Sbornik materialov dlya opisaniya mestnostey I plemyon kavkaza dergiSİ Üzerine bir araştirma

Kafkas  Sıradağları’na  İlişkin  Müslümanların  İnanışları
165
  başlıklı  bu  yazı  1894  yılında 
Taşkent’te hazırlanmıştır. Yazıda, Doğu edebiyatındaki Büyük İskender’le ilgili hikâyeler ile 
Kur’an’daki Zülkarneyn’in geçtiği âyetler üzerinde durulur. Kaf Dağı’ndaki “Kaf”, “Kafkas” 
kelimesiyle  ilişkilendirilir.  Kafkas  Sıradağları  Müslüman  anlatılarında  nasıl  yer  bulduğu 
                                                 
163
  
Ye. Yemelyanov, ss. 181-200., 21. Sayı, 1. Kısım, 1896. 
164
  
Bu  efsanenin  “Hüt-Hüt  Guşu”  adlı  bir  varyantının  Azerbaycan  Türkçesi  aslı  ve  Türkiye  Türkçesi 
tercümesi için bk.: Ergun (1997), ss. 453-454. 
165
  
N. Ostroumov, ss. 73-78., 21. Sayı, 1. Kısım, 1896. 

120 
 
açıklanır. Yazıda Zülkarneyn’in Yecüc ve Mecüc ile Kafksya’da karşılaştığı anlatılır. Büyük 
İskender’in Zülkarneyn olabileceği belirtilerek Kur’an’daki ilgili âyetler aktarılır. 
Derlenen  masal  ve  hikâyelerin  aktarıldığı  (517.)  Tersk  Oblastı  Efsane,  Hikâye  ve 
Masalları
166
 başlıklı yazıda kuşlar ve bitkilerle ilgili efsanelere de yer verilir. Ye. Z. Baranov 
bu  yazıda  Tersk  Oblastı’nda  derlediği  materyalleri  aktarır.  Bunların  yanında  yazının  ikinci 
kısmında  yer  alan  ve  hikâye  diye  tabir  olunan  anlatı  da  efsane  türüne  daha  uygundur.  Bu 
anlatı bir kayayla ilgilidir. 
“İlyaçin-kaya”  Büyük  Kabardey’de  bir  Dağlı-Tatar  köyüne  giden  yol  üzerinde  bir 
büyük  kayadır.  Kayanın  adı  Kabardey  halkının  kendilerine  saldıran  Kırım  hanlarıyla 
giriştikleri mücadelelere dayandırılır.  
1. 1. 2. 5. Fıkra 
Türkçe Sözlük’te edebiyat terimi olanı “fıkra”yı  “Kısa ve özlü anlatımı olan, nükteli, 
güldürücü  hikâyecik.”  şeklinde  tanımlanır.  Misalli  Büyük  Türkçe  Sözlük’te  ise  biraz  daha 
geniş ve açıklayıcı bir tanım yapılır: “Bir düşünceyi, bir olayı en kısa ve etkili yoldan anlatan 
özlü, nükteli, mizah ve hiciv unsurları taşıyan küçük hikâye, kıssa.” 
SMOMPK’de 9. sayıdaki (101.) Molla Nasr-eddin Fıkraları
167
 ve 26. sayıdaki (393.) 
Güney Kafkasya’da Tatar Sözlü Edebiyatı
168
  başlıklı  yazılarda  toplam 121 tane  Nasrettin 
Hoca fıkrasına yer verilir. 
A. Zaharov, (101.) Molla Nasr-eddin Fıkraları adlı yazısının giriş kısmıda Nasrettin 
Hoca’nın kim olduğunu anlatır. Nasrettin Hoca fıkralarının yalnız “Tatarlar” değil Fars, Türk 
ve  Ermeni  halkları  arasında  da  yaygın  olduğunu  söyler.  “Timur  Tarihi”  adındaki  Farsça  bir 
kitaba atıfta bulunur. Nasrettin Hoca ve Timur arasında bağ kurar. Yazar 200’den fazla fıkra 
derlediğini  ancak  yazısında  bunlardan  64’üne  yer  verdiğini  söyler.  Yazıda  fıkraların  Rusça 
tercümesine yer verilir. 
(393.) Güney Kafkasya’da Tatar Sözlü Edebiyatı adlı yazının son kısmında 57 tane 
Nasreddin Hoca fıkrasına yer verilir. Fıkralar Rusçadır. 26. sayıda, ikinci kısmın ön sözünde 
bu fıkralarla ilgili etraflı değerlendirme yapılmıştır (ss. XV-XVII). 
Türkler  ve  Ermeniler,  Kafkas  Ötesi’nde  ve  Doğu  Anadolu’da  asırlarca  beraber 
yaşayan ve bu sebeple aralarında kültür etkileşiminin yoğun olduğu iki halktır. Bu iki halkın 
                                                 
