərabər 
rezeksiya  olunaraq  xaric  edildi.  Gerçək  asetabulumun  yeri  bəlli  olduqdan  sonra 
uyğun reamerlərlə sirkə kasası formalaşdırıldı. İmplantın asetabulyar komponenti 
sementsiz olaraq yerləşdirildi və iki ədəd vint vasitəsilə asetabulumun yuxarı bayır 
və  yuxarı  iç  damına  fiksasiya  edildi.    Asetabulyar  liner  yerləşdirildi.    Femoral 
kanal  uyğun  reamerlərlə  oyuldu.  Troxanter  minor  altından  3  sm  sümük 
rezeksiyası  edildi.  Femoral  stem  sementsiz  olaraq  yerləşdirildi.  İki  ədəd  tel 
vasitəsilə osteotomiya yeri bərkidildi. Əməliyyat zamanı kontrol rentgen olunaraq 
qənaətbəxş  hesab  edildi  (Şəkil  2).  Yara  qat-qat  tikildi,  əməliyyat  başa  çatdı. 
Ə
məliyyatdan  sonra  birinci  gündə  izometrik  passiv  hərəkətlərə  başlanıldı.  İkinci 
gündə ekstansion və abduksion hərəkətlərinə başlanıldı və əməliyyat olunan tərəfə 
yük  verilmədən  xəstə  volker  ilə  yeriməyə  başladı.  Xəstə  əməliyyatdan  sonra  6-cı 
gün evə yazıldı.   

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
203 
 
 
 
 
 
 
 
 
                       şəkil 1                                                               şəkil 2
  
ə
məliyyatdan öncə                                         əməliyyatdan sonra 
 
             Nəticə:  Cərrahi  əməliyyatlardan  sonra  bu  xəstələr  dispanser  müşahidədə 
olurlar. Onların sonrakı etaplarda aparılacaq bütün reabilitasion tədbirləri bizim 
nəzarətimizdə  olur.  Əməliyyat  olunan  tərəfə  yük  yalnız  rentgenoloji  müayinədə  
korteksə konsolidasiya təspit olunduqdan sonra icazə verilir. İdman hərəkərləri ilə 
abduktor  əzələ  güclərinin  4/5  olması  gözlənilir.  Əgər  tam  konsolidasiya  qeyd 
olunursa əməliyyat olunan tərəfə tam yük verilməsinə icazə verilir.  
Kontrol  müayinə  zamanı  xəstələrin  87.1  %  -də  ağrıların  tam  aradan 
götürülməsi müşahidə olundu və funsiyaların qənaətbəxş olduğu görüldü. Antaljik 
yeriş  və  ətrafda  olan  qısalıq  aradan  qaldırıldı.  Subtroxanterik  seqmental  femoral 
osteotomiya  ilə  silindrik  olaraq  rezeksiya  edilən  femur  seqmenti  həm  çətin  olan 
reduksiyanı asanlaşdırır, həm də irəli dərəcədə gərilmiş oturaq sinirini rahatladır. 
Bu  mərhələdə  subtroxanterik  seqmental  femoral  osteotomiyanın  nə  dərəcədə 
önəmli olduğu anlaşılır. Femur başının əsl yerinə endirilməsi də asetabuluma bir 
çox  biomexanik  üstünlüklər  qazandırır.  Asetabulyar  komponentin  sümük  yatağı 
ilə  daha  tez  və  keyfiyyətli  örtülməsi  endoprotezin  daha  uzun  ömürlü  olmasına 
şərait yaradır. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bu  əməliyyat  xüsusiləşmiş  şöbələrdə  yüksək 
ixtisaslı  ortopedlər  tərəfindən  icra  edilməlidir.  Displastik  koksartrozları  olan 
xəstələrin  patologiyasının  dərəcəsindən  asılı  olaraq  yuxarıda  göstərdiyimiz  4  tip 
ə
məliyyatların  düzgün  seçimini  etməli  və  onun  icrası  dəqiq  patologiyaya  uyğun 
edilməlidir. 
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.    Андреева  Т.М  -      Травматизм,  ортопедическая  заболеваемость  и  состояние  травматолого-ортопедической  помощи  в 
Росии (2006 г) М.Статистика, 2007- 56 стр 
2. Артемьев Э.В - Хирургическое лечение диспластического коксартроза. Дис.кан.Мед.наук, С. Петербург, 2001 г. 
3. Шапиро К.И - Частота поражений крупных суставов у взрослых. Сборник 1991, стр 3-5. Москва ЦИТО 
4. Katz J.N - Assosiation between hospital and surgeon procedure volume and outcomes of  total hip replacement in the United States 
medicare population. J. Bone Joint Surg.-2001, Vol. 83-A-P, 1622-1629 
5. Kurtz S.- Prevalence of primary and revision total hip and knee arthroplasty in the -from 1990 through 2002 (Kurtz et.al) J. Bone 
Joint Surg -2005-Vol 87-A. 1478-1497. 
 
