Şahin Mustafayev

 
SUYADALMALAR : İBTİDAİDƏN   
KAMİLLİYƏ DOĞRU... 
 
Bu  inkişaf  mərhələlərini biz mümkün qədər sadə  dildə  peşəkar incəliklərə  çox 
varmadan izah etm
əyə  çalışdıq  və  dalğıc  suyadalmalarının  təsnifatını  aşağıdakı 
kimi ver
ə bilərik: 
-
 
Hava  dalğıc  suyadalmaları  -  60 metr (bəzi  ölkələrdə  55  m qəbul edilir) 
d
ərinliyə qədər nəfəsalmada sıxılmış havadan istifadə etməklə həyata keçirilir. Bu 
zaman h
əm fasiləsiz tənəffüs imkan, həm də avtonom hava-balon tənəffüs aparatı 
variantların  dan  istifadə  edilir.  Yalnız  belə  dalmalar  üzrə  ixtisaslaşmış  dalğıclara 
«
hava  dalğıcları»  deyilir və  bu  dalğıclar  peşəkar və  ya  həvəskar  dalğıclar  ola 
bil
ərlər.  Dalğıc  fəaliyyətinin  bu  növü  dalğıc  peşəsinin, demək olar ki, kütləvi 
formasıdır. 
-
 
Saturasiya  suyadalmaları  -  xüsusi  kompleks  avadanlıqlardan (bu əsasən, 
D
ərinlik  Dalğıc  Kompleksləri olur) və  dərinliklərə  uyğun  təzyiq  altında 

 
 
 
 
69 
hazırlanmış  xüsusi  nəfəsalma  qaz  qarışıqların  dan  istifadə  etməklə  tənəffüsün 
t
əmin edilməsi ilə  həyata keçirilir. Bu üsulla ən kiçik dərinliklərdən başlayaraq 
daha böyük d
ərinliklərə  (yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi  hal-hazırda  dünya  rekordu 
701  metrdir) q
ədər dalma mümkündür. Sənaye  məqsədli  saturasiya üsulu ilə 
dalmalar,  ad
ətən, 300 metr dərinliklərə  qədər edilir. 1987-ci ilin iyul ayında ilk 
d
əfə olaraq 182 metr dərinlikdə 29 gün müddətində «Xəzərdəniz neftqazsənaye» 
Ümumittifaq  İstehsalat  Birliyinin    Xəzər  Dəniz  Dalğıc    Qəza Xilasetmə  İşləri 
İdarəsinin akvanavtları  tərəfindən  həmin  birliyin  Baş  dalğıc  mütəxəssisi 
P.P.Qurtovenkonun r
əhbərliyi ilə «Şelf-2» Yarımdalma Üzən Qazma Qurğusunda 
yerl
əşən Dərinlik  Dalğıc  Kompleksindən istifadə  etməklə  Xəzər  dənizində 
saturasiya üsulu il
ə sualtı-texniki işlər yerinə yetirilmişdir. Saturasiya suyadalmaları 
dalğıc  peşəsinin  ən yüksək forması,  zirvəsi  olub,  yalnız  xüsusi  hazırlıqlı  peşəkar 
dal
ğıclar tərəfindən həyata keçirilir. 
Suyadalm
anın  insan  üçün  alternativ  variantları  varmı?  Biz  artıq 
suyadalmaların    insanın  su mühitinə  girişini  mümkün edən  formaların  ı  nəzərdən 
keçirdik v
ə  bütün hallarda nəfəsalma üçün qazlardan -  havadan,  oksigen-azot, 
oksigen-helium, helium-hidrogen,  oksigen-helium-hidrogen  v
ə  hətta bəzi hallarda 
oksigen-
arqon  qarışıqların  dan  istifadə  olunduğunu gördük. Lakin bununla belə, 
bütün hallarda müsb
ət və mənfi halların    təzahürünün də şahidi olduq. Bu günə 
q
ədər  də  kompressiya və  dekompressiya rejimlərinin optimal variantının  axtarışı 
üz
ərində  elmi-təcrübi  tədqiqat  işləri davam edir.  Əgər  nəzərə  alsaq ki, bu 
rejiml
ərin cədvəl formasında ilk tərtibatçısı XX əsrin əvvəllərində ingilis fizioloqu 
C.Holde
n olmuşdur və təqribən bir əsrə yaxın müddət ərzində müxtəlif ölkələrdə 

 
 
 
 