166
  
Ye. Z. Baranov, ss.1-41., 34. Sayı, 2. Kısım, 1904. 
167
  
A. Zaharov, ss. 52-74., 9. Sayı, 2. Kısım, 1890. 
168
  
[Muhtelif], ss.11-166., 26. Sayı, 2. Kısım, 1899. 

121 
 
halk bilimi materyalleri pek çok karşılaştırmalı çalışmalara konu olmuştur. Bu yüzden Ermeni 
halkının fıkralarına yer verilen (525.) Zangezur Uyezdi Ermenilerinin İnanış, Ön Yargı ve 
Halk  Bilgeliği.  Fıkralar.  Kutsama  ve  Dua.  Lanet
169
  adlı  yazı  da  Türklük  bilgisi 
incelemeleri için önem arz etmektedir.. 
Etnografik  yönü  ağır  basan  (67.)  Yelisavetpol  Guberniyası,  Yelisavetpol  Uyezdi, 
Geranboy-Ahmedli  Sakinlerinin  Bazı  Karakteristik  Özellikleri
170
  adlı  yazının  son 
kısmında fıkra tabir edilebilecek mizahsı 5 kısa anlatıya yer verilir. Anlatılar Rusçaya tercüme 
edilerek verilmiştir. Bunlar: 1. Aptal çiftçi, 2. Doğru cevap, 3. Biri öbüründen akıllı, 4. İş işten 
geçince, 5.Zarar, kârdan daha iyi. 
1. 1. 3. Öbür Ürünler 
1. 1. 3. 1. Atasözü 
Türkçe  Sözlük’te  atasözü,  “Uzun  deneme  ve  gözlemlere  dayanılarak  söylenmiş  ve 
halka mal olmuş, öğüt verici nitelikte söz, deme, mesel, sav, darbımesel.” şeklinde tanımlanır. 
SMOMPK  atasözleri  açısından  oldukça  zengin  bir  yayındır.  Kafkasya  ve  Kafkas 
Ötesi’ndeki  pek  çok  halkın  atasözlerinin  neşredildiği  derginin  farklı  sayılarında  Türk 
atasözlerine  de  yer  verilmiştir.  SMOMPK’nin  1,  9,  18,  19,  24  ve  34.  sayılarında  Türk 
atasözleri neşredilmiştir. Bu atasözlerinin çoğu Azerbaycan Türklerinden derlenerek “Tatar” 
atasözleri olarak tabir edilmişlerdir.  
SMOMPK’nin  ilk  sayısında  yer  alan  (9.)  Tatar  Atasözleri,  Özdeyişler,  Bilmeceler 
ve  Kadın  İsimleri
171
  başlıklı  yazının  ilk  kısmında  (ss.  43-54)  “Tatar  Atasözleri  ve 
Özdeyişleri” başlığı altında 150 atasözünün bir sütunda Arap harfli asılları ve bir sütunda da 
Rusça tercümeleri aktarılmıştır. 
Yazının üçüncü ve son kısmını kadın isimleri oluşturuyor. Bir sütunda isim, Arap ve 
Kiril harfleriyle veriliyor. İsmin anlamı ise ikinci sütunda Rusça açıklanıyor. 
Atasözlerinden örnekler: 
1. Cins cinsine eser eylemez. 
2. Ḫayır Allah’dan şer şeytandan. 
4. Ne doğrarsan aşıña o çıkar kaşıkıña 
5. İştiha diş altında olur. (s. 43) 
                                                 
