Саьламлыг  здоровье

ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.Кира Е.Ф., ,,Бактериальный вагинозʻʻ.-С.Петебург.  Нева-Люкс. 2001-364; 
2.Кира Е.Ф.,Берлев И.В.  ,,Биологические свойства влагалища у женщин при физиологически протекающей беременностиʻʻ. 
//Рус.мед.журнал 2006.Т.3 №6-с.325-331; 
3.Макаров И.О. ,,Бактериальный вагинозʻʻ.  Практическое руководство по клинической гинекологии по ред. И.С.Сидоровой, 
Т.В.Овсянниковой. 2006-448с.,с.280-300; 
4.Тютюнник В.Л. ,,Патогенез,диагностика и методы лечения бактериального вагинозаʻʻ. Фарматека-2005.№2(с.98),с.20-24; 
5.Прилепская  В.Н.  ,,Этиопатогенез,диагностика  и  современные  направления  в  лечении  бактериального  вагинозаʻʻ. 
Рус.мед.журн.2002.,Т.10,№18 с.705-797; 
6.Centers for Disease Control:,,Sexually transmitted diseasesʻʻ. MMWR.,1998. 28(4);61-63; 
7.Thomason  J.L.,Gelbard  S.M.,Scaglione  N.J.  ,,Bacterial  vaginosis:  currentrewiew  with  indications  for  asymptomatic  therapyʻʻ. 
//Amer J.Obstet Gynecol.2001.,165(4):1210-1217; 
8. Koumfuns E.H. Markowitz L.E., Hogon V. ,,Bacterial vaginosisʻʻ. Clin.Infect.Dis.-2002. Vol.15, S.2-P.152-172; 
9.Verboon-Maciolek M.A.,Gerards L.J.,Stoutenbeek P.,Van Loon A.M. ,,Congenital infections:diagnostic serology of the mother not 
always definitiveʻʻ. Ned Tijdschr Gennesd.2001.,145(4):153-156; 
10.Grossi  S.G.  ,,Effect  of  periodontal  infection  on  systemi  health  and  well-beingʻʻ.  S.G  Grossi,  B.L.Mea-Ley,L.F.Rossi  st.Louis-
2004.,Vol.34-P.123-129; 
11.Olmsted  S.S.,Meyn  L.A.,Roban  L.G.,Hiller  S.L.  ,,Glycosidase  and  proteinase  activity  of  anaerobic  gram-negative  bacteria 
isolated from woman with bacterial vaginosisʻʻ.   //Sex.Transm.Dis.-2003,30(3):257-61; 
12.Koumans E.H.,Steruberg M.,Bruce C. et al. ,,The prevalence of bacterial vaginosis in the United States 2001-2004: associations 
with symptoms,sexual behaviors and reproductive healthʻʻ . Sex.Transm.Dis. 2007.,34:864-9; 
13.Keelon J.A.,Blumenstein M.,Hellikwell R.J. et al. ,,Cytokine ,prostaglandins and parturition-a rerieuʻʻ. //Placenta 2003.(24 suppl 
A):s33-s46; 
14.Macones  G.A.,Parry  S.,Ekonsy  M.  et  al. ,,A  polymorphism  in  the  promoter  region  of    TNF  and bacterial  vaginosis:preliminary 
eridence of gene-enviroument interaction in the etiology of spontaneous preterm birthʻʻ.  
 // Am. J.Obstet Gynecol.2004. 190:1504-8; 
 15.Mc.Gregor  J.A.,French  J.İ.,Jones  W.  et  al.  ,,Bacterial  vaginosis  is  associated  wth  prematurity  and  vaginal  fluid  mucinase  and 
sialidase:results of a controlled trial of topical clyndamycin creamʻʻ. //Am.J.Obstet Gynecol.1994. 170-1048-59. 
 
Р Е З Ю М Е 
 
БАКТЕРИАЛЬНЫЙ ВАГИНОЗ И ЕГО ОСЛОЖНЕНИЯ 
 
Агаева Н.А., Гусейнова Н.Б. 
Кафедры Микробиологии и   иммунологии, Баку. 
 
Бактериальный  вгиноз  –клинический  синдром  с  полимикробный 
этиологией потологии экосистемы влагалища. Главная причина развития его 
ускоренный  рост  аэробных  и  анаэробных  бактерий  и  снижение  количества 
представителей  нормальной  микрофлоры-Лактобактерий.  У  женщин  при 
репродуктивном  периоде,  а  также  у  беременных  женщин  под  влиянием 
различных  эндогенных  и  экзогенных  факторов  бактериальный  вагиноз 
сопровождается формированием ряда нежелательных явлений, что приводят 
к  развитию  некоторых  патологических  процессов    в  половых  органах  у 
женщин, нарушению течения беременности и плода. 
Ключевые  слова:  Бактериальнй  вагиноз,  Лактобактерии,  полимикроб-
ная этиология. 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
168 
 
S U M M A R Y 
 
BACTERİAL VAGİNOZİS AND İTS COMPLİCATİONS 
 
Aqaeva N.A., Huseynova N.B. 
Department of microbiology and immunology, Baku 
 
Bacterial vaginosis is pathology of ecosystem in vagina with polymicrobial 
clinical syndromes. The major reason of its development is  increasing of aerobic 
and  anaerobic  bacteria  growing  and  is  reducing  quantity  of  lactobacteria  as  a 
representative  of  normal  microbial  flora.  Bacterial  vaginosis  by  influence  of 
different  as  a  endogen  and  exogenous  factors  is  accompanied  to  form  some 
undesirable phenomena’s which is accompanied forming a difference  pathologic 
processes  in  genital  organs  of  women  in  the  reproductive  period  and  in  the 
pregnant, at the same time can accrue pathological process of genital organs, also 
can destroy the study of pregnancy and development of fetus.                
Key words: Bacterial vaginosis, lactobacteria, polymicrobial etiology. 
 
