Sağlamliq və sosial iNKİŞaf federal agentliYİNİN n. N. Burdenko adinda voronej döVLƏt tibb akademiyasi

Şəkil: 6.2. Adenilatsiklaza sistemi vasitəsilə hormonların təsir sxemi. H-hormon, R - reseptor, F - ferment, FDE-fosfodiesteraza.
* Adenilatsiklaza sistemi. Bu sistem, təsirini adenilatsiklaza və ikinci vasitəçinin - siklik AMP (3,5-sAMP) sintezi ilə həyata keçirən hormonlar tərəfindən istifadə olunur. Hormonun təsiri onun əmələ gəlməsini həm aktivləşdirə, həm də tormozlaya bilər (bax şəkil 6.2).
-“hormon + reseptor” kompleksi adenilatsiklaza və sAMP əmələ gəlməsini aktivləşdirən Gs -proteinini aktivləşdirir (təxminən 30 hormon belə təsir göstərir: β -reseptorları vasitəsilə adrenalin, V₂ reseptorları vasitəsilə ADH, qlükaqon, AKTH, TSH, FSH, LH, MSH, kortikoliberin, somatoliberin, kalsitonin, insanın xorionik qonadotropini , parathormon və s.).
- “hormon + reseptor” kompleksi adenilatiklaza və sAMP əmələ gəlməsini tormozlayan Gi- zülalını aktivləşdirir (adrenalin α₂ reseptorları, angiotenzin II AT reseptorları, adenozin A_1,3 reseptorları, histamin H_3,4 reseptorları, somatostatin, opioid peptidlər vasitəsilə m -, - və K-reseptorları vasitəsi ilə təsir göstərir).
sAMP, müxtəlif hüceyrə zülallarını fosforilləşdirən proteinkinaza A-ın aktivliyinin dəyişməsi ilə hüceyrə funksiyalarına təsir göstərir: membran (onun keçiriciliyi dəyişir), fermentlər (hüceyrə metabolizması dəyişir), nüvə (transkripsiya dəyişir), ribosomlar (translyasiya dəyişir), mikroborucuqlar (hüceyrənin hərəkəti və forması) və s.

Şəkil 6.3. Fosfoinozit sistemi vasitəsilə hormonların təsir sxemi.
H-hormon, R-reseptor, FL-C-fosfolipaza C, FİF; - fosfatidilinozitol difosfat, İF₃-inozitol trifosfat, DAQ-diasilqliserol.

• 
  Fosfoinozit sistemi. Bu sistem G_q-protein vasitəsilə hərəkət edən, membrandakı fosfolipaza C-ni aktivləşdirən hormonlar tərəfindən istifadə olunur (şəkil 6.3). Membran fosfolipidindən (fosfatidilinozitol difosfat) iki vasitəçi - inozitol-1,4,5-trifosfat (İF₃) və 1,2- diasilqliserol (DAQ) əmələ gətirir.
  

Sitoplazmaya daxil olan İF₃, hamar EPŞ reseptorlarına təsir göstərir, bu da Ca²⁺ kanallarının açılmasına və Ca²⁺ sitozola çıxmasına səbəb olur. Ca²⁺ionları eyni zamanda, kalmodulin zülalına birləşən və Ca²⁺ kalmodulindən asılı proteinkinazanı aktivləşdirən üçüncü vasitəçi rolunu oynayır. Sonuncu hüceyrələrin funksiyalarına, onların proliferasiyasına və differensasiyasına təsir göstərən effektor zülallarını fosforilləşdirir (adenilatsiklazanın aktivliyini və sAMF-ın , fosfolipaza A₂-in sintezini və prostaqlandinlərin, quanilatsiklazanın sintezini və sQMF-ın, fosfodiesterazananın sintezini və sAMF-ın və sQMF-ın dağılmasını tənzimləyir; həmçinin insulin, qalxanvari vəzi hormonlarının, hipofizin və böyrəküstü vəzilərinin sekresiyasının , bağırsaq sekresiyasının və neyromediatorların sekresiyasının tənzimlənməsində iştirak edir).
Ca²⁺digər ionlarla müqayisədə unikallığı, ona vasitəçi rolunu təmin etməsi, hüceyrə zülallarına möhkəm birləşmə qabiliyyəti və 10^-8-10^-6 M aşağı konsentrasiyalarda hüceyrənin metabolizmasına və funksiyasına güclü təsir göstərməsi ilə əlaqədardır. Hormonlar sitozoldakı Ca²⁺ konsentrasiyasını həm hüceyrə membranının Ca²⁺ kanallarının açılması , həm də Ca²⁺ hamar EPŞ-dən çıxması nəticəsində artıra bilər.
Hüceyrədə aşağı konsentrasiyada Ca²⁺ birləşən xüsusi zülallar var - kalmodulin, quanilatsiklaza, troponin C və s. Bu zülallara Ca²⁺ birləşməsi onların konfiqurasiyasını və xüsusiyyətlərini dəyişdirir. Bu, hüceyrələrin çoxsaylı funksiyalarının – metabolik, sekretor, yığılma, bioelektrik və s. funksiyalarının dəyişməsinə səbəb olur.
Membranın daxili səthində qalan DAQ, effektor zülallarını fosforilləşdirən proteinkinaza C-ni (məsələn, miozinin yüngül zəncir kinazasını aktivləşdirir), həmçinin hüceyrənin funksiyalarını dəyişdirən araxidon turşusundan prostaqlandinlərin sintezini aktivləşdirir.
İF3 və DAQ vasitəsilə təxminən 40 hormon təsir göstərir: adrenalin (α₁ reseptorları), vazopressin (V1), asetilxolin (M_1,3,5), angiotenzin II (AT₁), histamin (H₁), serotonin (5-HT₂), xolesistokinin, oksitosin, VİP, tiro-və qonadoliberin, oksitosin, prostaqlandin F_2α, leykotriyenlər C4 və D4 və s.