169
  
Ye. Melik-Şahnazarov, ss.91-124., 34. Sayı, 3. Kısım, 1904. 
170
  
Gasan-bek-Bagirov, ss. 177-185., 6. Sayı, 2. Kısım, 1888. 
171
  
St. P. Zelinski, s. 43-60. 1. Sayı, 2. Kısım, 1881. 

122 
 
12. Helva helva dimek ile ağız şirin olmaz. (s. 44) 
Kadın isimlerinden örnekler: Afruz, Ana-hanım, Bibi-hanım, Bülbül, Givşar, Gülzar, 
Gülruh, Göhar, Dilber, Dürretin, Zarlı, Ziynet. (s. 60) 
Azerbaycan  Türklerinin  atasözlerine  yer  verilen  bir  başka  yazı  (277.)  Kafkas 
Ötesi’nde Tatar Halk Edebiyatı
172
  adını taşır.  Bu  yazı  iki kısımdan oluşur: 1. Masallar, 2. 
Atasözü ve Özdeyişler. 
Bu  yazının ikinci  kısmı atasözleri  ve özdeyişleri
173
  ihtiva  eder.  Kelvin  Devlet  Okulu 
Öğretmeni Mahmudbekov toplam 481 sözü Rusça tercümeleriyle verir. Bir sütunda tercüme 
öbür  sütunda  Türkçe  asılları  Kiril  çeviri  yazısıyla  yer  alır.  Sözlerle  ilgili  çok  sayıda  dipnot 
verilir. Bu notlarda sözlerin Rusçadaki dengi, karşılaştırma için atıflar, geçen kelimelerle ilgili 
açıklamalar, sözlerin geçtiği bağlam gibi bilgiler vardır.
174
 
(369.)  Şirvan  Tatarlarının  Atasözleri
175
  adlı  yazı  derlenen  atasözlerinin  tasnif 
edilmiş  olmasıyla  öne  çıkar.  Bu  yönüyle,  SMOMPK’de  Türk  atasözlerinin  tasnif  edilerek 
aktarıldığı tek yazıdır. 
24.  sayının  3.  kısmı  tamamen  atasözlerine  ayrılmıştır.  Buradaki  atasözleri,  Gökçay 
Okulu  Gözetmeni  N.  D.  Kalaşev  tarafından  Bakü  Guberniyası  Şemahin  ve  Gökçay 
uyezdlerinde derlenmiştir.  
Atasözleri konularına göre şöyle tasnif edilmiştir: 
1. İnanç. Toplum katmanları. 
2. Meslekler. 
3. Milletler. 
4. Yerleşimler. 
5. İnsan. 
6. İnsanın uzuvları. 
7. Eksikliklerine göre insanlar (topal, kör, sağır vb.) 
8. Aile. Soy. 
9. Toplumda ilişkiler. Kişilerle ilişkiler. 
10. Dinlik ve manevi yaklaşımlar. 
                                                 
172
  
K. Haçaturov, A. Agababayev, Mahmudbekov; ss. 227-325., 19. Sayı, 2. Kısım, 1894 
173
  
SMOMPK’de “пословица и поговорка” [poslovitsa i pogovorka] tabiri kullanılır. 
174
  
Buradaki bazı atasözlerinin 18. sayının 2. kısmında verildiği ön sözde dile getirilir (s. XX). Bk: Tatar 
Metinleri: Şarkı, Bilmece, Atasözleri; A. Kalaşev, A. İoakimov; ss. 37-74., 18. Sayı, 2. Kısım. 1894. 
175
  