Дахил олуб:  7.04.2016. 
 
 
UŞAQLARDA QƏBİZLİYİN MÜALİCƏSİNDƏ LAKTULOZA 
PREPARATININ EFFEKTİVLİYİ. 
 
Hüseynova N.M., Qaragözova A.A., Rəşidova Ş.M.,  Bəylərova R.R., 
Bağırova M.H. 
 
Azərbaycan Tibb Universitetinin Uşaq yoluxucu xəstəlikləri 
kafedrası Bakı. 
 
Qəbizlik bir çox illərdir ki, müasir terapevtik qastroenterologiyanın aktual 
problemi olaraq qalır və ildən-ilə uşaq xəstəlikləri arasında artmaqdadır. Aparılan 
epidemioloji tədqiqatlar göstərir ki, 1999-2009-cu illərdə uşaq xəstəlikləri arasında 
yayılmasına  görə  0,7-34%  təşkil  etmişdir  (1).    95%  hallarda  funksional  xarakter 
daşıyır  (2).  2006-cı  ildə  qəbul  edilmiş  Rim  kriteriyalarına  əsasən,  4  yaşdan  18 
yaşa qədər olan uşaqlarda, 6 ay ərzində həftədə 3dəfə defekasiya aktı baş verməzsə, 
nəcis bərk möhtəviyyat şəklində olarsa, funksional-xroniki qəbizlik adlanır. 
Hazırki  dövrə  qədər  qəbizliyin  dəqiq  klassifikasiyası  olmadığına  görə,  
pediatrlar  arasında  qəbizlik  diaqnozunun  qoyulmasında  defikasiya  aktının  sayı 
ə
sas götürülür. Lakin müasir şəraitdə belə hesab etmək olmaz. Bu problemin əsas 
həlli  qəbizliyin  müasir  klassifikasiyasının  hazırlanmasıdır.  Çox  vaxt  Н.Л.  Куш 
(1976) tərəfindən yazılmış klassifikasiya əsas götürülür- alimentar, funksional  və 
üzvi  qəbizlik.  1994-cü  ildə  A.И.  Xавкин  uşaqlarda  xroniki  qəbizliyin  təsnifatını 
təqdim  etmişdir.  Bu  təsnifata  əsasən  qəbizlik  gedişinə  görə,  əmələgəlmə 
mexanizminə  görə,  gedişinin  dövrlərinə  görə  (konpensə,  subkompensə, 
dekompensə olunmuş) etioloji və patogenetik əlamətlərinə görə təsnif olunmuşdur. 
Hər  bir  həkim-pediatr  öz  gündəlik  işində  qəbizliyin  müxtəlif  formaları  ilə 
rastlaşa bilər. Ona görə də düzgün anamnez toplanılmalı və anamnezin əsasında 
uşağa  müalicə  taktikası  seçilməlidir.  Lakin  çox  zaman  həkimlər  belə  uşaqlardan 
dəqiq  anamnez  toplamırlar  və  onları  cərraha  yönəldirlər.  Qəbizlik  simtomu  ilə 
irriqoqrafiya  aparılmış  uşaqların  78%-in  də  rentgenoloji  müayinənin  cavabı 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
169 
dolixosiqma, meqadolixosiqma və ya dolixokolon olur.Bundan belə nəticəyə gəlmək 
olar  ki,  bu  uşaqların  hamısında  qəbizlik  orqanizmin  anatomik  quruluşu  ilə 
ə
laqədardır. Belə halda qəbizliyə səbəb çanaq əzələlərinin disfunksiyası da ola bilər 
(4). 
Uşaqlarda qəbizliyin kompleks müalicəsi necə aparılmalıdır: 
İlk növbədə işlədici dərman preparatlarının istifadəsi düzgün aparılmalıdır. 
Eləcə də bu preparatlardan istifadə edərkən, onların verdiyi effektlərlə yanaşı baş 
verə  biləcək  fəsadlarda  nəzərə  alınmalıdır.  Ona  görə  də,  zəif  absorbə  edici 
preparatlardan,  polisaxaridlərdən,  simbiotiklərdən,  eləcə  də  bağırsaq  möhtəviy-
yatını çoxaldan maddələrdən və makroqollardan geniş istifadə olunmalıdır (5). 
Laktuloza  tərkibli  dərmanlar  uşaqlarda  qəbizlik  zamanı  istifadə  olunan 
ə
sas  preparatdır.Bu  preparat  1959-cu  ildən  uşaqlarda  qəbizliyin  müalicəsində 
geniş istifadə olunur. Laktuloza oliqosaxaridlər sinfinə, disaxaridlər yarımqrupuna 