70 
bu sah
ədə tədqiqat işləri davam edir, problemin heç də sadə olmadığı anlaşılar. Bu 
problemin  ç
ətinliyi  bir  tərəfdən, insan orqanizminin edən  toxumaları  və  qanının 
inert  qazlarla  doyması  və  təmizlənməsinin müxtəlif  təzyiqlər  altında  müxtəlif 
sür
ətlərlə edilməsindən, bu proseslər zamanı ətraf mühitdə yaranan temperaturdan, 
iş gərginliyinin dalğıca təsirindən, iş dərinliyinin dalma müddətində dəyişilməsindən 
v
ə  s. faktorlardan və  bu  faktorların    real  tənzimlənməsi,  dalğıcların   
t
əhlükəsizliyinin tam təminatı üçün həkim-fizioloqların  hesabladığı uzunmüddətli 
v
ə  mürəkkəb kompressiya-dekompressiya rejimlərindən  asılıdırsa,  digər  tərəfdən 
bel
ə  uzunmüddətli proseslərin zaman və  maliyyə  baxımımdan  sənayeçilər  üçün 
maraqlı  olmamasından  asılıdır.  Bu, iki birbirinə  əks maraqlar daim optimal və  ya 
dig
ər alternativ variantların    axtarışmı aktual edir. 
Dalğıc  dalmaların  m  təkmilləşdirilməsi istiqamətində  araşdırılan,  elmi-təcrübi 
c
əhətdən tədqiq edilən  belə  alternativ  variantlardan biri -  nəfəsalmada istifadə 
olunan 
ənənəvi hava və  qaz  qarışıqların  m  əvəzinə,  tərkibində  yüksək  miqdarda 
oksigen  olan v
ə  orqanizmdə  karbon  qazını  uda  bilən xüsusi məhluldan istifadə 
olunmasıdır. 
İlk dəfə belə bir ideyam holland fizioloqu  İ.Kilstri irəli  sürmüşdür.  Məlumdur 
ki, 1 litr havanın tərkibində 200 ml, 1 litr suyun tərkibində isə cəmi 7 ml oksigen 
vardır.  İ.Kilstri  öz tərkibinə  görə  təqribən qanın  plazmasının  tərkibin  yaxınlaşan 
xüsusi duz m
əhlulu hazırlayaraq, canlı orqanizmlər üzərində təcrübəyə başlamışdır. 
Müxt
əlif ölkələrdə  müxtəlif  canlıların, o cümlədən itlərin  üzərində  aparılan 
t
əcrübələrdə  ümidverici  nəticələr  əldə  edilmişdir.  Lakin  bütün  bunlara  və  hətta 
Hollandiyada insan üz
ərində  aparılan  təcrübənin  müsbət  nəticələnməsinə 

 
 
 
 
71 
baxmayaraq, bu metoddan istifad
ə  hələlik  bir çox texniki, psixoloji və  maliyyə 
s
əbəblərindən geniş vüsət almamışdır. 
Kim bilir, b
əlkə də saturasiya dalmalarının başlanğıcında kosmik tədqiqatlar üzrə 
bölm
ələrin  marağı  bu  sahənin  inkişafında  müəyyən  rol  oynadığı  kimi,  digər 
planetl
ərə  uçuş  proqramı  çərçivəsində  ola bilsin ki, plazma metodundan istifadə 
böyük maraq k
əsb etsin və öz təcrübi həllini tapsın. Kim bilir... Bəlkə də... 
H
ələlik isə, qayıdaq Yerə, daha doğrusu, suyun altına... 
Sualtı aparatlar 
Dalğıc  dalmalarındakı  məhdudiyyətlər, eyni zamanda dalğıcların    heç  də  hər 
zaman elmi-t
ədqiqatçı  və  ya  əksinə  elmi-tədqiqatçıların  heç  də  hər  zaman  dalğıc 
olmamaları sualtı dünyanın sirlərinə tam yiyəlenməyə imkan vermədiyi üçün insan 
t
əxəyyülü  daim  daha  kamil  üsullar  axtarışımda  olmuşdur.  Belə  axtarışların    ilk 
n
əticəsi 1912-ci ilə təsadüf edir. 
Konstruksi
yanın müəllifi ingilis ixtiraçısı Robert Devis idi: Suyun altına burazla 
buraxılan, yuxarı hissəsi möhkəm poladdan hazırlanmış beş illüminatorlu sfera olan 
konstruksi
yanın içərisində  bir neçə  saat  üçün hesablanmış  balonlarda olan sıxılmış 
hava kütl
əsi vasitəsi ilə daim atmosfer təzyiqi saxlanılırdı. Eyni zamanda, sferanın 
iç
ərisində  nəfəsalma  zamanı  əmələ  gələn karbon qazının  neytrallaşdırılması  üçün 
kimy
əvi  uducu maddələr də  yerləşdirilmişdi  və  sferanın  içərisindəki  şəxs xaric 
dünya il
ə telefon vasitəsi ilə  əlaqə yarada bilirdi. Lakin belə aparatın içərisindən 
ətraf mühiti yalnız müşahidə etmək olardı, ətraf mühitə müdaxilə  isə qeyrimümkün 
idi. R.Devis öz konstruksiya
sını «müşahidə kamerası» adlandırırdı. Kiçik dərinliklər 
üçün yararlı olan bu konstruksiya ilk dərinlik aparatının - batisferanın sələfi idi. 

