Samarqand davlat universiteti umumiy psixologiya kafedrasi pedagogika va psixologiya fanlarini o

Tayanch so’z va iboralar
Ilmiy texnika intensiv bilim, ko’nikma, malaka, illyustiratsiya simvolik
Boshqarish tushunchasi kibernetika faniga ilmiy texnika revolyutsiyasining natijasida xalq xo’jaligining tarmoklarini idora qilish sifatida (avtomat, moslama, pult boshqarish, dasturlashtirilgan elektron hisoblash mashinalari, kompyuterlar, displeylar, signalizatsiya, texnik qurilmalar) kirib keldi. Mazkur tushuncha asta-sekin yakka shaxs faoliyatiga tadbiq qilina boshlandi, pirovardida talim va tarbiya tizimini boshqarishda ham qo’llanilishga kirishildi.
Talimni optimal boshqarish maqsadida sobis sovet psixologlari «O’quv faoliyatini bosqichli shakillantirish» (P.Ya.Galperin, N.FTazilina), «O’qitish mazmunini tezlashtirish va murakkablashtirish» (L.V.Zankov), «Nazariy umumlashtirish va refleksiya» (D.B.Elkonin, V.V.Davidov) goyalarini ishlab yaikdilar. Shuningdek, talimni algoritmlashtirish, dasturlashtirish, suggesteziya (T.V.Kudryavtsev, A.M.Matyushkin va boshqalar) nazariyalarini olga soldilar. Mazkur goyalarning barchasi rivojlantiruvchi talim negizida tuzilgan bo’lib, aqliy faoliyat meamolarini o’rganishga hamda talim samaradorligini oshirishni tadqiq qilishga qaratilgandir.
Psixologiya fanida ong av faoliyat birligi tamoyilining vujudga kelishi psixologigik holatlar, xsusiyatlar, xislatlar faoliyatda namoyon bo’ladi va unda shakllanadi, degan yangi tezisni maydonga tashladi. Yangiya bunday talqin psixologiya fanining rivojlanishi, sohalarining kengayishi uchun muhim imkoniyatlar ochib berdi. Mazkur tamoyil I.M.Sechenovning psixik faoliyat zamirida bosh miya reflektor faoliyati yotadi, degan ta’limotidan kelib chiqadi. Keyinchalik bu goya I.P.Pavlovning ta’limotida rivojlantirildi va kator qonuniyatlar kashf etildi.
Ong va faoliyat birligi tamoyili dastavval S.L.Rubinshteyn tomonidan dalillab berildi. Muallif tashqi sabablar ,omillar ichki shart sharoitlariningbevosita ta'siri orqali harakat qiladi,deb tushuntiradi.
Mazkur muamoga sal boshqacharoq yondoshgan P.P.Blonskiy esa insonning barcha faoliyatlari ijtimoiy xususiyatga ega ekanligini shaxsning xati harakatlarning tarkibiy qismi bo’lishligini ta'kidladi. M.Ya.Basov bo’lsa faoliyatni o’yin, prsfessional mehnat shakllarinita'riflab,insont shaxsining tarkib topishidagi ta'sirini ifodalab bergan.
L.S.Vigotskiy talqiniga ko’ra ,inson sirtdan miya bilan aloqa o’rnatadi, uning yordami orqali gavdasini idora qiladi. Odamlarning ijtimoiy aloqalari xatti-harakatlari imo-ishora va nutqqa suyangan holda faoliyatini vujudga keltiradi. A.L.Leontev inson faoliyati psixik va amaliy shakllari mavjudligini tavsiflab, bola ongi aynan o’qish mehnat uyin faoliyatlarini amalga oshirish jarayonida o’sadi, degan goyani olga suradi.
Psixologik ilmiy adabiyotlarda o’quvchilarning o’quv faoliyatlarini bavosita va bevosita boshqarish imkoniyatlari qayd qilib utilgan,o’quv faoliyatlarini boshqarishning eng muhim xususiyatlaridan biri-bu turli usullarni tadbiq etish, maxsus ravishda o’qitishni joriy qilish, har xil xususiyatga molik didaktik metodlardan foydalanishdan iboratdir.
Yu.A.Samarin assotsasiyalarlarga asoslangan holda o’quv faoliyatini boshqarish mumkinligi nazariyasini o’rtaga tashladi. Assotsatsiyalar ongimizdagi avvalgi turmush tajribalari bilan belgilanadigan tasavvurlarning bog’lanishi,bu bog’lanishlar tufayli ongimizda paydo bo’lgan muayyyan tasavvurlarning uxshashlik yondoshlik, qarama – qarshilik belgilariga ko’ra, shunga bog’liq bo’lgan boshqa tasavvurlarni hosil qilishdir. Yu.A.Samarin assotsatsiyalarning alohida tomonlariga ta'luqli bilimlarni tizimga tushirish ma'lum o’quv pridmetlariga oid bilimlarni tartibga solish turli fanlardan rejagan xilma-xil bilimlarni tizimlashtirish kabi bosqichlarga bo’lib o’rganadi.
E.N.Kabanova-Meller har qanday faoliyat yoki bu usullar yordamida amalga oshiriladi va ular usha vositalar yordamida boshqarilishi mumkin, deydi.
Mualiif mazkur aqliy faoliyat usullari o’z navbatida katta yoki kichik tizimga birlashgan xati-harakatlar tizimidan iborat deb tushuntiradi. Usullar ob'ektiv ravishda tavsiyalar, qoidalar, yo’riqlar kurinishida ifodalanadi. O’zlashtirilgan o’quv faoliyati usullari insonning ma'naviy boyligiga aylanib,istagan vaqtda yangi vaziyatlarga va sharoitlarga kuchirilishir mumkin.