aiddir,  onun  molekulu  qalaktoza  və  fruktoza  qalıqlarından  ibarətdir.  Laktuloza 
metabolizmə  uğramır,  nazik  bağırsaqda  absorbə  olunmur  (6).  Çünki  fermentlər 
qalaktoza  və  fruktoza  molekulları  arasında  olan  əlaqəni  dağıda  bilmir,  nəticədə 
laktuloza  yoğun  bağırsağa  parçalanmış  vəziyyətdə  düşür.  Yoğun  bağırsaqda 
bakterial  fermentlərin  təsirindən  laktuloza  parçalanır,  qısa  zəncirli  yağ  turşuları 
(süd,  sirkə,  propion  və  s.)  əmələ  gəlir.Yüksək  osmotik  aktivliyə  malik  olan  üzvü 
turşular  suyun  ekskresiyasını  sitimulə  edərək,  yoğun  bağırsaqda  mayenin 
miqdarını  artıraraq,  parçalanmış  qalıq  maddələrin  bağırsağın  selikli  qişasından 
sorulmasına  mane  olur.  Nəticədə  suyun  ləngiməsi  ilə  bağırsaq  mənfəzində  təzyiq 
yüksəlir, nəcis kütləsi artır, peristaltika və bağırsağın motor funksiyasının artması 
və bağırsağın boşalması baş verir.  
Bundan əlavə laktulozanın prebiotik effekti var ki, bu da yoğun bağırsağın 
normal  mikroflorasını  artırır.  Ədəbiyyatda  laktulozanın  yüksək  effektivliyi, 
təhlükəsizliyi,  bütün  yaşlarda  istifadəsi,  hətta  hamiləlik  zamanı  işlədilməsidə  çox 
miqdarda aparılan elmi-tədqiqat işlərində göstərilmişdir (8). 
Bizim  tədqiqatın  məqsədi  laktuloza  tərkibi  dərmanlar  uşaqlarda    xroniki 
qəbizliyin  müalicəsində  effektivliyinin  öyrənilməsidir.  (rentgeloji  olaraq  yoğun 
bağırsaq quruluşu anamaliyası zamanı).    Müşahidələrimiz altında 2-14 yaşlarda 
xroniki  qəbizliyi-yoğun  bağırsaqda  anatomik  dəyişikliyi  olan  37  uşaq  olmuşdur. 
Bütün  müayinələr  Ə.F.  Qarayev  adına  2  saylı  uşaq  kliniki  xəstəxanasında 
ambulator  müşahidələr  altında  aparılmışdır.  Anamnestik,  klinik,  laborator 
müayinələr  olunmuşdur.  Belə  ki,  qanın,sidiyin,  nəcisin  ümumi  analizi,  qanın 
biokimyəvi analizləri,  daxili orqanların ultra səs müayinəsi, rentgenoloji müayinə 
- irriqoqrafiya aparılmışdır. 
37  uşaq  yaşa  uyğun  dozada  2  həftə  ərzində  laktuloza  tərkibli  preparat 
(normaze) preparatı almışdır. 2 həftə ərzində normaze preparatı qəbul olunduqdan 
sonra xəstələrdə klinik yaxşılaşma az olarsa, onların qidasına qida lifləri ilə zəngin 
olan qidalar əlavə edilmişdir. Bu xəstələr 2 həftə ərzində müşahidə olunmuşdur. 
Nəcisin  xarakteri  Bristol  şkalası  üzrə  qiymətləndirilmişdir.  Statistik 
tədqiqat Microsoft Eksel 2003 üzrə aparılmışdır. Müalicədən əvvəl 24 xəstədə (65%) 
defekasiya aktı 3-4 gündən bir 1 dəfə, 10 uşaqda (27%) defekasiya 5-7 gündən bir 
1  dəfə  olmuş,  3  xəstədə  (8%)  isə  sərbəst  defekasiya  qeyd  olunmamışdır.  Bütün 
uşaqlar  dekonpensə  olunmuş  stulun  ləngiməsi  qrupuna  aid  edilmişdir.Bu 
uşaqlarda stul periodik olaraq imalə vasitəsi ilə başa çatmışdır. 
28  uşaqda  (76%)  praktiki  olaraq  güclü  gücənmə  müşahidə  olunmuş,  12 
uşaqda  nəcis  yumru-yumru  bərk  formalı,  19  uşaqda  əzilmiş  yığıntılar  şəklində 
olmuşdur.  8  uşaqda  isə  ikincili  sfinkter  pozğunluğu,  anus  ətrafı  nəcis  bulantısı 
ə
laməti halında daima müsahidə olunmuşdur.  

