Samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti geografiya tabiiy recurslar kafedrasi

Orol dengizi qurishining ekologik oqibatlari. Orol dengizi qurishining 
iqlimga ta’siri. Orol dengizi sathining ko‗p yildan buyon pasayishi shubhasiz, 
Orolbo‗yi hududlarida meteorologik o‗zgarishlarga olib keldi. Dengiz sathi 
1960 yildan buyon barqaror tushib kelayotganligi munosabati bilan 
muttaxassislar bu o‗zgarishlarni tekshirish, meteorologik rejimdagi 
o‗zgarishlarni qayd qilish uchun ko‗p yillik ma‘lumotlarni qo‗yidagi uch 
davrga: 1970-1979 y., 1960-1969 y., 1950-1959 y. bo‗ladilar.
Muttaxassis meteorologlarning fikricha, umuman keyingi yillarda, yilning 
turli davrlarida atmosfera sirkulyatsiyasida ham o‗zgarishlar bo‗ldi. Ayniqsa, 
atmosfera 
sirkulyatsiyasida 
(dekabr-fevral) 
meridional 
formalarning 
takrorlanishi ko‗paydi. 
Yog‘in-sochin minerallashuvidagi ba’zi bir o‘zgarishlar. Yog‗in-
sochinlar ximiyasi muammosiga, ayniqsa 1957-1958 xalqaro geofizik yillar 
davridan boshlab alohida e‘tibor berila boshlandi. Bu davrga kelib, atmosfera 
yog‗in-sochinlaridan ximik analiz qilish uchun namunalar oluvchi maxsus 
stansiyalar tashkil etildi, ular qatoriga Orol dengizi stansiyasi ham kiritildi. 
Yilning har xil vaqtlarida tushuvchi yog‗in-sochinlar, atmosferani tozalashga 
imkon berib, undagi har xil aralashmalarni yuvadi. Oylik yog‗in-sochin, 
umumiy miqdorinng ximik tarkibi, atmosferaning ba‘zi bir qavatlari 

---

122 
ifloslanishining integral xususiyati bo‗lib xizmat qiladi. Bu xususiyatlarning 
o‗zgarishiga qarab, atmosfera umumiy sirkulyatsiyasining ma‘lum joy ustida 
aerozollarning tarqalishiga ta‘sirini bilish mumkin. Quyida 10-jadvalda, 1968 
yildan 1980 yilgacha, ya‘ni Orol dengizining intensiv qurishi sodir bo‗lgan 
davrlarda 
oylar mobaynida 
tushgan yog‗in-sochinning minerallashuv 
xususiyatini ko‗ramiz. Ikkinchi jadval tahlili shuni ko‗rsatadiki, 13 yil 
davomida 
yog‗in-sochinlarda 
umumiy 
minerallar 
aralash-masining 
(to‗planishining) ko‗payishi miqdori aniq ifodalangan. 
Yog‗in-sochinning minerallashuvi ayniqsa 1974-1980 yillarda ko‗paygan 
va 9,8 mg/l ga yetgan. Shuni aytish kerakki, Orol dengizi stansiyasida sulfat 
ioni ko‗pdir, bu tabiiy, bevosita dengiz ta‘siridir.