 
 
 
 
72 
Batisfer 
Bir neç
ə  yüz metr dərinliklərə  enməyə  nail  olmuş  ilk  qorxmaz 
insanlar-
amerikalılar  mühəndis-ixtiraçı  batisferanın  yaradıcıları  Otis  Barton  və 
zooloq Uilyam Bib idi. 
Otis Bartonun yaratdığı batisfera, divarının qalınlığı 3,16 sın, diametri 144 sın, 
ç
əkisi 2430 kq olan mavi rəngli üç illüminatorlu (illüminator çox möhkəm  qalın 
kvars 
şüşədən hazırlanmışdı) şardan ibarət idi. 
O,  şartökmə  üsulu ilə  bütöv  hazırlanmış  və  çox dəqiqliklə  rentgen  vasitəsi ilə  
yoxla
nılmışdı.  İxtiraçı  konstruksiyanın  hər  kiçik  detalmı  -  şüşənin  gövdəyə 
b
ərkidilməsi,  endirmə  burazının  əlahiddə  bir möhkəmliklə  batisferaya bərkidilməsi 
v
ə gəminin göyərtəsindəki mancanağın barabanına dolanmasını   
v
ə  s. çox dəqiqliklə  hesablayırdı.  Sükan  vertikal  ox  ətrafında  batisferanı  çevirmək 
qabiliyy
ətinə  malik idi. Balonlarda olan hava  8  saat  üçün  hesablanmışdı.  Tənəffüs 
edil
ə n karbon qazı xüsusi kimyəvi uducu maddələr vasitəsi ilə  neytrallaşdırılırdı. 
İçəridə  olan cihazlar temperaturu, daxildəki havanın  təzyiqini, nəmliyi göstərir, 
xaricd
ə  olan güclü projektorlar isə  okeanın  ənginliklərində  olan  əbədi  qaranlığı 
işıqlandırırdı.  Xarici  aləmlə  əlaqə  telefonla  saxlanılırdı.  Telefon  xətti batisferanın 
asıldığı burazla birlikdə idi. İçəri giriş dəliyi 40 sın diametrində idi və ağır qapaqla 
bağlanırdı.  Giriş  dəliyini  cüssədə  arıq  olan Bib və  Barton öz bədənlərinə  uyğun 
düz
əltmişdilər.  İçəridə  ayaq üstə  dayanmaq və  sərbəst  hərəkət  etmək  mümkün 
deyildi,  yalnız  çox  çətinliklə  illüminatorların    qarşısındakı  asılma oturacaqlarda 
oturmaqla yerl
əşmək olardı. 
1932-ci ild
ə  ilkin  sınaq  işlərindən sonra Bermud arxipelaqının  Nonzux  adası 

 
 
 
 
73 
yaxınlığında  Bib  və  Barton özlərinin  ilk  sualtı  səyahətlərinə  başlayırlar.  Səyahətlə 
bağlı hər şey demək olar ki, bütün incəliklərinə qədər hesablanmışdı. 
 
