Sayali sadiqova
2.4. ŞİRAZİNİN “GÜLŞƏNİ-RAZ” TƏRCÜMƏSİ-
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
112 2.4. ŞİRAZİNİN “GÜLŞƏNİ-RAZ” TƏRCÜMƏSİ- ƏDƏBİ DİL TARİXİNİN DƏYƏRLİ QAYNAĞI Bəlli olduğu kimi, klassik nəsr əsərləri ilə müqayisədə nəzmlə qələmə alınmış əsərlərdə, bir qayda olaraq, dilin rənga- rəng ifadə vasitələrindən, daxili imkanlarından tam və geniş şə- kildə istifadə məsələsində müəyyən əngəllər ortaya çıxır ki, bu da ilk növbədə əruz vəzni və qafiyədən irəli gələn məhdudiyyət- lərlə bağlıdır. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, bu məsələ- də klassik poetik əsərlərin hamısını birmənalı şəkildə eyniləşdir- mək, onlara eyni ölçülərlə yanaşmaq doğru deyildir. Belə ki, türk dillərində klassik üslubda qələmə alınmış lirik şeirlərlə can- lı xalq danışıq dilinə yaxın bir üslubda qələmə alınmış məsnəvi- lər arasında bu baxımdan ciddi fərqlər özünü göstərir. Lirik şeir- lərdə yüksək bədii sənətkarlıq məsələləri ön plana çəkildiyi hal- da, məsnəvilərdə əxlaqi-didaktik fikirlərin nisbətən asan və anla- şıqlı bir dillə ifadəsinə daha çox diqqət yetirilmişdir. Bu amil, eləcə də lirik şeirlərdə mövzu əhatəsinin darlığı, məsnəvilərdə isə, əksinə, mövzu rəngarəngliyi, təbii ki, sonuncuların (məsnə- vilərin) dilinə də müəyyən təsir göstərmişdir. Bu baxımdan orta yüzilliklərə aid türkcə məsnəvilərdə xalq danışıq dilinə yaxınlıq və ondan geniş və çeşidli şəkildə istifadə, bəhrələnmə halları da- ha güclüdür. Təsadüfi deyil ki, XIII-XIV yüzilliklərin yadigarla- rı olan “Dastani-Əhməd Hərami”, Yusif Məddahın “Vərqa və Gülşah” poemalarını, Suli Fəqihin və Mustafa Zəririn “Yusif və Züleyxa” məsnəvilərini, XV əsr şairi-mütərcimi Əhmədi Təbri- zinin “Əsrarnamə” tərcüməsini araşdırmış tədqiqatçılar bu əsər- lərin sözügedən xüsusiyyətini ayrıca olaraq qeyd etmişlər . Şirazinin “Gülşəni-raz” tərcüməsini də bu baxımdan həmin məsnəvilərlə bir cərgəyə qoymaq olar. Şirazinin “Gülşəni-raz” tərcüməsi, əsasən, təsəvvüf mövzusundadır, sırf sufi anlayışları- nın açıqlanmasına həsr olunmuşdur. Bu amili nəzərə aldıqda ay- dındır ki, tərcümədə dilin ifadə vasitələrindən istifadə imkanları müəyyən mənada dar çərçivəyə alınmışdır. Bununla belə, gör- kəmli türk alimi Fuad Köprülünün də qeyd etdiyi kimi, Şirazinin 113 “Gülşəni-raz” tərcüməsi xalq arasında sufilik əsaslarını təlqin et- mək və yaymaq məqsədilə qələmə alınmışdır 1 . Bu isə o demək- dir ki, “Gülşəni-raz” sadə və xalq danışıq dilinə yaxın bir dillə tərcümə edilməli idi. Tərcümənin dili üzərindəki müşahidələr bunu əyani şəkildə sübut edir. Qeyd etmək lazımdır ki, “Gülşə- ni-raz”ın dili ilə bağlı bu fikri birmənalı şəkildə qəbul etmək doğru olmaz. Bütövlükdə götürdükdə, tərcümə sadə və xalq da- nışıq dilinə yaxın bir dildə qələmə alınmışdır. Tərcümədə bila- vasitə mütərcimin öz qələminin məhsulu olan parçalar, bir çox hissələr dilinin sadəliyi, ana dilinə məxsus sözlərin bolluğu ilə seçilir. Bununla belə, tərcümədə sırf sufi anlayışlarını ifadə edən ərəb və fars dillərinə məxsus söz və ifadələrdən sıx-sıx istifadə edildiyi yerlər də az deyildir. Qeyd edək ki, sonuncu hal daha çox orijinaldan dəqiq tərcümə olunmuş ayrı-ayrı şeir parçalarına və beytlərə aiddir. “Gülşəni-raz” tərcüməsinin dili, xüsusilə də zəngin və rən- garəng leksikası üzərindəki müşahidələr göstərir ki, istedadlı qə- ləm sahibi, ana dilində orijinal şeirlər də yazan Şirazi klassik Şərq ədəbiyyatına və Azərbaycan-türk şifahi xalq yaradıcılığına dərindən bələd olmuş, bu iki qaynaqdan eyni dərəcədə ustalıqla bəhrələnmişdir. Şirazi tərcüməyə artırdığı şeir parçalarında, ayrı- ayrı beyt və misralarında ana dilinin çeşidli və rəngarəng bədii ifadə vasitələrindən və ərəb-fars dillərindən alınma sözlərin çox- mənalılığı və omonimliyindən, eyni cür yazılıb müxtəlif mənalar daşımasından (omoqraflıq xüsusiyyətindən) məharətlə istifadə etmişdir. Bu baxımdan şair-mütərcimin sıx-sıx bəhrələndiyi ci- nas qafiyələr xüsusilə diqqəti cəlb edir. Maraqlıdır ki, Şirazinin yaratdığı cinas qafiyələrin çoxu ana dilinin özünəməxsus sözlər- dən təşkil olunmuşdur. Mütərcimin bu qəbildən olan cinas qafi- yələr işlətdiyi bir neçə ayrı-ayrı beytinə nəzər salaq: Günəş vəsf eylər ikən Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|