SahibkarliğİN Əsaslari
Yüklə 409,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Sahibkarlıq şəraitində müəssisənin fəaliyyəti
Mü əssisə - mülkiyyət formasından asılı olmayaraq ictimai tələablıatın ödənilməsi və m ənfəət əldə edilməsi məqsədi ilə məhsul istehsal edən, satan, müvafiq iş və xidmətlər yerinə yetir ən hüquqi şəxslər olmaqla müstəqil təsərrüfat subyektidir. Müəssisə müstəqil olaraq öz f əaliyyətini həyata keçirir. Məhsul istehsal edir. Mü əssisənin əsas vəzifəsi məhsul istehsal etməklə, müəyyən işlər yerinə yetirməklə, xidm ətlər göstərməklə ictimai tələbatın ödənilməsindən ibarətdir. Bundan əlavə müəssisənin v əzifəsinə müəssisənin əmək kollektivi üzvlərinin qanunvericilik əsasında sosial-iqtisadi maraqlarının müdafiə edilməsi, mənfəət əldə olunması, onun reallaşdırılması, həmçinin büdcə, t əsərrüfat partnyorları, mal göndərənlərlə, istehlakçılar, bank və digər təşkilatlarla qarşılıqlı münasib ətlər yaradılıması və s. daxildir. Müəssisə öz fəaliyyətini həyata keçirmək üçün öz əmlakını formalaşdırır və ondan tam təsərrüfat səlahiyyətləri çərçivəsində istifadə edir. Mü əssisənin əmlakının formalaşma mənbələrinə aşağıdakılar daxildir: - müəssisənin t əsisçilərinin pul və digər maddi formada vəsait ödənişləri; - məhsulun reallaşdırılmasından, istehsal v ə xidmətlərin yerinə yetirilməsindən əldə edilən gəlirlər; - kapital qoyuluşları və müxt əlif səviyyədə büdcədən ayrılmış dotasiyalar, qiymətli kağızların satışından əldə edilən g əlirlər; - təmannasız (geri qaytarılmamaq şərti ilə) və xeyriyyə ödənişləri; - müəssisə, təşkilat v ə ayrı-ayrı vətəndaşların könüllü ianələri; - müsabiqə, auksion (hərrac) və tender vasitəsi ilə dövl ət müəssəsinin əmlakının alınması; - qanunvericiliklə qadağan olunmayan digər mənbələr. Mü əssisə əmlak mülkiyyətçilərinin, yaxud onun vəkil etdiyi orqaran qərarı ilə yaradıla bilər. Mü əssisənin təsisçiləri aşağıdakılar ola bilər: - dövlət əmlaknı idarə etməyə vəkil edilmiş dövlət orqanları; - fiziki və hüquqi şəxslər; - xarici dövlətlər, xarici dövlətlərin vətəndaşları və hüquqi şəxsləri; - vətəndaşlığı olmayan şəxslər; - beynəlxalq təşkilatlar. Mü əssisə rəhbəri müəssisə adından etibarnamə olmadan fəaliyyət göstərir, onun m ənafelərini bütün müəssisələrdə, idarə və təşkilatlarda təmsil edir, müəssisənin əmlakı barədə s ərəncam verir, müqavilələr, o cümlədən əmək müqavilələri bağlayır, banklarda hesablaşma he sabı və digər hesablar açır, vasitələri yönəltmək hüququndan istifadə edir, idarənin aparatının ştatlarını təsdiq edir, müəssisənin bütün işçilərinə şamil edilən əlavə göstərişlər verir. Mü əssisənin fəaliyyətinin tənzimlənməsi