                   
    
 
Otis Bartonun layih
əsi üzrə hazırlanmış   
batisfera (1948) 
D
ərinliklərdə yaşayan osminoqlar tez-tez 
illüminatordan boylanırdılar
 
Lakin buna baxmayaraq, t
ədqiqatçılar  başa  düşürdülər ki, nəzəri  cəhətdən 
aparılmış  ən  dəqiq  hesablamalar dəniz  şəraitində  özünü  doğrultmaya bilər. Çünki 
t
əbiətin şıltaqlığının tam proqnozlaşdırılması mümkün deyil. Məsələn, dənizin daim 
dalğalanması,  gəminin ləngərlənməsi  nəticəsində  batisfera  asılmış  burazda  əmələ 
g
ələn dinamik qüvvənin gücünün dəqiqliklə  hesablanması  mümkün  deyil. 
Baxmayaraq  ki,  asılma  burazı  onlarla  ton  gərginliyə  hesablanmışdı,  onun  qırılma 
ehtimalı tam istisna edilmirdi. Buna görə ilk səyahət zamanı Bib və Barton fasiləsiz 
olaraq, g
əmi ilə telefon əlaqəsi saxlayırdılar və qərara alınmışdı ki, əgər 5 saniyədən 
artıq  danışıq  əlaqəsi  kəsilərsə, batisfera  ləngimədən  gəminin  göyərtəsinə 
qaldırılacaq. 
Bu tarixi dalmam bütün Amerika n
əfəsini dərmədən izləyirdi! Batisfera ilə bütün 
da
nışıqlar radio vasitəsi ilə birbaşa yayımlanırdı! 
Batisfera  ilk dalmada 75 metr, ikinci dalmada 100 metr, üçüncü dalmada 240 

 
 
 
 
74 
metr v
ə nəhayət 17 sentyabr    1932-ci il tarixdə 670 metr dərinliyi fəth edir. Bib 
v
ə Bartonun rekordları haqqında bütün dünya mətbuatı yazırdı və bütün Amerika 
öz v
ətəndaşların m şücaətindən qürurlanırdı. Lakin bu hələ batisfera üçün rekord 
d
ərinlik deyildi. 
1934-cü ild
ə  göyərtəsində  batisfera olan «Redi»  gəmisi  Bermud  adaları 
yaxınlığında  lövbərə  dayanır.  Yenə  bütün dünyanın  diqqəti Bib və  Bartona  cəlb 
olunur. Onlar bu d
əfə daha böyük dərinliyə dalmanı qarşılarına məqsəd qoyurlar. 
V
ə  bu cəsur insanlar 11 avqust 1934-cü ildə  923  metrə  dalmağa  nail olurlar! 
Qayıtdıqdan sonra onlar insanın ilk dəfə olaraq, necə deyərlər, «ayaq basdığı» bu 
d
ərinlikdəki sualtı dünya haqqında çox maraqlı açıqlamalar verirlər. Çox təəssüflər 
ol
sun ki, o zamanlar sualtı foto və video çəkilişlərin aparılma 
sına imkan verən texnika yox idi və tədqiqatçılar gördüklərini nəql etmək və rəsm 
I  ç
əkməklə  çatdırmağa  I  çalışırdılar.  Bütün  1 bunlara baxmayaraq, artıq 
t
əqribən 1000 i metr dərinliyə qədər sualtı dünya, onun «sakinləri» və bu dünyanın 
bu vaxta q
ədər  i  təsəvvür  edildiyindən  daha  əsrarəngiz olduğu  haqqında  rəyə 
g
əlmək mümkün oldu. Səyahət  zamanı  Bib  bu zamana qədər məlum olmayan 154 
balıq və 223 dəniz heyvanı haqqında müəyyənləşmə apararaq məlumat verdi. 
                   
 
Uilyam Bib böyük d
ərinliklərdə su altında 
Gördükl
ərini belə təsvir edirdi 
 
Uilyam Bib «Redi» 
batisferanın içərisində 
 

 
 
 
 