1982 Atasözü, N. D. Kalaşev, ss. 1-211., 24. Sayı, 3. Kısım, 1898. 

123 
 
11. Kamunun ve şahısların maddi durumu. 
12. İnsan suçları. 
13. Boy. Dış görünüş. 
14. Ruh hali. 
15. Kader. 
16. Hayat ve ölüm. 
17. Kişi hayatında önemli olaylar (düğün, ölüm, yas). 
18. Akıl ve bilgi. 
19. Erdemler (sabır, çalışkanlık vb.). 
20. Alışkanlıklar. 
21. İnsanın yaşanılan yerle bağı. 
22. İnsanın tabiatla bağı. 
23. Gökyüzü. 
24. Hava durumu. 
25. Belirli zamanlar (yılın ayları, haftanın günleri vb.). 
26. Yiyecekler. Yeme. 
27. İçecekler. 
28. Silahlar. 
29. Araç gereçler (balta, kap kacak vb.). 
30. Ev hâli. 
31. Hayvanlar. Dört ayaklılar, balıklar ve haşareler. 
32. Kuşlar. 
33. Bitkiler ve meyveler. 
34. Değişik. 
Atasözlerinin  Türkçe  asılları  Kiril  çeviri  yazı  harfleriyle  verilir.  Atasözleri  alfabetik 
sıralanarak numaralandırılmıştır. Türkçelerin altında satır altı Rusça tercüme yer alır. Birebir 
tercümenin  yanında  bazı  atasözlerinin  toparlayıcı  tercümesi  veya  Rusça  dengi  verilir.  Latin 
harflerine çevrilmiş hâliyle listenin ilk atasözleri: 
Allah’a özüvi pīlov yéyen tanıt. 
Allah ona gotur versün, dırnaġ vérmesün. 
Allah ona verdigi canı ala bilmir. 
Allah’a inanmiyena bendeler de inanmaz. 
Allah bir, söz bir. 

124 
 
Alah tembeli sövmez. 
Allah ḥakkı naḥakka vérmez. 
Allah’tan gorḫmaz, bendeden utanmaz. (s. 1) 
Atasözlerinin Kiril çeviri yazıyla verilmiş olması 19. yy.ın sonlarında dildeki fonetik 
hususiyetleri  ortaya  koyar.  Yazının  sonunda  atasözlerinin  derlenmesi,  tercümesi  gibi 
aşamalarda katkı sağlayanların adları zikrediliyor (s. 211). 
SMOMPK’de farklı halkların atasözlerine (522.) Kars Oblastı’nda Derlenen Yunan, 
Türk, Tatar ve Ermeni Atasözleri
176
 başlıklı yazıda yer verilir. 
Bu yazıda Kutais Öğretmen Semineri Müdürü V. Devitskiy tarafından 54 tane Yunan, 
7 tane “Türk”, 187 tane “Tatar” ve 252 tane Ermeni atasözü aktarılır. 
Yunan atasözlerinden birkaçı: 
1. Dağına göre karı. (s. 34) 
2. Yontulmuş taş yerinde kalmaz. (s. 34) 
7.) Utanmazın yüzüne tükürmüşler, “yağmur yağıyor” demiş. (s. 34) 
9.) İstemem, istemem… Cebime koyun. (s. 34) 
Türk atasözlerinden birkaçı: 
4.) Akıllı erkek kadının tavsiyesine kırk yılda bir uyar. (s. 36) 
5.) Baharda kurbağa viyakladığı kadar, eş kocasını aldatmayı düşünür. (s. 37) 
6.) Kılıç yarası geçer, dil yarası geçmez. (s. 37) 
Tatar atasözlerinden birkaçı: 
1.) Eğer uysal atı kudurmuşun yanına bağlarsan uysalı da kudurtursun. (s. 37) 
2.) Komşuna iki inek ver ki senin de bir tane olsun. (s. 37) 
3.) Bir elle iki karpuzu tutamazsın. (s. 37) 
4.) Bir koyundan iki post çıkmaz. (s. 37) 
22.) Kendi düşen ağlamaz. (s. 38) 
Ermeni atasözlerinden birkaçı: 
112.) Bir çiçekle bahar gelmez. (s. 49) 
176.) Çocuğa iş buyur, ardından kendin git. (s. 52) 
196.) Kanı kanla yıkayamazsın. (s. 53) 
243.) Kediye oyun, fareye ölüm. (s. 55) 
252.) Kadınları aklı topuklarında. (s. 55) 
                                                 
