Sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish va iqtisodi

1. Laxzalik muvozanat, odatda juda qisqa vaqt davomida, asosan narxni ko’tarilishi xisobiga yuz beradi.

2. Qisqa muddatli muvozanat. Bunday yuqori narx bozorga qushimcha baliq keltirilishini ragbatlantiradi. Natijada bozorga ilgarigiga qaraganda ko’p baliq olib kelinadi. Buning natijasida narx pasayadi.

3. O’zoq muddatli muvozanat. Bunda bozordagi narxga qarab tovar ishlab chiqaruvchilar moslashadilar. Yangi firmalar, korxonalar vujudga keladi. Taklif yanada ko’payadi. Narx qiska muddatli muvozanat narxiga qaraganda past bo’ladi.

Narx yuqori bo’lganda talab qisqarishi, yaʼni taklif talabdan ancha ortiqcha bo’lishi, bozor uchun tabiiy bir xoldir. Talab, taklif narxining va xarid qobiliyatining o’zgarishiga qarab tebranib turadi. Bu xarakat talab bilan taklif tenglashguncha davom etaveradi. Tenglashish yuz bergach, taklif va talab miqdoran va tarkiban bir-biriga mos tushadi. Odatda, bir tovarga doir talab va taklif o’rtasidagi muvozanatga jo’zʼiy muvozanat deyiladi. Аmmo, tovarlar dunyosi g’oyat boy bo’lib, tovarlar bozori o’zaro bogliq qismlardan iborat. Аna shu turli tovarlar va xizmatlarga bo’lgan talab va takliflarning xam miqdor, xam tarkib jixatidan bir-biriga muvofiq kelishi bozor muvozanati deyiladi. Аna shunday muvozanatlar bo’lmasa, bozor muvozanata izdan chiqqan bo’ladi. Talab va taklif uzoq vaqt bir-biridan ajralib qolsa, bozor o’zining meʼyoridagi xolatini, qiyofasini yo’qotadi.

Bozorda muvozanatga erishish birinchidan, narxlar orqali amalga oshiriladi. Narxlarning o’zgarishiga qarab ishlab chiqarish xajmi o’zgaradi. Narxlar ishlab chiqarish texnologiyasini tanlashga taʼsir etadi. Narxlar oxir-oqibat daromadlar darajasiga ko’ra qaysi maxsulot ko’proq sotib olinishini xam belgilaydi.

Ikkinchidan, talab va taklif o’rtasidagi nisbat. Talab bilan taklif o’rtasidagi nisbatni o’zgarib turishi bozor narxlarini xam tebranishiga olib keladi. Mana shu tebranishlar orqali shunday narx belgilanadiki, u bozordagi talab va taklif muvozanatiga va oxir-oqibat ishlab chiqarish bilan isteʼmol o’rtasidagi muvozanatga olib keladi.

Uchinchidan, raqobat ko’rashi. Xar bir tadbirkor maksimal darajada foyda olishga intiladi. Buning uchun bozorga xaridorgir tovar ishlab chiqarish kerak. Ishlab chiqaruvchilar o’rtasida xaridorning puli uchun ko’rash boradiki, buning natijasida bozorda tukinchilikka erishiladi.