Дахил олуб:  19.01.2016. 
 
 
YEGANƏ BÖYRƏYİN XƏRÇƏNGİ VƏ NEFROLİTİAZI: MÜALİCƏ 
TAKTİKASI HAQQINDA 
 
Bağırov A.M. 
 
Azərbaycan Tibb Universiteti, Urologiya kafedrası, Bakı. 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
204 
 
Anadangəlmə  və  ya  birtərəfli  nefrektomiyadan  sonra  yeganə  böyrəyin 
xəstəliklərinin    müalicəsi  bir  sıra  ciddi  problemlərin  həll  edilməsini  tələb  edir.  Bu 
cür xəstələr bir qayda olaraq cərrahi müalicəyə məruz qaldığında anuriya, kəskin 
böyrək  çatışmazlığı  və  xroniki  böyrək  çatışmazlığı  riski  daşıyırlar.  Bu  cəhətdən 
böyrəyin  anadangəlmə  yeganə  olması  qazanılmış  tək  böyrəkliliyə  nisbətən  vikar 
hipertrofiya olduğuna görə müəyyən üstünlüklərə malikdir. Birtərəfli nefrektomiya 
ə
məliyyatı böyümə hormonu (somatotropin) və epidermal böyümə faktorunun təsir 
imkanı  olan  uşaqlıq  dövründə  həyata  keçirilmiş  olanlarda  da  vikar  hipertrofiya  
müşahidə edilər. Daha gec yaş dövründə (>20 yaş) həyata keçirilən nefrektomiya 
ə
məliyyatı digər böyrəkdə hipertrofiya ilə müşayiət olunmur və ona görə də bu qrup 
yeganə  böyrəyə  malik  şəxslərdə  böyrək  toxumasının  rezerv  imkanları  nisbətən 
məhdud  olur.  Digər  tərəfdən  nefrektomiya  əməliyyatının  hansı  xəstəliyə  görə 
(nefrolitiaz, hidronefroz, şiş xəstəliyi, böyrək travması) həyata keçirilmiş olması və 
solitar  böyrəyin  funksional  vəziyyəti  xəstənin  həyatında  yaşam  standartlarına 
ciddi şəkildə təsir göstərir. 
Yeganə  böyrəyin  xəstəlikləri  arasında  nisbətən  sıx  rastlanan  və  müalicəsi 
ciddi problem təşkil edən xəstəliklərdən biri renal hüceyrəli karsinomadır. Bu qrup 
xəstələrin  vaxtaşırı  ultrasəs  müayinəsi  ilə  dinamik  izlənməsi  karsinomanın  klinik 
ə
lamətlər  vermədən  erkən  dövrlərdə  aşkar  edilməsinə  yardım  edir  ki,  bu  da  öz 
növbəsində  nefron  qoruyucu  əməliyyat  imkanı  yaradır.  Parsial  nefrektomiya 
ə
məliyyatları bir qayda olaraq böyrək arteriyası və ya böyrək ayaqcığının sıxılması 
ilə  həyata  keçirilir  ki,  bu  zaman  əsas  məsələ  renal  toxumanın  antiişemik 
qorunmasıdır.  Bu  problemin  həlli  xəstəni  istər  yaxın  dövrdə  anuriya  və  kəskin 
böyrək  çatışmazlığı,  uzaq  dövrdə  isə  terminal  böyrək  çatışmazlığı  və  dializ 
təhlükəsindən qorumağa yönəlməlidir. 
Solitar  böyrəyin  digər  sıx  rastlanan  xəstəliyi  nefrolitiazdır.  Bu  qrupda 
nefrolitiazın  müalicəsi  böyrək  toxumasının  itirilməsinə  yol  vermədən  və 
urodinamikanı  bərpa  edərək  imkan  daxilində  az  invaziv  metodların  tətbiqi  ilə 
həyata keçirilməlidir. 
Bizim  tədqim  etdiyimiz  klinik  müşahidə  xəstədə  yeganə  böyrəkdə  şiş 
xəstəliyi və nefrolitiaz kimi iki mürəkkəb patologiyanın eyni zamanda rastlanması 
kimi ağır klinik situasiya və bu halda seçilən müalicə taktikası haqqındadır. Qeyd 