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
170 
Bir çox uşaqlarda dispeptik pozğunluqlar-meteorizim, defekasiya aktından 
ə
vvəl qarında ağrıların olması müşahidə olunmuşdur. 
Valideyinlərdən uşaq haqqında anamnez topladıqda, uşaqlarda defekasiya 
aktını saxlama simptomunun olması müəyyən edilmişdir. 
V.F. Privorotski və N.E. Luppovay elmi işlərində Rim kriteriyalarının  həzm 
sistemində  gedən  müxtəlif  dəyişikliklərin  anlaşılması  sistemi  olduğu  qeyd 
edilmişdir.  Lakin  bu  sistemi  pediatriyada  istifadə  etmək  düzgün  deyildir.  Çünki, 
qəbizlik  diaqnozu  ilə  anamnez  toplanarkən,  usaqlar  verilən  suallara  lazımı 
cavablar verə bilmədiklərinə görə həkim vacib diaqnostik informasiyası ala bilmir.  
Bağırsağın  rentgenoloji  müayinəsi  nəticəsində  (irriqoqrafiya)  87,3% 
uşaqlarda  dolixosiqma,  12,7%-də  isə  dolixokolon  olmuşdur.  Bütün  uşaqlarda 
bağırsağın  tam  boşalmaması  müşahidə  edilmişdir.  Laktuloza  (normaze) 
qəbulunun başlanğıcından uşaqlara termokontrast imalələr təyin olunmuşdur ki, 
bu  da  yoğun  bağırsağın  peristaltikasını  artırmaq  məqsədi  ilə  dərmanla  yanaşı 
aparılmışdır.  2  həftə  aparılan  müalicə  nəticəsində  27,9%  uşaqlarda  gündəlik 
defekasiya aktı müşahidə olunmuşdur.  
Beləliklə, biz güman edirik ki, bağırsağın motorikasında gedən dəyişikliklər 
qəbizliyin  əmələ  gəlməsində  əsas  səbəblərdəndir.  Ona  görə  uşaqlarda  qəbizliyin 
kompleks  müalicəsi    bu  səbəbin  aradan  götürülməsinə  yönəlməlidir.  Müalicə  ilə 
yanaşı  laktulozadan  əlavə  qida  lifləri  zəngin  olan  qidalardan  da  geniş  istifadə 
olunmalıdır. 
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1. Baker S.S, Liptak G.S, Colletti R.B., etal Constipation in infants and children:evalution and treatment. A 
medical  position  statement  of  North  American  Sosiety  for  Pediatric  Gastroenentology  and    Nutrion.  L. 
Pediatr.  Gastroenterol. Nutr. 1993; 29: 6 12 -626 
2. Баранов  А.А.  Климанская  Е.В.  ред.  Заболевания  органов    пищеварения  у  детей  (тонкая  и  толстая 
кишка). Ь. РАМН, 1999:210 с.  
3.Баранов  В.А.  Хавки  А.И.  Изачук  Ю.А.  Функциональные  заболевания  органов  пищеварения  у  детей. 
Пять альтернативного чтения: Алма – Аты; Казанская правда 1994; 191 с. 
4.Садоничая  А.  собенности  клинической  картины  хронических  заморов  у  детей  домашнего  возраста 
города Ставрополя Мат. Контр педагогов России М.2005 
5. Комарова  Е.В.  Петрова  А.В.  Потанов  А.С.  и  др.      арушение  моторики  толстой  кишки  при 
храническихзампорах у детей. Российский педиатрический журнал. 2007;428 -30. 
6. Дубровская М.И. Паришина П.В. Актуальные вопросы развития заморов у детей подходы к терапии. 
Вопросы современной педиатрии. 2012; 11(1): 76 -82 
7.Кущ.Н.Л. Запоры у детей.Киев:Здоровья, 1976: 176 с. 
8. Хавкин  А.И.  функциональные  нарушения  желудочко-  кишечного  тракта  у  детей  раннего  возраста.  
М. Правда 2000, 72 с. 
Р Е З Ю М Е 
 
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРЕПАРАТА ЛАКТУЛОЗЫ У ДЕТЕЙ ПРИ ЗАПОРАХ 
 
Гусейнова Н.М., Гарагёзова А.А., Рашидова Ш. М., Бейлярова Р.Р.,   
Багирова М.Х. 
Кафедра Детских инфекционных болезней 
Азербайджанскoгo Медицинскoгo Универститетa  Bakу. 
 
В  статье  обсуждается  проблема  запоров  у  детей.  Авторы  приводят 
статистические данные о частоте встречаемости запоров в детском возрасте.  
Представлены  различные  варианты  классификаций  запоров  в  детском 
возрасте.  
 Обсуждается проблема  использования различных видов слабительных 
средств  и  в  частности,  лактулозы  при  различных  вариантах  симптома 
запора.  На  примере    использования  лактулозы  у  37  детей  показана 
эффективность  данного  лекарственного  средства,  что    позволяет  говорить  о 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
171 
преимущественного  имеющихся  функциональных  растройствах  моторики 
при формировании запоров у детей. 
 
S U M M A R Y 
 
EFFICIENCY OF PREPARATION OF A LAKTULOZA AT CHILDREN AT LOCKS. 
 
