Sbornik materialov dlya opisaniya mestnostey I plemyon kavkaza dergiSİ Üzerine bir araştirma

  adlı  yazı  Bakü  2  Numaralı 
Rus-Tatar  Şehir  Okulu  Öğretmeni  M.  Efendiyev  tarafından  hazırlanmıştır.  Yazıda  Şemahin 
Uyezdi Tatarlarının inanışları şu başlıklar altında ele alınır: 
1.  Gökyüzü,  Güneş  ve  Ay,  yıldız  kayması,  cennet  ağacı,  gökkuşağı,  ay  ve  güneş 
tutulması, şimşek ve yağmur. 
2. Orman iyesi, su iyesi, ev iyeleriyle karşılaşma, şeytan. 
3. Büyücülük ve falcılık, nazar, büyücü hekimlik, halk hekimliğinden birkaç şey. 
4. Halk eğlencesi: horoz, köpek dövüşü. 
5. Ramazan Bayramı. 
(520.)  Hurafe,  Halk  Bilgeliği  ve  Rüya  Tabirleri
192
  adlı  yazıA.  K.  Velibekov 
tarafından  derlenen  “Tatar”  halk  inanışları  içerir.  Yazıda  hurafelere,  halk  bilgeliğine  ve 
rüyalara ilişkin 65 inanışa yer verilir. Metin Rusçadır. İnanışlardan birkaçı: 
2.) Bir yere giderken deve görürsen mutlu olur ve hedefine ulaşırsın. (s. 23) 
13.) Kurban Bayramı’nda yağmur yağmazsa o sene mahsuller kötü olacaktır. (s. 24) 
19.) Yanında iğne olana birisine ev iyesi musallat olmaz. (s. 24) 
22.) Eğer örümcek ağından bir insana inerse o gün misafir gelecektir. (s. 25) 
63.) Rüyada yılan öldürmek: Düşmanlardan kurtulmak. (s. 28) 
65.) Rüyada ölmek: Uzun yaşamak. (s. 28) 
(236.) Nogay İnanışları
193
 adlı bu yazıda Kuban Oblastı, Batalpaşin Otdeli, Mansurov 
Köyü’ndeki Nogay inanışlarını ele alınır. Yazı, Mansurov Köy Okulu İdarecisi M. Aleynikov 
tarafından hazırlmıştır.  
Yazıda öncelikle Nogay’larla ilgili umumi bilgiler verilir. Daha sonra Nogay inanışları 
şu başlıklarla incelenir:  
1. İnsanın ve yerin yaratılışı. 
2. Halkın gökle ilgili düşüncesi, göksü ışık ve tabiatın fiziksi oluşumu. 
3. Olağanüstü varlıklar: Albastı, cin vb. 
4. Büyücülük, felaket zamanlarındaki törenler. 
(525.)  Zangezur  Uyezdi  Ermenilerinin  İnanış,  Ön  Yargı  ve  Halk  Bilgeliği. 
Fıkralar.  Kutsama  ve  Dua.  Lanet
194
  adlı  bu  yazı  1892  yılında  Artsevanik  Köyü’nde  Ye. 
                                                 
191
  
M. Efendiyev, ss. 205-218. 17. Sayı, 2. Kısım, 1893. 
192
  
A. K. Velibekov, ss.23-28., 34. Sayı, 3. Kısım, 1904. 
193
  
M. Aleynikov, ss. 1-14., 17. Sayı, 2. Kısım, 1893. 
194
  
Ye. Melik-Şahnazarov, ss.91-124, 34. Sayı, 3. Kısım, 1904. 

130 
 
Melik-Şahnazarov  tarafından  hazırlanmıştır.  Yazıda  Ermeni  halkının  farklı  halk  bilimi 
materyalleri  bir  arada  aktarılmaktadır.  Yazının  başlığında  belirtilmemesine  rağmen  yazıda 
bilmecelere de yer verilir. 
Yazıda sözler tasnif edilerek sıralanmıştır: Kötülük; yer, güneş, ay ve tabiat olayları; 
sağlığın korunması vb. gibi. 
Yazıda sözlerin ve fıkraların Rusça tercümeleri aktarılır. Sözlerden birkaç örnek: 
1.) Silahı uzakta tut, yoksa şeytanlar doldurur. (s. 91) 
1.) Avucun kaşınıyorsa para gelecektir. (s. 93) 
2.) Burun kaşınıyorsa misafir veya mektup gelir. (s. 93) 
3.) Akraba ile ye, iç ama alışveriş etme. (s. 100) 
5.) Pazar günleri çalışma, yoksa parmaklarını kesersin. (s. 95) 
1. 4. Halk Hekimliği 
SMOMPK’de  halk  hekimliği,  bazen  müstakil  yazılarda  bazen  de  bir  yazının  içinde 
bölüm hâlinde yer bulmuştur. 
SMOMPK’nin  1893  tarihli  16.  sayının  ikinci  kısmı  halk  hekimliğine  ayrılmıştır. 
Burada Kuzey Kafkasya, bilhassa da Stavropol Guberniyası Tersk ve Kuban Oblastlarındaki 
Gürcüler  ve  Rus  Kozakları  halk  hekimliği  yönünden  incelenmektedir.  Bu  husus  daha  önce 
SMOMPK’de Belirli Konuya Mahsus Sayılar başlığı altında ifade edilmiş idi.
195
 
