Sağlamliq və sosial iNKİŞaf federal agentliYİNİN n. N. Burdenko adinda voronej döVLƏt tibb akademiyasi

PLAZMOLEMMA

Şəkil 6.5. Tirozinkinaza sistemi vasitəsilə hormonların təsir sxemi

Qeyri-reseptor tirozinkinazları. Onların vasitəsilə sitokinlər, eritropoetin, STH, prolaktin, leptin təsir göstərir. Reseptordan gələn siqnal sitozolda yerləşən və/və ya hüceyrə membranının daxili səthi ilə əlaqəli tirozinkinazalara ötürülür.
Aktivləşdirilmiş tirozinkinazalar sitozolda olan transkripsiya faktorlarını fosforilləşdirir, sonra bir neçə dəqiqə ərzində hüceyrə nüvəsinə daxil olur və genlərin ekspressiyasının tənzimlənməsində iştirak edir. Bu sistem hemopoezin, immunitetin və iltihabın, hüceyrələrin tənzimlənməsində iştirak edir (məsələn, qaraciyər və sinir liflərinin regenerasiyasında). Proteinkinaza sistemi tirozinkinaza sisteminə uyğun şəkildə qurulmuşdur, lakin reseptor və qeyri-reseptor tirozinkinazaların əvəzinə reseptor və qeyri-reseptor serin/treonin proteinkinazaları mövcuddur. Bu sistem ən az öyrənilmiş sistemdir.
Transformasiya edən β -böyümə faktoru, sümük morfogenetik zülallar və qeyri-reseptor proteinkinaza vasitəsilə şiş nekrozu faktoru –alfa və bəzi interleykinlərin (İL –1, İL-18) reseptor proteinkinaza vasitəsilə təsir etməsinə dair məlumat mövcuddur. Proteinkinaza sistemi vasitəsilə iltihab (kəskin faza), immunitet reaksiyaları, bədənin uyğunlaşması stimullaşdırılır və apoptoz ingibə olunur.
Yuxarıda ayrı-ayrı vasitəçi sistemlər və vasitəçilər olmayan sistemlər vasitəsilə hormonların təsirinin üstün yolları təqdim olunur. Əslində hormonlar şaxəli effekt göstərir. Bunun səbəbi, bir hormonun birdən çox siqnal ötürmə sistemindən istifadə etməsidir. Öz növbəsində, bu sistemlər bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqə qurur (məsələn, keçidin ən vacib "qovşaq stansiyalarından" biri proteinkinaza C-dir). Bununla əlaqədar real olaraq ayrı-ayrı hormonal siqnal ötürmə sistemləri deyil, onların şəbəkələri təsir göstərir.
Hüceyrə membranlarına asanlıqla nüfuz edən yağda həll olunan hormonlarının hüceyrə effekti (steroid və tiroid hormonları, 1,25-(OH)₂-vitamin D3).
Hormon nüvə reseptoru ilə birləşir. Reseptorlar xromatin DNT və əlavə nüvə zülalları ilə sıx birləşən zülallardan ibarətdir (transkripsiya faktorları). Hər bir reseptorda bir neçə spesifik sahə (domen) var: DNT bağlayıcı domen, hormon bağlayıcı domen, transkripsiyanı aktivləşdirən domen və s.
Hormon + nüvə reseptoru transkripsiya (mRNT əmələ gəlməsi) və translyasiya proseslərini (zülalların sintezinə və hüceyrələrin ayrılmasına səbəb olan rRNT, kRNT və mRNT qarşılıqlı təsiri) aktivləşdirir. Məsələn, qlükokortikoidlər və tiroid hormonları β-adrenoreseptorların sintezini təmin edən genləri stimullaşdırır. (“hormon+reseptor” kompleksinin genomuna təsirini həm aktivləşdirə, həm də ingibə edə bilən nüvə zülalları öyrənilir.).
Hormonların bütöv orqanizmdə əsas təsiri.

• 
  Metabolik: hormonlar -ferment aktivliyinin əsas tənzimləyiciləridir.
  
• 
  Nevroloji: neyronların və qliositlərin sitoreseptorları vasitəsilə hormonlar həyəcan və tormozlama proseslərinin, yaddaşın, hematoensefalitik baryerin keçiriciliyinin, hipotalamusun differensiasiyasının əmələ gəlməsinə təsir göstərir.
  
• 
  Morfogenetik: cinsi hormonlar, STH, tiroksin bədənin böyüməsi və formalaşması, qonadların yetişməsi və cinsi differensiasiyanın, qametlərin çıxması proseslərinə təsir göstərir.
  
• 
  Kinetik: hamar əzələlərin yığılması, endo və ekzokrin vəzlərdə sekresiya, piqmentasiyanın dəyişməsi.