Huseynova N.M., Garagozova A.A., Rashidova Sh.M., Beylarova R.R.,  
Bagırova M.H. 
Departmen of Children
,
s infecsions diseases, Azerbaijan Medical University
 
 
The  article discusses the problem of constipation in children. The authors 
give  the  statistics  on  the  frequency  of  constipation  occurrence  in  children. 
Different classifications of constipation in children are  presented. The problem of 
the  use  of  different  laxatives  and  in  particular,  lactulose  in  different  variants  of 
the symptom of constipation in pediatric practice of discussed. For example, the 
use  of lactulose in  37 children demonstrated the efficacy of this medicine, that 
allows  to  speak  about  predominantly  intestine  dismotility  in  the  formation  on 
constipation in children. 
 
Дахил олуб:  20.10.2015. 
 
 
UŞAQLARDA BRONXOBSTRUKSİYANIN MÜALİCƏSİ ZAMANI 
NEBULAYZER TERAPİYASININ EFFEKTİVLİYİ 
 
Sultanova N.H., Qabulov H.H. 
 
Azərbaycan Tibb Universiteti, «II Uşaq xətəlikləri» kafedrası. 
 
Açar sözlər: uşaqlar, bronxobstruktiv sindrom 
Ключевые слова: дети, бронхообструктивный синдром 
Keywords: children, bronchial obstruction  
Uşaqlarda  kəskin  respirator  virus  infeksiyalarının  (KRVİ),  obstruktiv 
bronxitin,  bronxial  astmanın  (BA)  geniş  yayılması  onların  müalicəsinə  dair 
yanaşmaların təkmilləşdirilməsini diktə edir [1]. Tənəffüs yollarının bronxobstruk-
siyası  uşaq yaşlarında tez-tez rast gələn və təcili yardım tələb edən vəziyyətlərdən 
sayılır.  Bu  zaman  müalicənin  effektivliyi  dərman  preparatının  seçiminin 
adekvatlığından  və  onun  tənəffüs  yollarına  yeridilməsi  üsulundan  asılıdır.  Məhz 
xəstənin klinik vəziyyətindən və yaşından asılı olaraq  onun yeridilməsi üsulunun 
optimal  variantı  bu  kateqoriyadan  olan  xəstələrin  müalicəsinin  effektivliyinə  təsir 
göstərir.Dozalayan  aerozol  inhalyatorların  vasitəsilə  və  hətta  speysorların, 
aeroçamberlərin və s. tətbiqi ilə xolinolitiklərin və b2-aqonistlərin inqalyasiyası heç 
də həmişə gözlənilən nəticəni vermir. Nebulayzer vasitəsilə dərman preparatlarının 
yeni üsulla yeridilməsi imkanı əmələ gəldikdə isə vəziyyətin xeyli dəyişildiyi bir çox 
ə
dəbiyyatlarda öz əksini tapır [2-4]. 
Nebulayzer  dərman  preparatlarının  püskürdülməsi  üçün  inhalyasiya 
qurğusu  olub,  optimal  ölçüsü  1  mkm-dan  5  mkm-ə  qədər  hissəciklərdən  ibarət 
xırdadispersli  aerozol  əldə  etməyə  imkan  verir.  Xırdadispersli  dərman  aerozolları 
kiçik  bronxlara,  həmçinin  bronxiollara  və  alveollara  sərbəst  şəkildə  nüfuz  edirlər 
[2]. 
«Nebulayzer»  termini  latın  «nebula»  sözündən  götürülərək,  «duman», 
«bulud»  demədir.  Nebulayzerlər  haqqında  ilk  məlumatlar  19-cu  əsrin  sonunda 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
172 
meydana çıxmışdır – belə ki, duru dərman maddəsini aerozola çevirən qurğu belə 
adlandırılmışdır. 
Müasir nebulayzerlər duru dərman maddəsini sıxılmış havanın (şırnaqlı və 
ya  kompressor,  nebulayzer)  və  ya  ultrasəs  dalğalarının  (ultrasəs)  təsiri  altında 
aerozola  çevirirlər  [3].  Ultrasəs  nebulayzerlərdən  əsas  etibarilə  yuxarı  tənəffüs 
yollarının xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edilir. 
Aşağı  tənəffüs  yollarının  və  xüsusəndə  bronxial  astmanın  müalicəsində 
ultrasəs  nebulayzerləri  istifadə  edilmir,  çünki  onlar  qatı  mayeləri  praktik  olaraq 
aerozola  çevrilmirlər,  həmçinin  ultrasəsin  təsiri  altında  bir  çox  dərman 
preparatları,  o  cümlədən  kortikosteroidin  suspenziyasının  tərkib  hisəsi  dağılaraq 
inaktivləşə bilirlər [1]. 
BA  ilə  xəstələrin  müalicəsində şırnaqlı  nebulayzerlərdən  istifadə  edilir  ki, 
onların  iş  prinsipi  aşağıdakı  kimidir:  xüsusi  boru  vasitəsilə  sıxılmış  hava 
rezervuara  (konteynerə)  verilir,  oraya  isə  dərman  maddəsinin  məhlulu  tökülür, 
qurğunun  çıxışında  isə  aerozol  əmələ  gəlir  və  o,  xəstəyə  maska  və  ya  müştük 
vasitəsilə inhalyasiya edilir [5]. 
Nebulayzer  müalicəsinin  məqsədi  preparatın  terapevtik  dozasının  qısa 
müddət  ərzində  patoloji  prosesin  baş  verdiyi  yerə  aerozol  formada 
çatdırılmasından  ibarətdir.  Bəzi  hallarda  bronxların  keçiriciliyini  tamamilə  bərpa 
edilməsi  mümkün  olmadığı  üçün  nebulayzer   əlavə  təsirlər  olmadan  daha  tez  
yaxşı nəticələr əldə etməyə imkan verir [3]. 
Nebulayzer müalicəsinin üstün cəhətləri aşağıdakılardan ibarətdir: 