176
  
V. İ. Devitskiy, ss. 34-55., 34. Sayı, 3. Kısım, 1904. 

125 
 
(16.)  İran’dan  Göçen  ve  Erivan  Guberniyası  Nahçıvan  Uyezdi’nde  Yaşayan 
Ermenilerin  Yaşayışından  Etnografik  Notlar
177
  adlı  yazının  beşinci  kısmı  atasözlerine 
ayrılmıştır. 
Yazının  “Atasözleri  ve  Özdeyişler”  ksımında  86  söz  Ermenice  aslı  ve  Rusça 
tercümeleriyle  verilir.  Buradaki  Ermeni  sözlerinin  Türk  sözleriyle  benzerliği  göze 
çarpmaktadır.  Verilen  atasözlerinden.  “Armutun  iyisini  ayılar  yer.”,  “Uzunun  (elbisenin) 
çaresi vardır, kısanın yok.”, “Önce düşün sonra başla." Türkçede olduğu gibi Ermenicede de 
vardır.  Atasözlerinden  sonra  verilen  “Yemin  Sözleri”,  “Sevgi  Sözleri”  ve  “Çıkışma 
Sözleri”nde de Türkçenin ifade kalıplarıyla benzerlikler vardır. (ss. 85-98) 
Fikret  Türkmen,  Türk  Halk  Edebiyatının  Ermeni  Kültürüne  Tesiri  adlı  çalışmasında 
Türk  ve  Ermeni  atasözlerindeki  benzerlikler  üzerinde  durmuştur.  Türkmen,  “Ermeniler 
arasında  Türk  atasözleri,  ya  Türkçe  olarak  aynen,  veya  bazı  kelimeleri  Ermenice  bazıları 
Türkçe yahut da tamamen Ermenice'ye tercüme edilmiş olarak görlülmektedir.” der (Türkmen, 
1992, 15). Türkmen’in örnek gösterdiği atasözleri:  
“El eli yuyar, el de yüzü.” 
“Bir gül ile bahar olmaz.” 
“Dost ile ye iç, alış veriş etme.” vb. (Türkmen, 1992, 15) 
Ermeni halkının atasözlerine yer verilen bir başka yazı ise (523.) Ermeni Atasözleri 
ve  Vecizeleri
178
  başlığını  taşır.  Bu  yazıda  Kutais  Gimaziyası  Öğretmeni  O.  N.  Yazıkova 
tarafından 100 tane Ermeni atasözü Rusça aktarılır. Türk atasözleriyle benzerliği dikkat çeken 
sözlerden birkaç örnek: 
7.) El eli yıkar, ikisi ise yüzü. (s. 56) 
8.) Kaçan balık hep büyük gözükür. (s. 56) 
13.) Tanrı’nın kılıcı geç keser, ama derinden. (s. 57) 
21.) Rüzgâr getirdi, rüzgâr götürür. (s. 57) 
27.) Ayı ormana kızar, ormanın haberi olmaz. (s. 57) 
G. Bunyatov tarafından hazırlanan (524.) Ermeni Atasözleri. Halk bilgeliği
179
 isimli 
yazıda 338 tane atasözü ve 20 tane halk bilgeliğine ait inanış aktarır. Atasözlerinin Ermenice 
asılları  Kiril  harfleriyle  verilmiştir.  Sözlerin  Rusça  tercümeleri  de  verilir.  Halk  bilgeliğine 
ilişkin aktarılanlar ise yalnızca Rusça tercüme hâlindedir. 
                                                 
177
  
S. P. Zelinskiy, ss. 1-98., 2. Sayı, 2. Kısım, 1882. 
178
  
O. N. Yazıkova, ss.56-62., 34. Sayı, 3. Kısım, 1904. 
179
  
Gr. Bunyatov, ss.63-90., 34. Sayı, 3. Kısım, 1904. 