SMOMPK’de  Türk  boylarının  halk  hekimliğine  ilişkin  olan  yazıların  sayısı  azdır. 
Ancak Ermeni halkının halk hekimliğinin anlatıldığı yazılar incelendiğinde, bu yazılarda ifade 
edilenlerin  Türk  halk  hekimliğiyle  benzer  hususlar  taşıdığı  görülmektedir.  Bu  sebeple 
SMOMPK’deki  Ermeni  halk  hekimliğine  dair  yazılar  da  Türk  halk  bilgisi  için  önem  arz 
etmektedir. 
(16.)  İran’dan  Göçen  ve  Erivan  Guberniyası  Nahçıvan  Uyezdi’nde  Yaşayan 
Ermenilerin  Yaşayışından  Etnografik  Notlar
196
  adlı  yazıda  Ermeni  halk  hekimliğine  dair 
bir bölüm vardır (ss. 59-67). 
Türk halk hekiliğine ilişkine SMOMPK’deki tek müstakil yazı 1890 tarihli 9. sayıda 
yayımlanmıştır.  (109.)  Yelisavetpol  Guberniyası,  Nuhin  Uyezdi,  Kutkaşin  Köyü’nden 
Halk Hekimliğine Dair Bilgiler
197
 1887’te oluşturulan bu yazı bir Tatar köyü Kutkaşin’deki 
                                                 
195
  
bk.: On Altıncı Sayı;Tersk ve Kuban Oblasltarında Ekonomi, Etnografya ile Halk Hekimliği 
196
  
S. P. Zelinskiy, ss. 1-98., 2. Sayı, 2. Kısım, 1882. 
197
  
Raşid-Bek-Efendiyev, ss. 139-147., 9. Sayı, 2. Kısım, 1890. 

131 
 
halk hekimliğine ilişkin inanış ve uygulamaları içermektedir. Yazı şu kısımlardan oluşur: 1. 
Duayla  Tedavi,  2.  Büyüyle  Tedavi,  3.  Kutsal  Yerleri  Ziyaret,  4.  Sıtma  Tedavisi,  5.  Sarılık 
Tedavisi, 6. Baş Ağrısı Tedavisi, 7. Sancı Tedavisi, 8. Kulak Ağrısı Tedavisi. 
Yazıda  Kutkaşin’in  önce  tarihi  anlatılır.  Sonra  coğrafi  özellikleri  tasvir  edilir. 
Ardından, köydeki evlerin özellikleri anlatılır. Bu evler sağlık açısından değerlendirilir. 
Yazının  önemli  yanlarından  biri;  hastalıklar,  tedavi  yöntemleri,  tedavi  eden  kişiler 
vb.nin “Tatarca” nasıl adlandırıldığını Arap harfleri ve Rusça tercümeleriyle veriyor oluşudur. 
1. 5. Halk Gelenekleri 
 “Tamazluh”  adı  verilen  bir  yardımlaşma  geleneği  (79.)  Tamazluh  veya  Besi 
Hayvanlarının  Ortaklaşa  Kullanılması  Geleneği
198
  başlıklı  yazıda  anlatılmaktadır.  S. 
Şaverdov’un  belirttiğine  göre  tamazluh  Kafkas  Ötesi’nde  Tatarlar  ve  Ermeniler  arasında 
yaygındır.  Tamazluh  geleneği  şu  şekilde  gerçekleşir:  Hayvanı  olmayan  fakir  birisi 
komşularını  misafirliğe  davet  eder.  Davetteki  maksat  misafirlerin  ev  sahibine  bir  hayvan 
hediye etmesidir. Böylece ev sahibi kendini geçindirecek kadar havyan elde etmiş olmaktadır. 
2. Etnografya 
Çalşmanın ikinci bölümünü oluşturan Smompk’deki Türklük Bilgisiyle İlgili Yazıların 
İçerik  Analizi’nin  ikinci  kısmı  SMOMPK’deki  etnografik  materyale  ayrılmıştır.  Konu 
Dizini’nde  açıkça  görülebileceği  üzer  SMOMPK’deki  etnografik  materyaller  yedi  başlıkta 
sıralanmıştır:  Coğrafya,  dil,  tarih,  arkeoloji,  ekonomi,  eğitim  ve  din.  Ancak  bu  kısımda 
SMOMPK’deki materyallerin Türklük bilgisi ve Türk halk bilimiyle ilgili olanları incelendiği 
için dört başlık belirlenmiştir: Coğrafya, dil, eğitim ve din. 
2. 1. Coğrafya 
SMOMPK’de Kafkasya ve Kafkas Ötesi’ndeki hemen hemen her halkın yaşayışı farklı 
yönleriyle  ayrıntılı  bir  biçimde  ele  alınmıştır.  Zaten  derginin  yayımlanma  amacı  da  bu  idi: 
Kafkas  yörelerinin  ve  halklarının  tasvirini  yapmak.  Bu  yüzden  SMOMPK’de  halkların, 
şehirlerin, kasabaların ve köylerin anlatıldığı muhteva için en uygun başlık “coğrafya”dır. Bu 
tür  muhtevada  SMOMPK  yazarlarının  da  yaptığı  ilk  iş  anlatılan  halkın  yaşadığı  coğrafyayı 
tasvir etmektir. Yerleşim merkezlerinin anlatıldığı yazılarda da bu durum değişmez. 
                                                 