etməliyik  ki,  əldə  etdiyimiz  ədəbiyyatda  hər  iki  patologiyanın  yeganə  böyrəkdə 
rastlanması  haqqında  saysız  məqalələr  olsa  da,  solitar  böyrəkdə  həm  karsinoma, 
həm də nefrolitiaz haqqında klinik müşahidəyə rastlamadıq. 
Klinik müşahidə Xəstə 56 yaşlı qadın uzun müddət nefrolitiaz və nefrogen 
hipertoniya  diaqnozu  ilə  müşahidə  altında  olub.  Klinikaya  qəbul  olunmazdan 
təxminən  1  il  əvvəl  xəstəyə  Sumqayıt  şəhər  klinik  xəstəxanasında  sağtərəfli 
nefrolitiaz  və  nefroskleroz,  nefrogen  hipertoniya  diaqnozu  təyin  edilərək  sağtərəfli 
nefrektomiya  əməliyyatı  həyata  keçirilib.  Əməliyyatdan  sonrakı  dövrdə  növbəti 
klinik müayinələrin birində ultrasonoqrafiyada  xəstədə sol böyrəkdə nefrolitiaz və 
orta seqmentə yaxın lokalizasiyalı şiş aşkar edilib. Xəstədə orta ağırlıqda nefrogen 
hipertoniya  aşkarlanıb  (AT  160/110  mm  c.  st),  qanın  ümumi  və  biokimyəvi 
analizlərində  klinik  əhəmiyyətli    dəyişikliklər  aşkar  edilməzkən,  sidiyin  ümumi 
təhlilində  xüsusi  çəki  1014,  pH  5.0,  mötədil  piuriya  və  mikrohemaruriya, 
uraturiya təyin edilib. Kompüter tomoqrafiyada sol böyrəyin orta seqmentində 2.3 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
205 
X 2.1 sm ölçülü renal hüceyrəli karsinomaya bənzər törəmə və aşağı kasacıqda 6 
mm ölçülü 453 HU sıxlığa malik daş kölgəliyi aşkar edilib.  
Xəstəyə  sol  yeganə  böyrəyin  blastoması  və  nefrolitiazı  diaqnozu  qoyuldu. 
Böyrək  daşının  az  sıxlığa  malik  olması,  sidik  təhlilinin  nəticəsi  və  daşın  kiçik 
ölçülü  olması  nəzərə  alınaraq  ilk  növbədə  litolitik  terapiya  aparılmasına  qərar 
verilib. 10 gün müddətində sitrat preparatları və natrium hidrokarbonat infuziyası 
ilə  terapiyadan  sonra  təkrar  ultrasonoqrafiyada  kasacıq  daşının  tamamilə  əridiyi 
təsbit edildi və xəstəyə sol böyrəyin orta seqmentinin pazvari rezeksiyası əməliyyatı 
planlandı. 3 günlük renal mikrosirkulyasiyanı yaxşılaşdıran (kurantil 25 mg; 1 t 
4  dəfə)  və  antioksidant  (E  vitamini  400  mg  1  dəfə)  müalicədən  sonra  xəstəyə 
anatrofik parsiyal nefrektomiya əməliyyatı həyata keçirildi. 
Böyrək və böyrək ayaqcığı disseksiya edildikdən sonra vena daxili 200 ml 
10%-li mannitol infuziya edilərək böyrək ayaqcığı damar sıxıcısına alındı. Böyrəyin 
orta  seqmentində  aşkar  edilən  törəmə  normal  böyrək  toxumasından  3-5  mm 
götürülməklə  rezeksiya  edildi,  mənfəzi  açılan  2  kasacığın  tamlığı  3/0  xrom 
ketqutla bərpa edildi və böyrək parenximası fibroz və piy kapsulasından keçən 2/0 
xrom  ketqut  tikişlərlə  yaxınlaşdırıldı.  12  dəqiqəlik  işemiya  müddətindən  sonra 
damar sıxıcısı açıldı və dərhal 40 mg laziks yeridilərək diurez stimulyasiya edildi. 