126 
 
(257.)  Tatar  Metinleri:  Şarkı,  Bilmece,  Atasözleri
180
  adlı  yazının  farklı  yerlerinde 
toplam  69  atasözüne  yer  verilmiştir.  A.  Kalaşev  tarafından  bu  atasözlerinin  22  tanesi  Nuh 
şehri  sakinlerinden  Abdulla  Efendiyev’den  ve  47  tanesi  Cebrail  Uyezdi  Hatunbulag 
Köyü’nden  İrza  Miriyev’den  derlenmiştir.  Burada  atasözleri  için  “meseller”  tabiri 
kullanılmıştır. 
1. 2. Hayatın Geçiş Safhaları: Doğum, Evlilik ve Ölüm 
Doğum,  evlilik  ve  ölüm  hayatın  üç  ana  geçiş  safhasıdır.  Halk  biliminin  önemli 
inceleme alanlarından birinin oluşturan insan hayatının bu safhaları etrafında gelişen inanışlar, 
uygulamalar  ve  törenlerle  ilgili  SMOMPK’de  zengin  ve  çeşitli  materyallere  rastlamak 
mümkündür.  Ancak,  bu  konuda  doğrudan  Türk  boylarının  ele  alındığı  yazıların  sayısı  ise 
kısıtlıdır. 
1902  tarihli  31.  sayıda  iki  yazıda  Kafkasya  ve  Kafkas  Ötesi’ndeki  Müslümanların 
düğünleri  ele  alınır.  Bu  yazılardan  ilki  olan  (470.)  Batum  Civarında  Gurialı 
Müslümanların Düğünleri
181
  adlı  yazıda  Batum’un  kuzeyinde  yer  alan  Guria  bölgesindeki 
Müslümanların  düğünleri  anlatılır.  Ancak  yazıda,  düğün  gelenekleri  anlatılan  halkın  etnik 
kökeni açıklanmamaktadır. 
Batum’da  25  Eylül  1901  tarihinde  N.  Derjavin  tarfından  hazırlanan  bu  yazı  iki 
kısımdan oluşur: 
1  Eski  Guria  hakkında  tarihî  malumat.  Vahuştu’ya  göre  “Guria”  adı  ve  Prof. 
Tsagareli’nin “Guria” ve “Uria” adlarına ilişkin görüşleri. Vahuştu’ya göre Guria’nın sınırları. 
Hristiyanlık ve Müslümanlık. Günümüz Gurialılarının hayatı. 
2. Düğün. 
Yazının  giriş  kısmında  belirtildiğine  göre  Batum  ve  civarı  tarihî  Guria  bölgesinin 
güneyini  oluşturur.  Bölgenin  tarihi,  adı  kaynaklarda  geçmeye  başladığı  7.  yüzyıldan 
başlanarak anlatılır. 
Yazıda Batum ve civarındaki Müslümanların düğünleri ele alınırken kadın ve erkeğin 
toplumdaki  yeri  açıklanır.  Genç  erkek  ve  kadınların  eş  seçiminde  özgür  olmadıkları  ifade 
edilir.  Eş  seçimini  aile  yapar.  Erkeğin  eşini  evlenmeden  önce  görmesine  dahi  müsaade 
edilmez.  Bu  gibi  hususların  üzerinde  ayrıntılarıyla  durulduğu  yazıda  ailelerin  evlilik 
                                                 