aşağıdakı istiqamətdə apanlır. Müəssisə istehsal etdiyi m əhsula, gördüyü işlərə, göstərdiyi xidmətlərə tələbatı, habelə istehräl və sosial inkişafin təmin edilm əsi, onun işçilərinin şəxsi gəlirlərinin artması zəruriliyini nəzərə alaraq öz fəaliyyətini müst əqil planlar əsasında müəyyən edir. Müəssisənin məhsullarına, işlərinə və xidmətlərinə olan ictimai t ələbatm ödənilməsi dövlət tərəfindən iqtisadi üsullarla tənzimlənir. Planlann əsasını istehsal olunan məhsulun, görülən işlərin, göstərilən xidmətlərin istehlakçıları (alıcıları) v ə maddi-texniki ehtiyatlann tədarükçüləri ilə bağlanmış müqavilələr təşkil edir. Müəssisədə t əsərrüfat fəaliyyətinə aid maliyyə nəticələrinin ümumiləşdirilmiş göstəricisi mənfəətdir. Büdc əyə vergiləri və digər ödənişləri verdikdən sonra xalis mənfəət müəssisənin sərəncamma daxil olur. Mü əssisənin nizamnaməsində digər qayda nəzərdə tutulmamışdırsa o, xalis m ənfəətdən müstəqil istifadə edir. Müəssisə öz məhsulunu, işlərini, xidmətlərini istehsalat tullantılarını müstəqil, yaxkd müqavilə ilə müəyən etdiyi qiymətlər və tariflər üzrə, qanunvericilikd ə nəzərdə tutulan hallarda isə dövlət qiymətləri vo tarifləri üzrə satır. Müəssisə dövl
ət tərəfindən qoyulan qiymətləri vo onlann həddlərini, məhsula, işlərə, xidmətlərə müəyyən edil
ən tarifləri pozsa, o zaman artıq qazanılan məbləğ dövlət büdcəsinin hesabına keçirməlidir. Bundan
əlavə müəssisə qanunvericilikdə müəyyən olunmuş qaydada və məbləğdə cərimə olunur.
F əaliyyət məqsədlərindən asılı olaraq müəssisələr 2 kateqoriyaya bölünür: kommersiya, qeyri-kommersiya. Kommersiya t əşkilatlarının əsas məqsədi mənfəət əldə edilməsidir. Qeyri- kommersiya t əşkilatlarının fəaliyyətində əsas məqsəd mənfəətin əldə edilməsi deyildir. Qeyri-kommersiya t əşkilatları, istehlak kooperativləri, ictimai və dini birliklər, xeyriyyə və dig ər fondlar formasında yaradılır.
SAH İBKARLIQ FƏALİYYƏTİNDƏ VERGİQOYMA. Vergi dövl ət tərəfindən,müəsissələrdən,təsərüfatlardan,təşkilatlardan və vətəndaşlardan tutulan m əcburi ödəmələrdir.Vergilər dövlətin iqtisadi rolu ilə üzvi surətdə bağlıdır.Onun iqtisadi f əalığını artırmağın başlıca vəzifələrindən biridir.Vergilər büdcəni formalaşdırmaqda dövlətin əlində qüdrətli silahdır.Onun başlıca gəlir mənbəyidir.Vergilər bir tərəfdən,dövlət büdcəsini maliyy
ə ehtiyatları ilə təmin edir. Az ərbaycan Respublikasının müstəqilliyi və bazar iqtisadiyyatna keçidə baçladığı şəraitdə yeni vergi siyas ətinin və vergi sisteminin yaradılması obyektiv zərurətdir. Vergi siyas əti dövlətin maliyyə siyasətinin tərkib hissəsidir.Vergiyə cəlb olunma sahəsində dövl ətin həyata keçirdiyi tədbirlər vergi sistemini təşkil edir. Dövl ətin vergi sistemi hər şeydən əvvəl cəmiyyət üçün zəruri olan istehsal sahələrini inkişaf etdirm ək,dövlətin müəyyən təxirəsalınmaz vəzifələrini yerinə yetirmək üçün iqtisadi şərait yaratmalıdır. Vergi h