75 
923 metr d
ərinlik daha 14 il -  1948-ci  ilə  qədər digər  sualtı  aparatlar  üçün 
əlçatmaz oldu. O.Barton batisferanm imkanların  m  tükənmədiyini iddia edərək, 
3170 kq ç
əkisi olan yeni batisfera inşa edir və Kaliforniya sahillərində Los-Anceles 
yaxınlığında  yeni  sualtı  səyahətə  başlayır.  Lakin  bu  dəfə  tək.  Artıq  70  yaşı  olan 
U.Bib bu s
əyahətdə iştirak etmirdi. İlk cəhddə 990 metr ram edilir və neçə gündən 
sonra Barton 1360 metr d
ərinliyə dalmağa müvəffəq olur! 
O.Barton müh
əndis idi və onun üçün bu dalma zamanı suyun təkinin elmi tədqiqi 
az maraq k
əsb edirdi, onu daha çox yaratdığı  qurğunun  kamil  olmasını  sübuta 
yetirm
ək  düşündürürdü.  Lakin  o  da  bilirdi  ki,  sallanma  trosunun  böyük  ağırlığı 
batisfera il
ə daha böyük dərinliklərin fəth edilməsini mümkünsüz edir. Həm də artıq 
dünyada daha mük
əmməl,  ən  başlıcası  isə,  avtonom  sualtı  aparat  mövcud  idi. 
Düzdür, bu aparat h
əmin dövrdə böyük nəticələr, rekordlar eldə etməsə də, böyük 
g
ələcəyə  malik  olduğunu  sübut  etmişdi.  Bu  aparatın  adı  batiskaf,  yaradıcısı  isə 
İsveçrə alimi, professor Oqyüst Pikkar idi. 
Batiskaf 
Professor Pikkardan uşaqlıq illərində oxuduğu kitablardan ona ən çox təsir etmiş 
əsərlər  haqqında  soruşanda,  o,  Jül  Vernin  «Beş  həftə  hava  şarında»  və  «20 li su 
altında»  romanlarının  adını  çəkmiş  və  demişdir  ki,  uşaqlıqdan  məşhur  fransız 
fantas
tının qəhrəmanları kimi göyün yeddinci qatına qalxmaq və dənizin ağlasığmaz 
d
ərinliklərinə dalmaq arzusunda olmuşdur. Və o, bu arzuların m həyata keçirilməsinə 
d
ərin zəkası və işgüzarlığı sayəsində nail olur. Buna görə onu ömrünün son illərində 
zarafatla «
Aşağı-Yuxarı professoru» adlandırırdılar. 
Çox mara
qlı  bir  taleyi  olmuşdur  bu  insanın.  O,  İsveçrədə  anadan  olmuş,  lakin 

 
 
 
 
76 
ömrünün böyük hiss
əsini Belçikada yaşayaraq, Brüssel Universitetinin tətbiqi-fizika 
kafedrasına rəhbərlik etmişdir. Onun elmi maraqları hədsiz dərəcədə müxtəlif idi və 
o, artıq 1920-ci ildə 36 yaşında ikən professor idi. 
1931-1932-ci ill
ərdə  O.Pikkar öz layihəsi  əsasında  hazırlanmış  stratostatda 
(f
əzanın daha yüksək qatların a qalxmaq üçün uçan aparat) atmosferdən  yuxarı 
qatlara iki seyahet 
edir.  İkinci  seyahet-uçuşu  zamanı  O.Pikkar  o  zaman üçün 
ağlasığınaz bir yüksəkliyə - 16370 metrlik hündürlüye qalxmağa müyəsser olur.   
 
            
 
 
 
Düzdür, o, dünya rekorduna nail olmağı qarşısına məqsəd qoymamışdı, onun | 
əsas  məqsədi  elmi  təcrübə  idi. Çünki alimləri o zaman yenicə  kəşf  edilmiş 
mü
əmmalı  kosmik  şüalar  maraqlandırdı.  Bu  şüaların  sirlərini  açmaq üçün 
aliml
ərə  elmi-təcrübi  alətləri mümkün qədər  daha böyük  yüksəkliyə  qaldırmaq 
lazım idi. Mövcud uçan aparat-aerostat maksimum 6000 metr hündürlüyə qalxmaq 
qabiliyy
ətli idi. Buna görə  də O.Pİkkar «FNRS» adlı stratostatı layihələndirərək 
Batiskaf «FNRS-2»
 
Oqyüst Pikkar
 

 
 
 
 