180
  
A. Kalaşev, A. İoakimov; ss. 37-74., 18. Sayı, 2. Kısım. 1894. 
181
  
N. Derjavin, ss. 161-176., 31. Sayı, 3. Kısım, 1902. 

127 
 
konusunda anlaşması,  düğün alışverişi  ve hazırlıkları,  çeyiz, hediyeleşmeler, dinlik  törenler,  
vb. bilgiler aktarılır. 
SMOMPK’nin  31.  sayısında  Müslümanların  düğünleriyle  ilgili  ikinci  yazı  ise  (471.) 
Nuhin Uyezdi Müslümanlarının Düğün Törenleri
182
 başlığını taşır.  
Kuzey Azerbaycan’da yer alan ve asıl adı Şeki olan Nuhin Uyezdi’nin sakinleri büyük 
ölçüde  Azerbaycan  Türkleridir.  Buna  karşılık  yukarıda  zikredilen  yazıda,  bölge  sakinlerinin 
etnik kökenine yönelik açıklama yapılmamaktadır. 
Padar Köyü Okulu Gözetmeni Agalar Kiyasbekov tarafından hazırlanan yazı eş seçimi 
süreciyle başlar. Aile büyükleri çocuklarına kendileri için uygun gördükleri eş adayını söyler. 
Eğer  çocuk  kabul  ederse  girişimlere  başlanır.  Erkek  tarafı  akrabalarını  ve  dostlarını  davet 
eder,  oğlunu  falancayla  evlendirmek  istediğini,  görüşlerinin  ne  olduğunu  sorar.  Misafirler 
uygun görürse ertesi gün oğlan tarafı kız tarafına aracı göndererek niyetlerini söyletir. Yazı bu 
aşamadan başlayarak düğünün gerçekleşmesi ve düğün sonrasındakilerin tasviriyle sürer. 
(280.)  Kara  Nogaylar  ve  Hayatları
183
  adlı  yazının  7,  8  ve  9.  bölümleri  evlilikle 
ilgilidir. Bu bölümler şunlardır: 
7. Kızların kocaya varma zamanı. Kara Nogayların evlilik yaşı. Çok eşlilik. Kalım
184
. 
8. Düğün âdetleri. 
9. Kadının ailedeki konumu. Çocuksuzluk. 
(563.)  Truhmen  Bozkırı  ve  Truhmenler
185
  adlı  hacimli  yazının    dokuzuncu 
bölümünde Kafkas Türkmenleri olan Truhmenlerin âdetleri ve törenleri ele alınırken düğün ve  
defin konularına da değinilir.  
(36.)  Dağıstan  Efsane  ve  Hurafeleri
186
  adlı  yazıda  aktarılan  hikayelerden  sonra 
“Kumuklarda  Evlilik  ve  Sınıf”  başlığı  altında  Kumuk  Türklerinin  hayatlarına  dair  bilgiler 
verilmektedir. 
Müslümanlarda  üç  tür  evliliğin  olduğunu  söyleyen  yazar  Gaci-Magoma  Debirov, 
bunları  şöyle  sıralıyor:  Daimi,  geçici  ve  köleyle  evlilik.  Daimi  evliliklerde  Müslüman  bir 
erkeğin dört eşle evlenme hakkı vardır. Ancak Kumuklarda tek eşlilik yaygındır. Yazar; geçici 
evliliğin  Şiilerde  (Farslar),  köleyle  evliliğin  de  hür  bir  kadınla  evlenmeye  imkânı 
                                                 
182
  
Agalar Kiyasbekov, ss. 177-182., 31. Sayı, 3. Kısım, 1902. 
183
  
G. Ananyev, ss. 36-63., 20. Sayı, 1. Kısım, 1894. 
184
  
kalım: başlık parası. 
185
  
A. A. Volodin, ss. 1-98., 38. Sayı, 1. Kısım, 1908. 
186
  
Gaci-Magoma Debirov, ss. 25-33., 4. Sayı, 2. Kısım, 1884. 