ər şeydən əvvəl ədalətli və işlək olmalıdır.Çoxnövlü mülkiyyət formalarından aslı olmadan vergi öd əyənlərə eyni tələblər qoyulmalıdır.Vergilərin səviyyəsi hədsiz dərəcədə yüks
ək olmamalıdır.Bu,istehsalın inkişafına stimul yaratmağa sövq edir. H ər ölkənin inkişaf səviyyəsindən,mövcud vəziyyətindən və başqa amillərindən asılı olaraq verginin h əcmi müxtəlif olur. Yaranan yeni öz əl müəssisələr vergi ödənişlərindən yayınmamalıdır.Vergi verməkdən boyun qaçıranlar dövlət büdcəsinin formalaşmasına mənfi təsir göstərirlər. Hazırda respublikamızda bir çox vergi növü vardır.Məsələn,mənfəətdən alınan vergi,gəlir vergisi,gömrük vergisi,reklam il ə əlaqədar olan vergi və s. Vergil ər üç əsas vəzifəni yerinə yetirməlidir:1.Dövlət xərclərinin maliyyələşdirməsini təmin etm əlidir.2.Sosial tarazlığı saxlamalıdır.3.Dövlətin iqtisadiyyatın tənzimlənməsinə nail olunmalıdır.Buna tənzimedici funksiya deyilir. Vergil
ərin əsas olaraq iki növü var:1.birbaşa vergiləri. 2.dolayı vergilər. Birbaşa vergilər vergi ödəyicilərinin dövlətə gəlirdən,əmlakdan və sərvətdən istifadəyə görə öd ədikləri vergilərdir.Belə vergilərin obyekti kimi vergi ödəyicilərinin gəlirləri (əmək haqqı,mənffət,faiz və s.)vəəmlakın dəyəri (torpaq,bağ,mənzil,maşın,binalar və s.)çıxış edir. Birbaşa vergilərə aşağdakılar daxildir:Müəssisələrdən mənfəət vergisi;əhalidən gəlir vergisi;torpaq vergisi; əmlak vergisi;mədən vergisi;birdəfəlik rüsum;təbii sərvətlərdən istifadəyə gör ə haqq və s. Dolayı vergilər əmtəələrin,tariflərin və xidmətlərin qiymətlərinə əlavə olaraq qoyulmuş vergil
ərdir.Dolayı vergilərə bunlar daxildir:
Əlavə dəyər vergisi;aksizlər;ixracat vergisi;gömrük rüsumu;istehlak vergisi;yol fonduna daxil olan v
əsaitlər və s. Dolayı verginin ödəyicisi istehlakçılardır.Lakin vətəndaşların bir qismi dolayı vergiyə cəlb edilmirl
ər.Başqa sözlə,dolayı vergi insan orqanizmi üçün zərərli olan məhsullara qoyulur.
Birbaşa vergilər üzrə: M ənfəətdən vergi-------müəssisənin əldə etdiyi mənfəətdən dövət büdcəsinə normativ əsasında ayrılan vergilərdir. Torpaq vergisi--------torpaqdan istifad ə ilə bağlı vergidir. G əlir vergisi--------fiziki şəxslərin və bütün vergi ödəyicilərinin gəlirlərindən tutulan vergidir.G əlir vergisininaylıq və illik vergi dərəcələri qəbul olunmuş qanunvericiliklə müəyyən olunur. Əmlak vergisi-------bütün əmlak növlərindən istifadəyə görə ödənilən vergilərdir və s.