77 
yaratdı. Bu, iş prinsipi aerostatla eyni olan, lakin elastik və möhkəm materialdan 
hazırlanmış daha böyük şar idi. 
Stratosfer
ə  edilən iki rekord səyahət-uçuşdan  sonra  48  yaşlı  O.Pikkar iki 
ölk
ənin-doğulub, boya-başa çatdığı İsveçrənin və yaşayıb-yaratdığı Belçikanın 
Milli Q
əhrəmanı oldu. Və ən təəccüblüsü budur ki, məhz uçan aparat -stratostat, 
onu dalma apa
ratı  yaratmaq  ideyasına  gətirib  çıxartmışdır.  Əgər 
xatırlayırsınızsa,  XX  əsrin 30-cu illərində  batisfera  ilə  dalması  mümkün  olan 
d
ərinlik 930 metr idi. O.Pikkar elə  o  vaxtlardan  tam  avtonom  variantda  sualtı 
aparat  hazırlamaq  fikrində  idi.  Alim  özü  dalmağı,  suyun  üzərinə  qalxmağı, 
su
yun altında istənilən istiqamətdə hərəkət etməyi bacaran bir aparat yaratmağı 
qarşısına məqsəd qoymuşdu. Və bu işdə ona stratonavt olması kömək edir. 
O.Pikkar sad
ə  bir  ideyanı  əsas  götürərək  onun üzərində  dayanır:  stratostat 
havadan yüngül olduğu kimi, batiskaf da öz növbəsində, batisfera və sualtı qayıqdan 
f
ərqli olaraq sudan yüngül olmalıdır. 
Batiskafın  (ilk  batiskafın  adı  ilk  stratostatın  şərəfinə  «FNRS-2»  adlanırdı) 
konstruksiyası  içərisi  benzinlə  doldurulmuş  gövdə-üzgəcdən və  çox möhkəm 
materialdan  hazırlanmış  şar-kabinadan ibarət idi. Tədqiqatçılar  şar-kabinada 
yerl
əşərək,  müşahidə  aparmalı  idilər. Aparatın  dalması,  içərisinə  ağır  külçələr 
formasında  doldurulmuş  və  elektromaqnit  sahəsinin  gücünə  saxlanılmış  ballast 
vasit
əsi ilə edilirdi. Ballastdan azad olmaq üçün elektrik sahəsinin açılması kifayət 
edirdi. Bu şəkildə ballastdan azadolma həm də təhlükəsizliyi təmin edirdi: belə ki, 
ist
ənilən  qəza  elektrik sahəsinin  açılmasına  və  deməli,  batiskafın  suyun  üzərinə 
qalxmasına  səbəb  olacaqdı.  Batiskafın  hərəkət  edə  bilməsi üçün akkumulyasiya 

 
 
 
 
78 
batareyalar
ın  dan  qidalanan  elektrik  mühərriki vasitəsi ilə  gövdənin  üzərində 
quraşdırılmış pər fırladılırdı. 
Yaradılmış  yeni  aparat  öz  quruluşu  və  hərəkət prinsipine görə  gəmini 
xatırladırdı  və  «batiskaf»  adı  da  təsadüfi  seçilməmişdi,  çünki  qədim yunanca 
«bathys» - d
ərin, «skaphos» isə gəmi demək idi. 
O.Pikkar g
ərgin  işləyərək,  artıq  1939-cu ildə  ilkin hesabatları  başa  çatdırmış  və 
Belçika zavodların da batiskafın bəzi hissələrinin hazırlanması sifarişlərini vermişdi. 
Lakin Avropada 
başlayan  İkinci  Dünya  Müharibəsi  batiskafın  inşasını  dayandırmaq 
m
əcburiyyətini yaradır və yalnız müharibə qurtardıqdan sonra 1945-ci ildə yenidən 
batiskafın inşası davam etdirilir. 
Batiskafın  ilk variantının  sınağı  Atlantik  okeanının  Yaşıl  Burun  arxipelaqında 
yerl
əşən  Santyaqo  adası  yaxınlığında  həyata  keçirilir.  O.Pikkar  fransalı  professor 
Mono il
ə birlikdə ilk dalma zamanı risk etmək istəməyərək, yalnız 25 metr dərinliyə 
enir
.  Sınaq  işləri  əla  başa  çatır.  Növbəti  sınaq  1400  metr  dərinlikdə  «avtomat» 
rejimind
ə  (heyətsiz)  planlaşdırılır.  Bu  sınaq  zamanı  batiskaf  xüsusi  məhdudlaşdırıcı 
çıxıntı  ilə  təmin  olunmalı  idi  ki,  batiskaf  dənizin  dibinə  çatdıqda  bərk dənizdibi 
süxura toxunan m
əhdudlaşdırıcı çıxıntı elektrik sahəsini açsın və nəticədə ballastdan 
azad olan batiskaf suyun  s
əthinə  qalxsın.  Sınaq  işləri müvəffəqiyyətlə  başa  çatır, 
hey
ətsiz batiskaf dənizin dibinə çataraq ballastdan azad olur və suyun səthinə qalxır. 
Lakin bundan sonra sınaq işlərinin davam etdirilməsini ləngidən nəzərdə tutulmamış 
bir hadis
ə  baş  verir:  Sınaq  işləri  başa  çatdıqdan  sonra  Santyaqo  adasına  doğru 
yed
əkdə aparılan batiskafın əsas hissəsi olan gövdə-üzgəc güclü qasırğa nəticəsində 
dalğaların    təsirindən əzilərək sıradan çıxır. Bu isə ö demək idi ki, yəni batiskaf 

 
 
 
 
79 
inşa etmək lazımdır. 
 