onların tətbiqi rahatdır ;  

tənəffüsü  və  dərman  maddələrinin  daxil  olmasını  koordinasiya  etməyə 
lüzum  yoxdur,  bu  isə  çox  kiçik  yaşlı  uşaqlarda  (həyatının  1-ci  aylarından) 
metodun istifadəsini asanlaşdırır;  

tənəffüs  yollarında  dərman  maddəsinin  yüksək  qatılığının  yaradılması 
sayəsində klinik effektivliyin müsbət olması;  

aerozolun tərkibində tənəffüs yollarının selikli qişasını qıcıqlandıran freon 
və propellentlər (həlledicilər və ya qazları daşıyanlar) olmaması;  

parenteral  manipulyasiyalar  aparmadan  bronxların  keçiriciliyinin  bərpa 
edilməsi imkanının olması;  

daha  qoruyucu  qeyri-invaziv  metodika  ilə  xəstə  və  onun  yaxınları  ilə 
müsbət anlaşmanın əldə edilməsinə səbəb olur [3].  
Ə
gər  xəstə  müştükdən  nəfəs  ala  bilirsə,  onda  məhz  ondan  istifadə  etməsi 
məqsədəuyğundur,  çünki  maskanın  tətbiq  edilməsi  müalicənin  effektivliyini 
azaldaraq,  preparatın  bir  hissəsi  (təqribən  yarısı)  onun  sifətində  çökməsinə  və  ya 
preparatın  gözə  düşməsi  ehtimalarını  artırır.  Bu  faktorlar  nebulayzerlə  aparılan 
müalicənin düzgün olmadığında xəbər verir. 
Şırnaqlı  nebulayzerin  effektivliyi  aerozolun  hissəciklərinin  ölçüsündən 
asılıdır. 5-8 mkm ölçüyə malik hissəciklər  burun-udlaqda, qırtlaqda və traxeyada, 
2-4 mkm ölçüdə – aşağı tənəffüs yollarında (orta və kiçik bronxlarda), 0,5-2 mkm 
alveollarda  çökürlər.  Lakin  0,5  mkm-dən  kiçik  ölçüyə  malik  hissəciklər 
ağciyərlərdə  çökmürlər,  çünki  şırnaqlı  nebulayzerlərdə  hissəciklərin  ölçüsünə  işçi 
qaz axınının sürəti təsir göstərir [4]. 
Nebulayzer  müalicəsinin  tətbiqi  aşağıdakı  xəstəliklər  zamanı  aparılır: 
bronxial  astma,  ağciyərlərin  xronik  obstruktiv  xəstəliyi,  yuxarı  tənəffüs  yollarının 
xəstəliyi (KRVİ, rinitlər, faringitlər, tonzillitlər, traxeitlər, laringitlər), aşağı tənəffüs 
yollarının xəstəlikləri (kəskin və xronik bronxit, obstruktiv bronxit, pnevmosist və  
mikotik pnevmoniya), mukovissidoz, uşaqlarda viruslu bronxiolit, bronxoektaziya 
xəstəliyi, uşaqlarda ağciyərlərdə irinli xəstəliklər [3]. 
Nebulayzerdən istifadə qaydaları: 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
173 

 inhalyasiya  oturaq  vəziyyətdə  aparılır,  nebulayzeri  bilavasitə  öz  qarşı-
sında tutmaq və prosedur zamanı danışmamaq tövsiyə olunur;  

həlledici  qismində  steril  fizioloji  məhluldan  istifa  etmək  lazımdır  (distillə 
olunmuş və ya qaynadılmış su yararlı deyildir);  

inhalyasiya  məhlulunun  doldurulması  zamanı  steril  iynə  və  şprislərdən 
istifadə edilir;  

nebulayzerin doldurulması bilavasitə inhalyasiyadan əvvəl həyata keçirilir;  

nebulayzerin kasasının 2-5 ml-ə qədər doldurulması tövsiyə olunur;  

işçi  qaz  axının  dəqiqədə  6-10  l  həcmində  istifadə  olunması  məsləhət 
görülür,   kompressordan  istifadə  etdikdə  optimal  parametr  artıq  verilmişdir, 
yüksək axın sürətində  hissəciklərin ölçüsü kiçik və inhalyasiya vaxtı qısadır;  

inhalyasiya  zamanı  xəstə  dərindən,  yavaş-yavaş,  ağız  vasitəsilə   nəfəs 
almalıdır.  Bu,  xüsusilə  maskadan  istifadə  etdikdə  vacibdir,  maska  xəstənin 
sifətinə  sıx  yapışmalıdır:   məsafənin  artması  inhalyasiyanın  effektivliyini  xeyli 
azaldır;  