Dolayı vergilər üzrə: Əlavə dəyər vergisi-----hüquqi və fiziki şəxslərin fəaliyyət prosesində yaranan dəyər artımının qanunvericilikl ə müəyyən olunan hissəsinin dövlət büdcəsinə ayrılan hissəsidir.(hazırda bu vergi 18%t əşkil edir.) Aksizl
ər--------fransızca – aqrise,latınca aqriqere sözündən götürülmüş “k əsmək”deməkdir.Aksiz vergisi ölk ə ərazisində kütl əvi istehlak əmtəələrinə(qənd,çay,tütün,duz,kibrit,spirtli içkilər və s.) Gömrük rüsumu-------ölk ənin sərhədlərini keçən idxal,ixrac və tranzit əmtəələrinə görə öd ənilən vergidir. N əqliyyat vergisi--------bütün növ nəqliyyat vasitələrində istifadəyə görə tutulan vergidir. Vergil ər sosial iqtisadi təyinatından aslı olaraq iki başlıca funksiyanı yerinə yetirir: 1.Fiskal funksiya – onun köm əyilə dövlətin pul gəlirləri vergilər hesabına toplanır. 2.İqtisadi funksiya -onun vasitəsilə vergilər stimullaşdırıcı,məhdudlaşdirici və nəzarətedici formalarda iqtisadi f əaliyyətə təsir edir. Vergil
ər sistem halında olub fəaliyyət göstərir.Vergilər sistemini 4 cür olur: 1.Proqresiv(müt ərəqqi)vergi sistemi. 2.Reqressiv(qeyri müt ərəqqi)vergi sistemi. 3.Qarışıq vergi sistemi. 4.Proporsional vergi sistemi.
Proqressiv vergi sistemi şəraitində vergi ödəyicilərinin gəlirləri artdıqca gəlirə tətbiq edilən verginin d ərəcəsi də artır. Reqressiv vergi sistemin ə görə vergi ödəyicilərinin gəlirləri artdıqca tətbiq edilən vergi d ərəcəsi aşağı salınır. Qarışıq vergi sisteminə görə gəlirlərin artıb azalmasından aslı olmayaraq vergi faizi ya d əyişmir,ya da müəyyən həddə qədər artır və sonra azalır. Proporsional vergi sistemi şəraitində gəlirlərin artıb azalmasından aslı olmayaraq eyni vergi d ərəcəsi müəyyən olunur. Vergiqoymanın əsas prinsipləri aşağıdakılardır: 1.Vergil ərin məcburi ödənilməsi prinsipi,yəni bütün vergilərin ödənilməsi məcburi xarakter daşıyır. 2.Nem
ətlərin əldə olunması ilə əlaqəlilik prinsipi,yəni birbaşa vergilər əsasən nemət və s ərvətlərdən istifadəyə görə müəyyən olunur. 3.Sosial ədalət prinsipi yəni vergi növlərinin və vergi dərəcələrinin müəyyən olunmasından sosial ədalət prinsipi nəzərə alınmalıdır. 4.Dövl ətlə təsərrüfat subyektlərinin mənafelərinin əlaqələndirilməsi prinsipi. 5.Vergiqoymada s əmərəlilik prinsipi,yəni vergilərin faydalılığının, möhk
əmliliyini,elastikliyinin,davamlılığının qorunub saxlanmasıdır. 6.Vergiqoymada yığım prinsipi yəni vergi ödəyicilərinin büdcəyə öhdəlikləri pul məbləği ilə onların öz gəlirləri arasında fərqin azalmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir.
Vergi siyas əti həm sərt, həm də olduqca ədalətli olmalıdır.Düzgün vergi siyasəti büdcə kəsirini aradan qaldırmağın mövcud yollarından biridir. Dövl
ətin vəzifəsi iqtisadiyyatın inkişafına stimullaşdırıcı vergi tətbiq etməkdir. Az ərbaycanın bəzi dağ rayonlarında əhalinin sosial iqtisadi vəziyyəti ağır olduğundan oradan başqa yerlərə axın edirlər.Xüsusilə Ermənistanla sərhəd olan ərazilərdə əhalinin sayı azalır.Sərhəd olan dağ rayonlarında özəl müəssisələr yaradan şəxslərin vergilərdən azad olması m əqsədəuyğun olardı.Bunu vergiqoymanın həvəsləndirici və güzıştetmə prinsipi tələb edir. SUALLAR: 1.Vergi n ədir?
