Sahifa: 41 tabiat va inson o'rtasidagi munosabatlar

www.pedagoglar.uz 
46-son 1–to’plam Iyul 2023
Sahifa: 43 
insonlarning ehtiyotkorona munosabatda bo`lishlari ko`rsatilib o`tilgan. Masalan, 
Zardushtlarning "Avesto" kitobiga binoan bolalar yoshligidanoq daraxt ko`chatini 
o`tkazishlari shart bo`lgan. Inson butun umri davomida suv, tuproq, olov, umuman 
dunyodagi jamiki yaxshi narsalarni pok va bus-butun asrashga burchlidir. Yer, suv, 
havo, olovni asrash qoidalarini buzgan kishi 400 qamchi jazosiga mahkumdir. Lekin 
bu kitobda ekologik jazo sifatida bir turdagi tabiiy obyektni buzgani uchun ikkinchi 
bir turdagi tabiiy obyektdan qutilishni ham me'yor qilib qo`yganlar. Suvni iflos 
qilgan yoki ov itini o`ldirgan kishi 10 ming ruhiatni tetiklashtiradigan o`simlik bargi 
terishi, 1000 echkiemar, 1000 ta suv qo`ng`izi va kasallik tarqatuvchi pashshani 
o`ldirib, gunohini yuvishi lozim bo`lgan.Uzoq tarixiy muddatni o`z ichiga olgan va 
xanuzgacha rivojlanayotgan mamlakatlarda o`z asoratini saqlab kelayotgan iqtisodiy 
munosabat shakli iqtisodni har qanday ekologiyadan ustuvor va ekologik siyosatdan 
mutlaqo holiligini namoyon etmoqdalar. Garchi bunday o`lka va mamlakatlarda 
tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan samarali foydalanish borasidagi 
huquqiy-me'yoriy hujjatlar yetarli bo`lsada, ularni amaliy tadbig`i ishlab 
chiqilmagan yoki talablar davlat miqyosda targ`ib qilinmagandir. Aks holda qanday 
tushunish mumkin-ki, haqiqiy demokratiya va adolat mezonining o`chog`i bo`lmish 
Amerikada XIX asr ikkinchi yarmi va XX asrning birinchi yarmida son-sanoqsiz 
bo`lgan bizonlar yoppasiga qirib tashlandi, o`rmonlar maydoni 2 barobarga, 
yemirilgan va yuvilgan yerlar 40 mln.ga yetgan, qishloq xo`jaligi oborotidan 50 % 
tuproqli yerlar chiqib ketgan.Ilmiy- texnika yutuqlari u davrda ekologik xavfsiz 
muhitni saqlab qolishga emas, balki global miqyosda qurolli to`qnashuvlarda va 
sovuq urushlarda g`olib chiqish, ma'lum bir qatlamdagi aholini boyitishga xizmat 
qilgan. Shuning uchun ham J.B.Lamark 1820-1960 yillarni "Inqilobiy sanoat 
yuksalish" davri ekologik xavfsizlikni keskin ravishda inqirozga tomon sudragan 
davri bo`ldi deb aytgan edi.Shunday qilib ekologik xavfsiz muhit inqirozi kishilar 
faoliyatining atrof muhitga antropogen ta'sirining uch oqibatlar mujmui - tabiiy 
resurslar kamayishi, atrof muhit ifloslanishi va ekologik tizimlarni buzilishi 
maxsulidir. Tabiiy resurslar kamayishi - kishilarning xo`jalik va boshqa hayotiy 

---