 
Bu  işdə  maraqlı  olan  potensial  sponsorlardan  çoxları  ilk  sınaq  işlərini 
müv
əffəqiyyətsizlik kimi qiymətləndirir və  bunun  nəticəsi olaraq O.Pikkar bir 
müdd
ət yeni batiskafın inşasını həyata keçirə bilmir. Lakin 1953-cü ildə professorun 
oğlu Jak Pikkar Adriatik dənizi sahilində yerləşən Triest (bu şəhər İkinci Dünya 
Müharib
əsindən sonra bir müddət sərbəst şəhər statusuna malik olub, heç bir dövlətə 
m
əxsus olmamışdır. Hal-hazırda İtaliyaya məxsusdur) şəhərində yerli sənayeçilərlə 
işgüzar əlaqələr yaradır və nəhəng gəmiqayırma və gəmi təmiri zavodların a malik 
şəhərin  işgüzar  insanlarını  şəhərlərinin məşhurlaşmasına  səbəb  ola biləcək bu 
layih
ənin  maliyyələşdirilməsin  razı  sala  bilir  və  Triest  şəhərinin gəmiqayırma 
zavodlarının  birində  yeni  batiskafın  inşasına  başlanılır.  Və  bu andan etibarən Jak 
Pikkar  atasının  ən  yaxın  köməkçisinə  çevrilir.  İnşa  edilən  yeni  batiskaf  şəhərin 
şərəfinə «Triest» adlandırılır. 
26 avqust 1953-cü il. «Triest»  Tirr
ən  dənizində  Neapol  şəhəri  yaxınlığındakı 
d
ərin dəniz çökəkliklərinin olduğu yerdə ilk sınaq zamanı 1080 metr dərinliyə, bir 

 
 
 
 
80 
müdd
ət sonra isə 30 sentyabr da - 3160 metr dərinliyə enir. Beləliklə, batisferaya 
m
əxsus dalma rekordu üstələnir! 
1954-cü ilin aprelind
ə  70  yaşı  tamam  olan  O.Pikkar  universitet  kafedrasındakı 
f
əaliyyətini  dayandıraraq  İsveçrəyə  qayıdır  və  orta dərinliklərdə  tədqiqat  işlərini 
aparmaq üçün yeni 
aparatın  -  mezoskafin  yaradılması  ilə  məşğul  olur.  «Triest»in 
kapitanı isə bu tarixdən Jak Pikkar olur. 
1958-ci ild
ən  J.Pikkar  amerikalı  okeanoloqlarla  birlikdə  okean çökəkliklərinin 
t
ədqiqatı ilə məşğul olmağa başlayır. ABŞ bu işlərin  maliyyələşməsini tamamilə 
öz üz
ərinə götürür. Təcrübə toplandıqca, dərinliklər artdıqca, tədricən insanın Aya 
uçması  qədər cəsarətli bir layihənin  -  Sakit okeanın  qərb hissəsində  yerləşən 
dünya okeanların m ən dərin çökekliyinə - Marianna çökekliyinə ənmənin həyata 
keçirilm
əsi ideyası formalaşırdı. 
 
Batiskaf «Triest» 10 916 m d
ərinlikdə, mütləq rekorda - 
Dünya okeanının ən dərin nöqtəsinə - cəmi 118 metr çatmadı 
 
1960-
cı      il      7      yanvar. İçərisində    Jak  Pikkar  və ABŞ  hərbi  -dəniz 
qüvv
ələri zabiti Don Uolş olan «Triest» 7026 metr dərinliyə enir. Bu, Marianna 
çök
əkliyinin ən dərin hissəsi) olan Çellencer batığına enmədən öncə, baş məşq idi. 
V
ə   nəhayət,   23  yanvar  1960-cı      il.      İnsan      110341  metr dərinliyə 
enm
əyə  qərar verir və  onu həyata keçirməyə  başlayır!  Batiskafa  təsir  edən