2.Dövl ət vergi siyasəti işləyib hazırlayarkən hansı prinsipləri əsas götürməlidir? 3.Verginin hansı vəzifələri var? 4.Verginin növl ərini sayin? 5.Vergi siyas əti haqqında danış?
SAHİBKARLİQ FƏALİYYƏTİNDƏ QİYMƏTQOYMA SİYASƏTİ.
Qiym
ət - əmtəə dəyərinin pul ifadəsi olub,onun kəmiyyət göstəricisidir.Dəyərin azalması il ə əmtəənin qiyməti də azalır,onun artması ilə isə artır.Bazar iqtisadiyyatı şəraitində məhsulun qiym ət həddi rəqabət mübarizəsi şəraitində bazarda tələb və təklifdən aslı olaraq hər bir istehsalçı müəssisə tərəfindən sərbəst müəyyən edilir.Bu zaman aşağdakı prinsiplər nəzərə alınır:
a)qiym ətlərin əlverişliliyi prinsipi – tələb edir ki,qiymət həm istehsalçı müəssisələrin ,həm d ə alıcıların mənafeyinə müvafiq olsun. b)qiym ətlərin diferensiallaşdırılması prinsipi – qiymət həddinin müəyyənləşdirilməsində ona t əsir edən müxtəlif amillərin nəzərə alınmasına əsaslanır.Yəni qiymətlər müəyyən edilərkən bazardakı tələb və təklifin səviyyəsi ,malların satılması şərtləri ,alıcılara qayğı və s. nəzərə alınmalıdır. c)qiym ətlərin tələb və təkliflərə uyğunluğu prinsipi – bu o deməkdir ki,qiymətlər bazarın t ələb və təlklifindən aslı olaraq dəyişkən olmalıdır. d)qiym
ətlərin dinamikliyi prinsipi – tələb edir ki,bazarın real vəziyyətini və pulun infilyasiya s əviyyəsini nəzərə almaqla məhsulun qiymət həddi müəyyənləşdirilməlidir. Qiym ət,əsasən ,uçot,stimulaşdırıcı və bölüşdürücü funksiyalarını yerinə yetirir.
Uçot funksiyası – ictimai əmək sərfinin və nəticələrinin uçotu və ölçülməsi ilə əlaqədardır; Stimullaşdırıcı funksiya – istehsalın surətinə,məhsulun çeşidinin təzələnməsi və keyfiyy ətinin yüksəldilməsinə texnoloji avadanlıqların işə salınmasının surətləndirilməsinə və s. qiym ətin təsir göstərməsi ilə bağlıdır.
Bölüşdürücü funksiyası - mallara olan tələb və təklifin nisbətinə,istehsalın və istehlakın optimal strukturunun formalaşmasına təsir göstərir. Qiym
ətlər aşağdakı əlamətlərinə görə təsnifləşdirilir: a)xidm ət dövriyyəsinin xarakterinə görə - topdan satış ,alış,pərakəndə satış,əhaliyə xidmət tarifl
əri və qiymətləri və s.qiymətləri fərqləndirirlər.
b)azadlıq dərəcəsinə görə - bütün qiymətlər azad,tənzimlənən və təsbit edilmiş qiymətlər qrupuna ayrılır.
c)t
ətbiq üsuluna görə - qiymətlər kontrakt və birja qiymətlərə ayrılır. d)
əsaslandırılması dərəcəsinə görə - qiymətlər bazis.arayış,peryskurant,faktiki və istehlak qiym
ətlərinə bılünür. q)f
əaliyyət göstərmə müddətinə görə - daimi, cari,sürüşkən,mövsümi və pilləli qiymətlər f əqləndirilirr. Azad qiym ətlər - azad bazarda tələb və təklifin təsiri altında formalaşan qiymətlərə deyilir. Auksiyon qiym ətləri – auksiyon dükanlarında malların satılmasında istifadə edilir.Bu dükanlarda mallar müsabiq ə əsasında sərbəst qiymətlərlə alınıb satılır. Bazar qiym ətləri - bazarlarda mala olan tələb və təklifdən aslı olaraq sərbəst surətdə mü əyyənləşdirilir və onlar dövlət tərəfindən tənzimlənir. Dünya qiym ətləri – ilə mallar xarici ölkələrin bazarlarında realizə edilir.