198
  
S. Şaverdov, ss. 69-70., 7. Sayı, 2. Kısım, 1889. 

132 
 
Aşağıda  görüleceği  üzere  SMOMPK’de  Türk  boylarından  Kafkasya’daki  Nogay, 
Kumuk,  Karaçay-Balkar,  Türkmen  ve  Kafkas  Ötesi’ndeki  Azerbaycan  Türklerinin  
etnografyası üzerinde ayrıntılarıyla durulmuştur.  
Nogay  Türklerinin  etnografyası  ayrıntılı  olarak  (280.)  Kara  Nogaylar  ve  Hayatları 
adlı yazıda ele alınmıştır. 
Karaçay  Türklerinin  etnografyası  ise  (375.)  Karaçay  ve  Karaçaylılarla  İlgili 
Değerlendirmeler, (600.) Coğrafi, Tarihî ve Günlük Hayat Bağlamında Karaçay, (431.) 
Büyük ve Küçük Karaçay’ın Dağlarında ve (584.) Karaçay adlı yazılarda aktarılmıştır. 
Balkar Türklerinin etnografyası bütünlüklü olarak (561). Kafkaslarda Balkarlar adlı 
yazıda anlatılmıştır.  
Kafkas Türkmenleri olan Truhmenler (563.) Truhmen Bozkırı ve Truhmenler adlı 
yazıda ele alınmıştır. 
Türk  boylarının  bütünlükle  ele  alınmasının  yanında;  Van,  Kars  ve  Artvin’in  Rus 
hakimiyetine girmesiyle bu şehirlerin de etnografik incelemeleri yapılmıştır. Bu gibi şehirlerin 
ve yörelerin değerlendirildiği coğrafi kapsamı geniş etnografik incelemelerin yanında ilçe ve 
köylerle ilgili kapsamı daha dar değerlendirmelere de yer verilmiştir. 
SMOMPK’de  Van  (607.)  Van  Vilayeti  (Vaskurakan),  Kars  ise  (24.)  Kars  bölgesi 
Hakkında Notlar, (515.) Kars Oblastı’ndan Notlar, (575.) Kars Oblastı’nda Bahçe İşleri, 
(300.)  Erivan  Guberniyası  ve  Kars  Oblastı’na  Tatil  Gezisi,  (565.)  Kars  Oblastı’na 
Seyahatlerden  adlı  yazılarda  ele  alınır.  Artvin  ise  (323.)  Artvin  Şehri  adlı  yazıda  anlatılır. 
Nahçıvan, (15.) Nahçıvan Şehri ve Nahçıvan Uyezdi adlı yazıda ele alınmıştır. 
SMOMPK’de  yerleşim  yerleri  ve  yörelerinin  anlatıldığı  yazılarda  sonuçları  bugün 
dahi devam eden problemlere ilişkin bilgiler edinmek mümkündür. Bilindiği gibi, 19. yüzyılın 
sonlarında  şiddetlenen  Osmanlı-Rus  mücadelesi  bölgedeki  nüfüs  yapısını  da  etkilemiştir. 
Kafkasya  ve  Kafkas  Ötesi’ndeki  Müslüman  halkların  Osmanlı’ya  doğru,  Anadolu’daki 
Ermenilerin  de  Kafkasya  ve  Kafkas  Ötesi’ne  göçleriyle  ilgili  bilgiler  içeren  yazılar 
SMOMPK’de  neşredilmiştir.  Yerleşim  yerlerinin  ele  alındığı  yazılarda  demografik  yapıyla 
ilgili bilgilerin verilmesi oldukça mühimdir. Bu husus, bölgeyle ilgili 1915 olayları gibi bazı 
tarihî vakaların aydınlatılmasında veri sağlayabilir. 
Dağıstan’ın kuzeyinde Kara Nogay Bozkırı olarak adlandırılan bölgede yaşayan Kara 
Nogay halkı (280.) Kara Nogaylar ve Hayatları
199
 adlı yazıda etraflıca ele alınır. 
                                                 