128 
 
yetmeyenlerce  yapıldığını  belirtiyor.  Yazar,  Kumuklarda  kız  kaçırmanın  hangi  şartlarda  ve 
nasıl gerçekleştiğini de ayrıntılı biçimde anlatıyor. 
Yazar, Kumuklarda dört sınıfın varlığını ifade ediyor.  Bunlar:  hanlar, çanki,  uzden ve 
kullardır.  Hanlar,  Dağıstan’a  Rusların  gelişine  kadar  bölgede  sözü  geçen  kimselerdir.  Çanki, 
hanların  ilk  evliliğinden  doğan  çocuklardır,  anneleri  uzdendir.  Uzden,  “uz”  kelimesine  –den 
ayrılma  ekinin  gelmesiyle  oluşmuştur.  “Kendi  kendine  yaşayan”  kişi  anlamına  gelir.  Kullar, 
savaş yoluyla veya başka aullardan kandırılarak kaçırılan kişilerdir. 
(542.)  Kafkas  Etnografisinden:  1.  Abhazya’da  Düğün,  2.  Artvin  Ermenilerinin 
Hayatlarından
187
  adlı  yazının  ikinci  kısmında,  “Artvin  Ermenilerinin  Hayatlarından” 
başlığını taşıyan bölümde Artvin’de Ermenilerinin doğum ve düğün âdetleri üzerinde durulur. 
1. 3. Halk İnanışları: Hurafe, Halk Bilgeliği, Büyü, Rüya 
SMOMPK’nin  1882  tarihli  ikinci  sayısında,  Rus  İmparatorluğu  Coğrafya  Derneği 
üyesi  G.  N.  Potanin’in  Efsane,  Destan,  Hurafe  ve  Törenlerin  İncelenmesine  İlişkin  Birkaç 
Soru  (ss.  5-17)  adlı  yazısının  neşredildiği  daha  önce  ifade  edilmiş  idi.  Bu  yazıda,  halk 
biliminin  çalışma  alanına  giren  önemli  konularla  ilgili  SMOMPK  için  derlenecek 
materyallerin  hangi  soruların  cevabı  olması  gerektiğinin  anlatıldığı  bir  kılavuzdur. 
SMOMPK’deki yazılar bu kılavuzdaki başlıklarlar çerçevesinde oluşturulmuştur. Halk bilimi 
materyallerini içeren yazılar, bu kılavuzda olduğu gibi başlıklarla bölümlenmiştir.  
SMOMPK’de doğrudan Azerbaycan Türklerinin inanışları  (103.) Tatar İnanışlarına 
Dair  Bazı  Bilgiler
188
,  (243.)  Şemahin  Uyezdi  Tatarlarının  İnanışlarından
189
  ve  (520.) 
Hurafe, Halk Bilgeliği ve Rüya Tabirleri
190
 adlı yazılarda incelenmiştir. 
Beyük–Vedin  köy  okulu  öğrtemeni  Mir-Gaşim-Bek  Vezirof  tarafından  hazırlanan 
(103.)  Tatar  İnanışlarına  Dair  Bazı  Bilgiler  adlı  yazıda  “Tatar”  inanışları  şu  başlıklar 
altında ele alınmaktadır: 1.Cinler, 2. Devler, 3. Şeytan, 4. Tabiat Olayları, 5. Ateş ve Su, 6. 
Hayvanlar, Haşarat ve Sürüngenler, 7. Kuşlar, 8. Hal-Anası, 9. Ruhların Çocuklarla İlişkisi, 
10. Düğün, 11. Ölüler. 
Yazıda konuyla ilgili kısa anlatılara da yeri geldikçe yer verilmektedir. 
                                                 
187
  
N. S. Derjavin, ss. 1-34., 36. Sayı, 2. Kısım, 1906. 
188
  
Mir-Gaşim-Bek Vezirov, ss. 103-112., 9. Sayı, 2. Kısım, 1890. 
189
  
M. Efendiyev, ss. 205-218., 17. Sayı, 2. Kısım, 1893. 
190
  
A. K. Velibekov, ss. 23-28., 34. Sayı, 3. Kısım, 1904. 

129 
 
(243.)  Şemahin  Uyezdi  Tatarlarının  İnanışlarından
191