Ekspert qiym ətlər – ekspertlərin rəyinə əsaslanır.
İstehsal qiyməti – istehsal xərcləri ilə orta mənfəətin cəmindən ibarət olub,əmtəə dəyərinin çevrilmiş formasıdır.Məhsulun istehsal qiyməti onun dəyərindən həm quruluşuna ,həmdə h əcminə görə fərqlənir. Komisiyon qiym ətləri – komisyon mağazasına malı satmaq üçün təhvil verən mal sahibi ilə komsiyonçu arasında razılaşmaya əsasən müəyyən edilir.
Mövsümü qiym ətlər - ən çox kənd təsərrüfatı və yeyinti sənayesi müəssisələrini m əhsullarını satarkən tətbiq olunur. Qiym ətlərin göstərilən müxtəlifliyinə baxmayaraq,onların həddini alıcılar və satıcılar bir- birl əri ilə danışıqlar zamanı müəyyənləşdirmişlər.Bu zaman satıcılar öz əmtəələrinə ən yüksək qiym ət qoymağa,alıcılar isə həmin əmtəəni daha aşağı qiymətlə almağa calışmışlar.Müəyyən sövd ələşmədən sonra onlar qarşılıqlı əlverişli qiymət həddini müəyyənləçdirmişlər.Lakin bazarda əmtəənin qiymət həddi ,onun hazırlanmasına çəkilən xərclərin həcmindən ,t ələbatdan,bazarın tipindən və istehlakçıların alıcılıq qabiliyyətindən ,ilin fəslindən və s.aslı olaraq mü əyyənləşdirilir.
SAHİBKARLIĞIN DÖVLƏT TƏNZİMLƏNMƏSİ.
Dövl ət sahibkarlıq fəaliyyətini qanunvericilik,inzibati hüquq,büdcə,vergi və pul kredit sisteml
əri vasitəsilə t ənzimləyir.Dövlət sahibkarlığa kömək məqsədi ilə informasiya,m əsləhət,elm və t ədris mərkəzləri,maliyyə fondları yaradır.Vergi öd ənişlərinin,Azərbaycan Respublikası Milli Bankı sudalarının faizlərinin və vergi tutulmayan dig ər ayırmaları müəyyənləşdirir.Sahibkarlığa kömək və onun müdafiəsi üzrə dövlətin v əzifələrini və funksiyalarını Azərbaycan Respublikası Antiinhisar Siyasəti və Sahibkarlığa Köm ək Milli Fondu fəaliyyət göstərir.
Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin uçotunu onların yaşadıqları vəfəaliyyət göstərdikləri yerin vergi orqanları aparır.Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə m əşğul olan fiziki şəxslərin uçota alınması üçün onlar notarial qaydada təsdiq edilmiş ərizələrində soyadını,adını,atasının adını,anadan olduğu vaxtı və yeri,şəxsiyyətini təsdiq edən s ənəd haqqında məlumatları ,yaşadığı yeri,umumi şəkildə sahibkarlıq fəaliyyətinin növünü göst ərməlidir.Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin uçota alınmalarına görə dövl ət rüsumu alınmır.Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər uçotdan öz ərizələrinə əsasən çıxarılırlar. Az
ərbaycan respublikasında sahibkarlıq fəaliyyətinin bəzi növləri yalnız xüsusi razılıq (lisenziya) əsasında həyata keçirilir.
