Sayali sadiqova
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
dördüncü
beytindəki fikir də dünyagörmüş müd- rik bir insanın nəsihəti kimi səslənir. Şair-tərcüməçinin fikrincə, bu dünya insana tikan kimi görünür, əslində isə o, tikan deyil, güldür. Mütərcim bu sözləri ilə oxucunu həyatın çətinliklərinə qatlaşmağa, dözümlü və səbirli olmağa çağırır. Beşinci nümunədə işlənən “Turmaz günbəz üzrə atcaq qoz” deyimi də hikmətli məzmun daşıyır. Qeyd edək ki, Şirazi bu deyimi, çox güman ki, böyük mütəfəkkir şair Sədi Şirazinin bütün Yaxın və Orta Şərq ölkələrində geniş yayılmış “Gülüstan” əsərindəki aşağıdakı məşhur misrasından götürmüşdür: Tərbiyət-e naəhl ra çun gerdəkan bər qonbəd əst. 1 (Yaramaz adamı tərbiyə etmək günbəz üstünə qoz qoymaq kimidir.) 1 Са’ди. Гулистан (составитель: Р.М.Алиев). М., 1959. с.43 123 Qeyd edək ki, bir sıra xalqların şifahi xalq ədəbiyyatında oxşar məzmunlu deyimlər, atalar sözləri vardır. Bu cür deyimlə- rin qarşılıqlı ədəbi əlaqə nəticəsində bir xalqdan başqasına keç- məsi də təbiidir. Bu məsələdə, sözsüz ki, tərcümə ədəbiyyatının xüsusi rolu olmuşdur. Onu da əlavə edək ki, Şirazinin bu beyti onun özünəməxsusdur, fars dilindən tərcümə deyil. Altıncı nümunədə işlənən: “Könüldən bay olan dilənci ol- maz” deyimi də hikmətli məzmununa görə aforizm kimi səslənir və atalar sözünə yaxındır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu de- yim-aforizm daha çox sufi dünyagörüşünü, sufi əhvali-ruhiyyə- sini ifadə etsə də, ictimai məzmun daşıyır və hamıya aiddir. Tərcümədə Şirazinin tez-tez üz tutduğu frazeoloji birləş- mələr, ayrı-ayrı deyim və ifadələr də diqqəti cəlb edir. Maraqlı- dır ki, onlardan çoxu azacıq fərqlərlə çağdaş ədəbi dilimizdə də işlənir. Lakin onlar içərisində elələri də vardır ki, ya çağdaş ədə- bi dilimizdə ümumiyyətlə işlənmir, ya da onların müasir varian- tından tərkibindəki bir sözlə fərqlənir. Əvvəlcə bu qəbildən olan bir neçə nümunəyə nəzər salaq: Yenə gündüz ilə gecə qarışdı, Bu yerdə kim od ilə su barışdı. Xilas eylər səni kəndüligindən, Görürsin anı kim, keçməz ögindən. Necə Həqdən bu aləm ayru düşdi, Fəna adın takındı, sayru düşdi. Birinci nümunədə iki frazeoloji birləşmə işlənmişdir: “gün- düz ilə gecə qarışdı” və “od ilə su barışdı”. Bu frazeologizmlər- dən hər ikisi çağdaş ədəbi dilimizdə işlənmir. Onlardan birincisi “alatoranlığın düşməsi”, ikincisi isə “mümkün olmayan bir işin baş tutması” mənasında işlənmişdir. Qeyd edək ki, bu sabit söz birləşmələrinin heç birinə başqa türk yazılı abidələrində rast gəl- məmişik. Buna görə güman etmək olar ki, hər iki ifadə Şirazinin 124 bədii yaradıcılıq təxəyyülünün məhsuludur. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanın görkəmli mütəfəkkir şairi Hüseyn Cavidin (1882-1941) “Azər” poemasında aşağıdakı parçada işlətdiyi “atəşlə su öpüşmək” ifadəsi məzmunca Şirazinin bu beytindəki “od ilə su barışmaq” frazeoloji birləşməsinə uyğun gəlir: Mən yetişdim atəşlə su Öpüşdüyü bir ölkədən. İzliyorkən sevgi yolu Acı duydum hər kölgədən. Göründüyü kimi, bu iki ifadə arasındakı fərq birinci və so- nuncu sözdədir: Şirazidəki türkmənşəli “od” sözü H.Caviddə onun farsca qarşılığı olan “atəş” lə, kontekstə yaxın mənalarda işlənən “barışmaq” isə “öpüşmək” lə əvəzlənmişdir. Maraqlıdır ki, çağdaş türk dilində “od” sözü əvəzinə onun sinonimi olan “atəş” sözü işlənir. Bunu nəzərə aldıqda H.Cavidin bu ifadəni osmanlıcadan aldığını düşünmək olar. Şair-mütərcimin özünəməxsus olan yuxarıdakı ilk beyt yük- sək bədiiliyi və axıcılığı ilə də seçilir. Bu nümunədə işlənən bü- tün sözlərin türkmənşəli olması da beytin diqqəti çəkən cəhətlə- rindən biridir. İkinci nümunədə işlənmiş “ögindən keçmək” frazeoloji bir- ləşməsinin isə birinci tərəfi “ög” (ağıl, huş) çağdaş ədəbi dili- miz üçün arxaizm sayılır. Bu frazeoloji birləşmə hazırda dilimiz- də “ağlından keçmək”, “ağlına gəlmək” şəklində işlənir ki, on- lar arasında əsas fərq birinci tərəfin - türkmənşəli “ög” sözünün onun ərəbcə qarşılığı olan “ağıl” sözü ilə əvəzlənməsidir. Üçüncü nümunədəki “sayru düşdi” frazeoloji birləşməsi- nin də yalnız birinci tərəfi - “sayru” (xəstə) sözü çağdaş ədəbi dilimiz üçün arxaizm sayılır. Hazırda bu frazeologizmin əvəzin- də “xəstə düşmək” sabit söz birləşməsi işlənir. Bu birləşmədə də türkmənşəli sözlə ifadə olunan birinci tərəf onun farsca qarşılığı olan “xəstə” sözü ilə əvəz edilmişdir. Beytin ilk misrasındakı “ayru düşdi” frazeoloji birləşməsi isə, çağdaş ədəbi dilimizdə 125 də olduğu kimi (səs dəyişməsi istisna olmaqla) işlənir. Nümunə- nin ikinci misrasında daha bir frazeoloji birləşmə işlənmişdir: “ad takınmaq”. Bu frazeologizm də çağdaş ədəbi dilimizdə iş- lənmir. Onun əvəzində hazırda ədəbi dilimizdə “ad qazanmaq” sabit söz birləşməsi işlənir. Şirazinin işlətdiyi frazeologizmin ikinci tərəfi – “takınmaq” feli “takmaq” (taxmaq) felinin qayı- dış növdə işlənmiş formasıdır ki, bu da çağdaş ədəbi dilimiz üçün işlək deyil. Maraqlıdır ki, Şirazi “ad takınmaq” frazeologizmi ilə yanaşı, “ad takmaq” sabit söz birləşməsini də işlətmişdir: Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|