xəstəyə  hər nəfəsvermədən əvvəl 1-2 saniyə ərzində tənəffüsü dayandırması 
(əgər bu, mümkündürsə) tövsiyə olunur;  

kortikosteroid  preparatların  və  antibiotiklərin  inhalyasiyasından  sonra 
ağızı  səylə  yaxalamaq  (maskadan  istifadə  etdikdə  göz  nahiyəsinə  toxunmadan 
yuyunmaq) lazımdır;  

inhalyasiyadan sonra nebulayzeri təmiz su ilə yumaq, qurutmaq lazımdır. 
Nebulayzerin  tez-tez  yuyulması  preparatların  kristallaşmasının  və  qurğunun 
bakterial  çirklənməsinin  qarşısını  almaq  üçün  lazımdır.  Əgər  bir  nebulayzerdən 
bir neçə şəxs istifadə edirsə, onda hər istifadədən sonra təlimatda göstərildiyi kimi, 
maksimal  ehtiyatlılıqla  nebulayzerin  təmizliyini  və  dezinfeksiyasını  aparmaq 
lazımdır;  

hava filtrini vaxtında dəyişmək lazımdır;  

mayenin kompressora düşməsinə yol verməmək və iş vaxtı kompressorun 
üstünü örtmək lazımlır.  
Nebulayzer  kameralarının  xidmət  müddəti   müxtəlifdir  (3  aydan  3  ilə 
qədər).  Nebulayzerin  birləşən  hissələrinin  uzun  müddət  yararlı  qalması  üçün 
onların sökülmüş vəziyyətdə saxlanması tövsiyə olunur [4].  
Nebulayzer vasitəsilə aşağıdakı preparatlar təyin edilə bilər: 

nebulayzerlər üçün bronxolitiklər (nebulalarda ventolin, berotek, berodual 
və atrovent məhlulu və s.);  
–nebulayzerlər üçün inhalyasion kortikosteroidlər (pulmikort, fliksotid); 
–nebulayzerlər üçün kromonlar (kromoheksal); 
–nebulayzerlər üçün mukolitiklər (lazolvan və ya ambrobene, ambroheksal, 
inhalyasiya üçün ampulalarda fluimusil); 

kombinə  olunmuş  preparat  -  fluimusil  antibiotiki;  antibiotiklər  və 
antiseptiklər (dioksidin);  

fizioloji məhlul [4].  

Nebulayzer vasitəsilə aşağıdakıları inhalyasiya etmək məsləhət olunmur:  

  yağlı məhlullar qəti qadağandır.  

sistem  hormonal  preparatları  (deksazon,  hidrokortizon,  prednizolon)  – 
inhalyasiya  texniki  olaraq  işlədilməsi  mümkündür,  lakin  onların  təsiri  yerli 
olmayaraq, sistem xarakter daşıyacaqdır (venaya yeridildiyi kimi);  

qarışıqlar  (onlara  bitkilərin  həlimləri  aiddir)  –  qarışıqların  hissəcikləri 
nebulayzerdə əmələ gələn aerozol hissəciklərinə nisbətən iridirlər [5].  
Obstruktiv  bronxit,  bronxiolit  zamanı  müşahidə  edilən  bronxobstruktiv 
sindromun  müalicəsində  nebulazer  vasitəsi  ilə  aşağıdakı  dərmanlardan  istifadə 
edilir: 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
174 
- ventolin (salbutamol) 0,1 mq/kq bədən çəkisinə (nebulada 2,5 ml-də 2,5 
mq) 1 saat ərzində  hər 20 dəq-dən bir (3 dəfə), sonra gün ərzində 3 dəfə. 
- berodual (fenoterol hidrobromid + ipratropium bromid) bu məhlullarda: 6 
yaşa  qədər  –  inhalyasiya  üçün  10  damcı  gündə  3  dəfə,  6  yaşdan  yuxarı  – 
inhalyasiya üçün 10-20 damcı gündə 3-4 dəfə. Təyin olunmuş doza nebulayzerin 
kamerasında 2-3 ml-ə qədər fizioloji məhlulla həll edilir; 
- fliksotid  (dozanı  xəstəliyin  ağırlıq  dərəcəsindən  asılı  olaraq  fərdi  təyin 
edirlər); 
-  fluimusil  (3  ml-də  300  mq  asetilsistein  olan  ampulalar,  10%-li  məhlul, 
gündə 1-2 dəfə  ½ – 1 ampula). 
- ambrobene (1 ml-də 7,5 mq inhalyasiya üçün məhlul): 2 yaşa qədər – 7,5 
(1 ml) gündə 2 dəfə;  2-5 yaş –  1 ml gündə 3 dəfə; 5-12 yaş  – 2 ml gündə 2-3 dəfə. 