Sahibkarlıq fəaliyyəti növlərinin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq
razılığın (lisenziyanın)verilmə müddəti müvafiq icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən müəyyən edilir.T əqdim olunmuş sənədlərdə çatışmazlıqlar aşkar edildikdə ,onlar aradan qaldırildiqdan sonra onlara 5 gün müdd ətində baxılır və müvafiq qərar qəbul edilir.
Xüsusi razılıq (lisenziysa)verilməsindən aşağıdakı hallarda imtina edilir: 1.Lisenziya verilm əsi qaydalarında nəzərdə tutulmuş sənədlər təqdim edilmədikdə; 2. Ərizəçinin təqdim eidiyi sənədlərdə qeyri dürüst və ya təhrif olunmuş məlumatlar olduqda ; 3.Müvafiq f əaliyyət növünün həyata keçirilməsi üçün ərizəçinin zəruri şəraiti olmadıqda; 4.Qanunvericilikd ə nəzərdə tutulan digər hallarda. Az ərbaycan Respublikasının fiziki və hüquqi şəxslərinin xarici dövlətlərin ərazisindəki sahibkarlıq fəaliyyəti sahəsində hüquq və mənafelərinin müdafiəsinə Azərbaycan dövləti t əminat verir. Sahibkarlıq fəaliyyətinin yoxlanılmasını həyata keçirən orqanlar,onların hüquq və səlahiyyətləri qanunvericilik aktları ilə müəyyənləşdirilir. Az ərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulan hallar istisna edilməklə sahibkarın əmlakı toxunulmazdır.
Sahibkarlıq fəaliyyətinə dövlət nəzarəti həmin fəaliyyətin səmərəli həyata keçirilməsinə mane
ələr yaratmamalıdır.Nəzarəti həyata keçirmək hüququna yalnız qanun əsasında bu hüquqlar verilmiş orqanlar malikdir.Vergi,antiinhisar,sanitariya,ekologiya və s.dövlət nəzarət orqanlarının yoxlamaları yalnız onların səlahiyyətlərinə müvafiq surətdə həyata keçirilir.
Hüquqi şəxs taradılmaqla həyata keçirilən sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə olunan mənfəətdən v ə sahibkarın şəxsi gəlirdən vergilərin tutulması Azərbaycan Respublikasının qüvvədə olan vergi qanunvericiliyin ə uyğun olaraq həyata keçirilir. Sahibkardan əsassız olaraq məcburi surətdə vergi və digər ödəmələr tutularsa və ya sahibkara vergi qanunvericiliyini pozduğuna görə cərimə sanksiyaları düzgün tətbiq edilm
əzsə,sahibkarın buna yol vermiş orqanlara iddiası kredit faizi əlavə olunmaqla qaytarılır. Sahibkar Az ərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinin tələblərinə əməl etmədiyi öz öhd
əliklərinin icra etmədiyi və ya lazımi qaydada icra etmədiyi hallarda qanunvericiliyiə uyğun olaraq mülki-hüquqi,inzibati v ə cinayət məsuliyyətin daşıyır.
İDARƏETMƏ FƏALİYYƏTİNİN MƏZMUNU.
İdarəetmə mexanizmi -- idarəetmə sistemin ən mühüm ünsürlərindən biridir.İdarəetmə mexanizmi özünd ə idarəetmənin ümumi prinsiplərini,metodlarını,məqsəd və vəzifələrini əhatə edir.
obyekt ə məqsədəuyğun təsiretmə vasitəsidir.İstehsalın idarə edilməsində əsas məqsəd mü əssisənin bütün imkanlardan maksimum istifadə olunmasını təmin etməkdən ibarətddir. İstehsalın idarə edilməsinin əsas mahiyyəti onun statistik vəziyyətdə olmasında deyil,daim h ərəkətdə olması ilə xarakterizə olunur.İdarəetmə prosesi ilk növbədə idarəetmə sistemini v əhdətliyi və idarəetmə sahəsində olan əmək bölgüsü və əmək kooperasiyası ilə şərtlənir.İdarəetmə prosesi strukturuna və tərkibinə görə müxtəlif olur.Məslən,idarəetmə prosesi strukturuna gör ə yuxarı,orta və aşağı səviyyəli idarəetmə proseslərinə,tərkiblərinə görə isə- makro v
ə mikro proseslərə ayrılır. Mü
əssisə miqyasında idarəetmə prosesinin təşkilinin aşağdakı növlərini fərqləndirirlər: a)idar
əetmənin ünsürlər üzrə təşkili. b)idar
əetmə prosesinin məkan baxımından təşkili. c)idar
əetmə prosesinin zaman baxımından təşkili.