Urinar  sistemin  hermetikliyi  və  hemostazın  yetərli  dərəcədə  təmin  olunduğuna 
ə
min olunaraq peritonarxası sahəyə 14 N-li drenaj yerləşdirildi və yara tikildi.  
Ə
məliyyatdan  sonrakı  yaxın  dövrdə  adekvat  diurez  müşahidə  edildi,  əlavə 
diuretiklərə  göstəriş  və  ya  hematuriya  müşahidə  edilmədi.  Qanda  kreatinin 
göstəricisinin maksimum 160 mkmol/l qədər yüksəlməsi görülürkən, konservativ 
müalicə  fonunda  bu  göstərici  120  mkmol/l  -ə  qədər  endi.  Xəstə  7  gün  sonra 
ambulator müalicəyə göndərildi, drenaj boru ilə ifrazat olmadı və 12-ci gün xaric 
edildi. Xəstə 9 ay müddətində klinik müşahidə altındadır, nefrogen hipertoniyaya 
görə  və  nefrolitiazın  residivini  önləyici  müalicə  davam  etdirilir,  3  ay  aralıqlarla 
ultrasəs müayinəsi aparılır. 
Patohistoloji  müayinənin  nəticəsi:  Renal  hüceyrəli  karsinoma,  şəffaf 
hüceyrəli variant; PT1aNxMx; Fuhrman G1. 
Klinik  müşahidənin  müzakirəsi  Yeganə  böyrəyin  xərçəngində  parsiyal 
nefrektomiya  əsas  müalicə  üsulu  hesab  edilir,  hər  iki  böyrəyi  olan  xəstələrdən 
fərqli olaraq bu seçim mütləq göstərişlər əsasında həyata keçirilir (1). Bu cəhətdən 
müxtəlif  səbəblərdən  nefrektomiya  əməliyyatına  məruz  qalmış  xəstələrin  nisbətən 
qısa intervallarla (6 ay) ultrasəslə müayinə olunması böyrək törəmələrinin vaxtında 
aşkar edılməsinə şərait yaradır və nefronqoruyucu əməliyyat imkanını artırır.  
Yeganə  böyrəyin  parsiyal  nefrektomiyasında  son  illərdə  müzakirə  edilən 
ə
sas problemlərdən biri rezeksiya zamanı böyrəkdə qanaxmanı azaltmaq və qansız 
şəraitdə  əməliyyatı  həyata  keçirmək  üçün  böyrək  arteriyasının  və  ya  böyrək 
ayaqcığının  sıxılması  məsələsidir.  Anatrofik  əməliyyatlarda  işemiya  növünün 
seçilməsi və antiişemik müalicə haqqında daha öncə klinik təcrübələrimizin yekun 
nəticələrini  təsvir  etmişik  (2).  Klinik  nəticələrimiz  böyrək  ayaqcığının  sıxılmasının 
renal  arteriyanın  sıxılmasına  nisbətən  qanitirməni  azaltmağa,  daha  qansız 
mühitdə  rezeksiya  aparılmasına  və  kasacıq  tamlığını  bərpa  edərək  hemostatik 
yaxınlaşdırıcı  tikişlərin  qoyulmasına  imkan  verdiyinə  və  bu  səbəbdən  işemiya 
müddətini  statistik  anlamlı  şəkildə  azaltdığını  göstərir.  Bu  klinik  müşahidəmizdə 
də 12 dəqiqəlik işemiya müddəti böyrəyin orta seqmentində 2 kasacığın tamlığının 
bərpası, pazvari rezeksiyanı etibarlı şəkildə tamamlamaq üçün yetərli olmuşdur. 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
206 
Solitar  böyrəyin  parsiyal  nefrektomiyası  böyrək  işemiyasına  bağlı  böyrək 
funksiyasının müvəqqəti və ya daimi pozulmasına yol aça bilər. Thompson RH və 
həmkarları  362  xəstədə  yeganə  böyrəyin  şişinə  görə  anatrofik  parsiyal 
nefrektomiya icra etmiş, 21 dəqiqəlik (4 dəqiqədən 55 dəqiqəyə qədər) orta işemiya 
