Samarqand davlat universiteti tarix fakulteti a. Sh. Umarov
Yüklə 4,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
10.5.
Madaniy taraqqiyotning asosiy xususiyatlari Hindistonning adabiyot, san`at, fan, filosofiya sohalarida erishgan yutuqlari jahon sivilizatsiyasining oltin zahirasi hisoblanadi. Hindiston madaniyatining ta`siri ko‘pgina mamlakatlarga, birinchi navbatda, Janubiy-Sharqiy, Markaziy Osiyo va Uzoq Sharq o‘lkalariga keng tarqalgan. Qadimgi Hindiston ma`naviy madaniyatining rivojlanishida din muhim o‘rin tutgan. Hindistonda asosiy din induizm bo‘lib, hozirgi vaqtda unga 80 foiz aholi siqinadilar. Bu diniyqarash juda qadimgi bo‘lib, vediy qabilalari tarixi bilan bog‘liq. Vediy eposlari, gimnlari muqaddas sanalib, qadrlanib kelingan. Bu yozma qasidalarda turli 203 xudolarga sig‘inish, murojaatnomalar bitilgan. Bu sig‘inish majmuasi Hindistonda vedizm nomini oldi. Vedizm odatda Sharqiy Panjob, Uttar Pradash o‘lkalariga keng tarqalgan bo‘lib, uning asosida «Rigveda» va boshqa vediy to‘plamlari yaratilgan. Vediy dinining muhim tomoni – xudolarga topinish va murojaat qilishdan iborat. Bosh xudo Indra – chaqmoq xudosi, buyuk kurashchi deb tushunilgan. Vedizmning xarakterli asoslaridan biri politizm bo‘lib, ko‘p xudo va allohlarga topinishdan iborat edi. Tinchlikni saqlash, adolat xudosi Varuna edi. Agni – olov xudosi, oila osoyishtaligini himoya qiluvchi xudo. Surya – quyosh xudosi. Bunday xudolarga sig‘inish I asrlarga to‘g‘ri keladi. Veduzmning ko‘pgina xususiyatlari induizmga kirib borgan. Induizmda birinchi navbatda xudo – yaratuvchi, bino qiluvchi hisoblanadi. Bu dinda xudolar iarxiyasiga asosan sig‘inish mavjud. Braxma, Vishnu va Shiva kultlari alohida o‘rinda turadi. Braxma – dunyoni yaratuvchi va boshqaruvchi xudo. U Yer yuzida adolat o‘rnatuvchi, aybdorlarni jazolovchi. Shunday qilib, xudolar triadasi paydo bo‘ladi. Vishnu – xaloskor, u erni inqirozdan qutqargan. U g‘azabli shaytonni yenggan va katta xizmat qilgan Rama ko‘rinishida mavjud bo‘lib, shu asosda epik poema «Ramayana» yozilgan emish. Boshqa bir ko‘rinishda yadov qabilalarining afsonaviy qahramoni Krishna sifatida tasvirlangan. Kul Shvi – hosildorlik, o‘yinchi – Shaman. Induizm o‘rta asrlarda ancha rivoj topdi va Hindistonning asosiy diniga aylandi. Chig‘inuvchilardan bu dinning muqaddasligi va uning talablarini og‘ishmay bajarilishi talab qilingan. Induizmdan ancha keyinroq buddizm paydo bo‘ldi. Bu din asta-sekin, asrlar osha jahon diniga aylandi. Buddizmning ta`limoti mil. avv. 563 yilda hozirgi Nepalning Lumbini degan joyida dastlab paydo bo‘ldi. Aslida bu din kshatriylar oilasida vujudga keldi. Uning tashkilotchisi SHakev urug‘idan Sindrxarta Shakyamuni bo‘lib, unga 40 yosh to‘lganda hozirgi Varanasi – Benares (avvalgi Sarnaxte) shahrida nom taratib, o‘zini budda, ya`ni ma`rifatparvar deb e`lon qiladi. buddaning g‘oyasi asosida turli kasofatlardan ozod bo‘lish yotadi. Buddizmning g‘oyasi bo‘yicha har bir kishi yaxshilikni ham, yomonlikni ham o‘zidan izlashi talqin qilinadi. SHuning uchun barcha baravar bu dinga itoat qilishi lozim edi. «Men» deb maqtanish bu din uchun yot narsa, asosiy tamoyil ijtimoiy tenglikdir. Milodiy I asrlarga kelib buddizm yirik mulkdorlar va podshohlar diniga aylanadi. 204 Qadimgi Hindistonda falsafa ancha rivoj topgan edi. O‘sha davrning eng qadimgi tarqalgan g‘oyasi Lokoyata bo‘lib, bu oqim har qanday diniy qarashlarni qoralaydi. Hindistonning qadimgi davrida me`morchilik yuksak darajada rivoj topgan. Bu sohada Xarappa sivilizatsiyasini misol keltirish mumkin. Hindiston adabiyoti hayotida adabiy janrlar katta o‘rin turadi. Masalan, «Ramayana» povesti shulardan biridir. Qadimgi vaqtda ko‘pgina binolar yog‘ochdan qurilganligi tufayli bizgacha etib kelmagan. Bombey yaqinida g‘or tarzida ibodatxona qurilgan. Uning balandligi 14 metr, eni 14 metr, uzunligi 38 metr. Uning nomi Karle ibodatxonasidir. Bu ibodatxona bir necha asr davomida qazib qurilgan. Milodiy V asrga doir Sanchi shahridagi ibodatxona Qadimgi Hindiston san`atining namunasi sanaladi. Qadimgi Hindistonda fan, shu jumladan, matematika fani rivoj topgan. Matematika va astronomiya sohasida milodiy V asr boshlarida VI asrda yashagan Aryabxati mashhur olimlardan edi. hind olimlari 0 qo‘shimchasi tufayli minglik sonli hisoblashni ishlab chiqqanlar. Hindlar antik davri astronomiya va astrologiya fanlari bilan qiziqqan. Hindiston madaniyati Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlariga keng tarqalgan. Hind adabiyoti va falsafasi Yevropa hamda Amerika qit`alariga keng tarqalgan. Qadimgi Hind madaniyati bilan rus adabiyotshunoslarida V.G.Belinskiy, L.Tolstoy, M.Gorkiy kabilar qiziqqan va tarjima qilganlar. Yüklə 4,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|