atrovent  (ipratropium  bromid)   flakonlarda:   1  yaşa  qədər  -  inhalyasiya 
üçün  5-10 damcı gündə 3 dəfə, 1 yaşdan yuxarı uşaqlar - inhalyasiya üçün 10-
20 damcı gündə 3 dəfə 3 r/d;  

berotek  (fenoterol)  məhlulda  (1  ml-də  -  1  mq  fenoterol  hidrobromid):  6 
yaşa qədər – 5 damcı gündə 3 dəfə; 6-12 yaş – 0,25-0,5 ml (məhluldan 5-10 damcı) 
– gündə 3 dəfə; 12 yaşdan yuxarı – 0,5 ml berotek gündə 3 dəfə [5].  
Bronxial astma tutmasının aradan qaldırınmasında qısa təsirli inhalyasion 
β
2
-aqonistlər (salbutamol, ventalin, terbutalin, berotek, retafil, durofilin, eufilonq) 
daha effektivdir. Bu preparatları portativ dozalaşmış inhalyatorların, toz şəkilində 
buraxılan  inhalyatorların,  inhalyasion  maskaların  köməyi  ilə,  həmçinin  maye 
formalı  bronxospazmolitiklərin  inhalyasiya  üçün  istifadı  olunan  nebulayzerlərin 
vasitəsilə orqanizmə yeritmək olar. 
Bronxial   astmanın  ağırlıq  dərəcələrindən  asılı  olaraq  müalicə  alqoritmi 
aşağıdakı kimidir [6]: 
Yüngül persistə edən BA-nin tutmasının müalicə alqoritmi 
Aşağıdakı  bronxospazmolitik  preparatlardan  birinin  inhalyasiyası  həyata 
keçirilir: 
–  b2-aqonist (salbutamol, berotek); 
–  ipratropium bromid (atrovent); 
–  kombinə  olunmuş  preparat  (b2-aqonist  və  ipratropium  bromid)  – 
berodual (xüsusən erkən yaşlı uşaqlarda məsləhətlidir) [6]. 
Uşaq nebulayzer vasitəsilə preparatdan 1-2 doza  nəfəs alır və ya spayser, 
aeroçamberdən  istifadə  edir.  Nebulayzer  olmadıqda  dozalanmış  aerozol  tətbiq 
edilir.  Müalicənin  effektivliyi  20  dəqiqədən  sonra  qiymətləndirilir.  Nebulayzer 
müalicəsinin  klinik  effektivliyinin  öyrənilməsi  zamanı,  bizim  fikrimizcə,  hətta 
berotek  və  ya  berodualın  6-8  dəqiqə  ərzində  bir  dəfə  inhalyasiyası  bronxobstruk-
siya  vəziyyətinin  yox  olmasına  və  xəstələrin  50%-də  çətinləşmiş  tənəffüs 
tutmalarının dayanmasına gətirib çıxarır.  
Nebulayzer  və  ya  dozalayan  inhalyator   vasitəsilə  bronxospazmolitik 
preparatın  inhalyasiyasından  sonra  ilk  20  dəqiqə  ərzində  lazımi  effekt  əldə 
etmədikdə prosedur 1 saat ərzində hər 20 dəqiqədən sonra (3 dəfə) təkrarlanır [6]. 
Bizim  müşahidəmizə  əsasən,  xəstələrin  90%-də  bu  metodika  onların 
vəziyyətinin  yaxşılaşmasına  imkan  vermişdir.  Növbəti  günlər  24-48  saat  ərzində 
hər  4-6 saatdan sonra  b2-aqonistlərlə  bronxospazmolitik müalicə aparılmışdır. 
Yüngül kəskin tutmanın ləğv edilməsindən sonra əgər uşaq bazis müalicəsi 
(natrium  nedokromil,  natrium  kromoqlikat,  inhalyasion  kortikosteroidlər)  alırsa, 
preparatın  qəbulunu  davam  etdirmək  lazımdır.   Bazis  terapiyanın  məqsədi  – 
kəskinləşmələrin,  ağırlıq  və  tezliyini,  bronxların  hiperreaktivliyini  azaltmaqla 
xəstəliyin remissiyasına nail olmaq və ağ ciyərlərin funksiyasını yaxşılaşdırmaqdır. 
Bazis  terapiyada  istifadə  olunan  preparatlara  iltihabəleyhinə  qeyri-steroid 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
175 
preparatlar  (kromonlar)  –  natrium  kromoqlikat  (intal),  nedokromil  natrium 
(tayled),  inhalyasion  qlükokortikoidlər,  monoterapiya  şəklində  ya  uzun  müddətli 
β
2
-aqonistləri  ilə  kombinasiya  şəkildə,  sistem  kortikosteroidlər  və  leykotrien 
reseptorların aqonistləri (sinqulyar, akolat) aiddir. 
Qənaətbəxş  nəticə  almadıqda  və  xəstənin  funksional  müayinələrinin 
göstəricilərinin  daha  da  kəskinləşdiyi  zaman  xəstəliyin  ağırlıq  dərəcəsini  orta-ağır 
persistə edən  bronxial astma kimi qiymətləndirmək lazımdır.  
Orta-ağır persistə edən  BA- nın  tutmasının  müalicə alqoritmi: 

Bronxospazmolitik preparatlardan birinin 1-2 dozada inhalyasiyası:  
b2-aqonist (salbutamol, ventolin, berotek);