müddətindən  sonra  19%  hallarda  klinik  kəskin  böyrək  çatışmazlığı  əlamətləri 
(kəskin  tubulyar  nekroz),  2  %  hallarda  daimi  hemodializ  zərurəti  yarandığını 
(kəskin kortikal nekroz) qeyd etmişlər (3). Bu məlumatlar normotermik işemiyada 
renal  funksiyanın  qorunması  üçün  antiişemik  müalicənin  nə  dərəcədə  zəruri 
olduğunu diqqətə çatdırır.  
Parsiyal  nefrektomiya  zamanı  renal  toxumanın  antiişemik  qorunması 
üsulları  da  əsas  müzakirə  mövzusudur.  Bu  məqsədlə  preişemik  dövrdə  mannitol 
infuziyası,  preişemik  və  postişemik  dövrdə  vena  daxili  furosemid  inyeksiyası, 
böyrək  ayaqcığı  sıxılmadan  həmən  öncə  kalsium  antaqonistlərinin  (verapamil) 
vena daxili yeridilməsi, əməliyyatdan öncəki 3 gün müddətində təbii antioksidant 
olan  vitamin  E  qəbulu  geniş  kliniki  tətbiqi  olan  üsullardır  (4).  Anatrofik 
ə
məliyyatlarda  antiişemik  qoruma  metodlarını  daha  öncəki  məqaləmizdə  geniş 
müzakirə etmişik. Bu xəstəmizdə profilaktik Vitamin E, preişemik dövrdə mannitol 
və postişemik daha kiçik doza furosemid (40 mg vena daxili) tətbiq etdik və erkən 
postoperativ dövrdə böyrək funksiyasında ciddi geriləmə müşahidə etmədik.  
Yeganə böyrəyin nefrolitiazında əsas müalicə üsulu az invaziv endoskopik 
üsullarla  litotripsiya  və  litoekstraksiyadan  ibarətdir  (5).  Diqqət  edilməsi  gərəkən 
ə
sas  xüsus  əməliyyat  zamanı  renal  parenximanın  zədələnməməsi  və  əməliyyatdan 
sonrakı  dövrdə  urodinamikanın  pozulmamasıdır.  Bizim  seçimimiz  isə  daşın 
ölçüsü  və  tərkibi  nəzərə  alınaraq  heç  bir  risk  daşımayan  konservativ  litolitik 
terapiya olmuşdur və qısamüddətli müalicədən effekt əldə edilmişdir. 
Nəticə  etibarı  ilə  təqdim  etdiyimiz  müşahidə  yeganə  böyrəyi  və  ya  yeganə 
funksiya edən böyrəyi olan xəstələrin ultrasəs müayinəsi ilə yaxından izlənməsinin 
zəruriliyi və bu cür izləmə zamanı həm nefrolitiazın, həm də  böyrək törəmələrinin 
erkən aşkar edilərək uğurla müalicə edilə biləcəyini göstərir.  
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.Fergany AF1, Saad IR, Woo L, Novick AC. Open partial nephrectomy for tumor in a solitary kidney: experience with 400 cases. J 
Urol. 2006 May;175(5):1630-3; discussion 1633. 
2.Bağırov A.M.; Binnətova E.Y. Anatrofik böyrək əməliyyatları: işemiya  
və antiişemik müalicə növünün seçilməsi haqqında. Cərrahiyyə, elmi-praktik jurnal, 2011, № 3(27), səh 78-83. 
3.Pignot G, Boultere F, Patard JJ. Warm ischemia: The ultimate enemy for partial nephrectomy? European Urology 2010; V 58(3); 
337-339. 
4.Məmmədoğlu A.M. Böyrək köçürülməsi. Bakı, 1998. 
5.Skolarikos AA, Papatsoris AG, Mitsogiannis IC, et al. Current status of ureteroscopic treatment for urolithiasis. Int J Urol.  2009; 
16:713–7. 
 