199
  
G. Ananyev, ss. 36-63., 20. Sayı, 1. Kısım, 1894. 

133 
 
Yaygın  kanaate  göre  Kıpçak  Türklerinden  olan  Nogayların  pek  çok  boyu  vardır. 
Bunlardan birisi de Kara Nogaylardır (Doğan ve Güllüdağ, 2013, 16). Nogaylar aslında etnik 
ve  kültürel  açıdan  Kafkas  halklarından  değildir.  Önceleri  Kafkasya’nın  kuzeyinde  yaşayan 
Nogay’lar  son  birkaç  yüzyılda  yaşanan  siyasi  gelişmeler  neticesinde  Kafkasya’nın  başta 
Dağıstan  ve  Çeçenistan  olmak  üzere  değişik  bölgelerine  dağılmak  durumunda  kalmıştır. 
(Tavkul, 2003, 38.) 
Kara  Nogay  Normal  Okulu  İdarecisi  G.  Ananyev  tarafından  hazırlanan  yazı  şu 
başlıklardan oluşur: 
1. Kara Nogay Bozkırı. İklim. İdare merkezi. 
2. Kara Nogay yük arabaları, onların iç ve dış görünüşü. Ev hâli. 
3.  Kara  Nogay  aulları.  Kışlak  ve  göçler.  Devletin  Kara  Nogayları  yerleşik  hayata 
alıştırma teşebbüsü. 
4. Kalmık çayı. Kara Nogayların milli yiyecekleri. Yiyeceklerin hazırlanışı. 
5. Kara Nogayların kıyafetleri. Kadınların süs eşyaları. 
6. Çocuğun dünyaya gelişi, kız veya erkek. 
7. Kızların kocaya varma zamanı. Kara Nogayların evlilik yaşı. Çok eşlilik. Kalım
200
. 
8. Düğün âdetleri. 
9. Kadının ailedeki konumu. Çocuksuzluk. 
10. Kara Nogay’ların meşguliyeti. 
11. Kara Nogay çocuklarının evdeki ilk eğitimleri. 
Yazıda  yukarıda  verilen  başlıklar  altında  Kara  Nogayların  hayatı  ayrıntılı  olarak  ele 
alnır.  Kara  Nogaylar  bu  yazının  neşredildiği  zamanda  yani  1894  yılında  göçebe  bir  hayat 
sürer. Yerleşik yaşadıkları tek bir köyleri bile yoktur. Bu yönüyle değerlendirildiğinde göçebe 
bir  halk  olan  Kara  Nogayları  ele  alan  bu  yazının  yerleşik  hayat  süren  toplumlardan  farklı 
kültür hususları arz edeceği şüphesizdir. 
Elbrus  Dağı  etkelerinde  yaşayan  Karaçay  Türklerinin  tarihi,  ekonomik  durumu  ve 
yaşayışı  (375.)  Karaçay  ve  Karaçaylılarla  İlgili  Değerlendirmeler
201
  başlıklı  yazıda  ele 
alınmıştır. Yazıda Karaçay Türkleri şu başlıklarla anlatılır: 
1.  Ülkenin  hususiyetleri:  dağlar,  sular,  tabii  zenginlikler,  haberleşme  yolları.  Nüfus: 
toplam nüfus, halkın meşguliyeti, ekonomik durum, yetiştirilen türlerin düşüs sebepleri. Arazi 
yetersizliği, bu durumun tarihten gelen sebepleri. 
                                                 