d)idar əetmə prosesinin struktur baxımından təşkili. S ənaye müəssisələrində idarəetmə prosesi aşağdakı prinsiplər əsasında həyata keçirilir: a)idar əetmə proseslərinin təmərküzləşdirilməsi prinsipi; b)idar əetmə proseslərinin ixtisaslaşdırılması prinsipi; c)idar əetmə prosesləinin mütənasibliyi prinsipi; d)idar əetmə proseslərinin fasiləsizliyi prinsipi; q)idar əetmə proseslərinin uzlaşdırılması prinsipi; e)idar əetmə proseslərinin varisliyi prinsipi; j)idar əetmə proseslərinin dəqiqliyi prinsipi; İdarəetmə funksiyası dedikdə - ictimai istehsal proseslərinin yerinə yetirilməsinə yönəldilmiş üsul v
ə vasitələrin məcmusu nəzərdə tutulur.İdarəetmə funksiyasi idarəetmə fəaliyyətinin xüsusi növü olub,idar əetmə sahəsində əmək bölgüsünün təzahür formasıdır.İdarəetmənin aşağdakı funksiyalarını fərqləndirirlər. Planaşdırma funksiyası – idarəetmənin ən mühüm funksiyalarından biridir.Bu funksiyanı mü əssisələrinin plan –iqtisadi şöbəsi həyata keçirir. Kadrlar funksiyası – istehsal ona lazım olan işçi qüvvəsi,yəni əmək ehtiyatları ilə təmin edir. Maliyy ə və uçot funksiyası – biznesin,müəssisənin pul təssərüfatına aid olan aspektləri əhatə edir. M
çatdırılır. Qiym
ətqoyma funksiyası – çevik qiymət sisteminin fəaliyyət göstərməsi ilə bilavasitə əlaqədardır.
İstehsal funksiyası – müəssisə və onun əsas istehsal bölmələrində məhsulun istehsal ilə əlaqədar olan işlərin yerinə yetirilməsini nəzərdə tutur. Sosial funksiya – sosial sah ədə ictimai münasibətlərin tənzimlənməsinə xidmət edir.
Marketinq funksiyası – mübadilə yolu ilə ehtiyacların ödənilməsinə yönəldilən insan f əaliyyətinin növü kimi çıxış edir.
İdarəetmə strukturu idarəetmə sisteminin qurulmasının daxili formasını əks etdirir.İdarəetmə strukturunun ünsürl əri bir-birilə qarşılıqlı surətdə əlaqədar olmaqla,vahid bir sistemi – istehsalın idar ə edilməsi sistemini əmələ gətirirlər. İdarəetmə strukturun ünsürləri yuxarı,aşağı və eyni hüquqlu bölmələrə ayrılır və onlar arasında mü əyyən əlaqələr yaradılır.Bu əlaqələr üfiqi,şaquli,xətti və funksional formada həyata keçirilir.Üfiqi əlaqə idarətmə həcmini və idarəolunma miqyasını ifadə edir,Şaquli əlaqə isə idar əetmə prosesində müəyyən əlaqədə olan adamlar arasındakı münasibət ilə bağlıdır.Bu m ənada idarəetmə strukturunun təşkilatı formaları xətti və funksional şıbələrin tərkibi və onlar arasındakı əlaqə formasıdır.
|