S U M M A R Y 
 
RENAL CELL CARSINOMA AND NEPHROLITIASIS IN PATIENT WITH SOLITARY 
KIDNEY: ABOUT TREATMENT CHOICE 
 
Bagırov A.M. 
 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
207 
Patients  with  a  functionally  or  anatomically  solitary  kidney  require 
carefully  planned  surgery  in  order  to  optimize  the  chance  for  recovery  after  one 
effective surgical procedure and minimize the risk of complications.  
Tumour in a solitary functioning kidney represents an absolute indication 
for nephron-sparing surgery – partial nephrectomy whenever technically feasible. 
Nephrolitiasis  in  patient  with  solitary  kidney  is  another  common  cause  problem 
in  urological  practice.  Mini-invasive  procedures  are  recommended  in  patients 
with  concrements  located  in  the  pyelocalyceal  system  or  ureter  of  a  solitary 
kidney. We observed patient with tumour and nephrolitiasis of a solitary kidney, 
whom  1  year  ago  in  another  clinic  was  performed  contrlateral  nephrectomy 
because nephrolitiasis complicated nephrosclerosis and nephrogen hypertension. 
We  didnt  find  any  report  in  available  literature  about  patient  with  renal  cell 
carsinoma and nephrolitiasis of a solitary kidney. 
In CT revealed tumour 2.3 X 2.1 cm in the middle segment of solitary left 
kidney and small lower caliceal stone (6 mm with density 453HU). We performed 
succesfull litholytic therapy by citrate and Na hidrocarbonates. A second step was 
partial nephrectomy of a solitary kidney with clamping of the renal pedicle for 12 
minutes and anti-ischemic protection of the kidneys with preoperative 3-day oral 
application  of  vitamin  E  and  combination  of  mannitol  infusion  (preischemic 
period) and furosemide iv injection (postischemic period). In postoperative period 
function of a solitary kidney was adecvate and any complications wasnt observed. 
 
Дахил олуб:  16.05.2016.