200
  
kalım: başlık parası. 
201
  
A. N. Dyaçkov – Tarasov, ss. 49-91., 25. Sayı, 1. Kısım, 1898. 

134 
 
2.  Hayvancılığın  Karçayların  karakterine  ve  yaşayışına  etkisi.  Eğlence.  Meskenler. 
Arap okulu. Âdetler. 
3.  “Karaçay”  adının  ortaya  çıkışı.  Karaçayların  tarihi:  göçebelik,  Kuban’a  yerleşme, 
Ruslarla  beraber  yaşamaya  başlamaları,  Batal-paş.  General  Emmanuel  ve  Karaçay’ın  fethi, 
Ruslarla anlaşma, Krımşahlov’un konuşması. 1829 tarihli Karaçay araştırma gezisi. 
4. Karaçayların Kuban’ın yukarı havzasına yerleştirilmeleri. Karaçayların karakterleri 
ve etnografik bakışla şiirleri. Karaçay Destanları. 
Karaçay Türkleriyle ilgili bir başka çalışma (600.) Coğrafi, Tarihî ve Günlük Hayat 
Bağlamında Karaçay
202
 başlığını taşır. 
Bu  çalışma  SMOMPK  sayfaları  arasında  neşredilmiş  Karaçay’la  ilgili  müstakil  bir 
çalışmadır. Çalışmanın içindekiler kısmı şöyledir: 
1. Karaçay’a coğrafi bakış. Karaçay’ın konumu. Büyük ve Küçük Karaçay. Nehirler: 
Kuban, Teberda. Göller, buzullar. 
2. İklim. Bitki örtüsü. Hayvanlar. Toprak. Madenler ve mineral zenginlikler. Elborus 
cemiyeti. Mineral kaynaklar. 
3.  Karaçay  halkı.  Sentin  kadın  manastırı.  Teberda  nehrinde  kır  evleri.  Georgiyev-
Osetin  Köyü.  Karaçaylılar  (Köken,  tipler,  ilgiler,  büyüklere  saygı,  kadının  konumu,  aile 
ilişkileri, iş bölümü, meskenler, misafirperverlik, yeme-içme). 
4. Karaçaylıların dinî hayatı ve âdetleri. Şarkılar. Müzik. Danslar. Düğün kutlamaları. 
Hayatın  hurafe  ve  halk  bilgeliğine  yansımaları:  dil  yetersizliği,  at  kafatası,  eşeğin  yüzmesi, 
kurt  dişlerinin  bağlanması,  tavşan,  kabile  hayatının  kalıntıları,  ay  tutulması,  kurbanlar. 
Karaçay destanı ve kahramanlar. 
5. Karaçay’ın ekonomik hâli. Hayvancılık. Artak hakkı. Hayvan mamulleri ve onların 
satışı. Tarım. Toprak mülkiyeti. Sınıflar. 
6.  Karaçay’da  arkeolojik  eserler.  Sentin  Hristiyan  Manastırı.  Şoana.  Küçük 
kiliselerden kalıntılar. Eski mezarlar. Hurzuk’ta bir kule. Taş heykeller. Kurganlar. 
7. Karaçay aullarının tasviri (1898’de). 
8.  Karaçaylıların  tarihi.  Karaçay.  Karça.  Karaçaylıların  göçü.  20  Ekim  1828’de 
Ruslarla savaş. Ruslara tabi olma. Karaçaylıların sadakati. 
SMOMPK’de yapılan gezilerde elde edilen izlenimlerin aktarıldığı hacimli çalışmalar 
mevcuttur.  Bunlardan  biri  Karaçay  bölgesine  yapılan  gezinin  aktarıldığı  (431.)  Büyük  ve 
                                                 
202  
V. M. Sısoyev, ss. 1-156., 43. Sayı, 1. Kısım, 1913. 

135 
 
Küçük Karaçay’ın Dağlarında
203
  adlı  çalışmadır.  4  Aralık  1898  tarihinde  A.  N.  D’yaçkov 
tarafından hazırlanan bu çalışmada Yekaterinodarsk Gimnaziyası’ndan 26 öğrenciyle beraber 
Kuban  Nehri’nin  kaynağına,  Elbrus  Dağı’na  yapılan  gezi  anlatılır.  Çalışma  bölümler 
hâlindedir  ve  bir  giriş  kısmı  mevcuttur.  D’yaçkov  girişte  çalışmasından  “kitap”  olarak  söz 
etmektedir (s. 7). Çalışmada yöreden resimlere de yer verilir. 
Karaçay  bölgesine  yapılan  ileriki  tarihli  bir  başka  geziye  ilişkin  notlar  (584.) 
Karaçay
204
 başlıklı yazıda aktarılmıştır. 
1908  yazında  KUO  öğretmenleriyle  gerçekleştirilen  iki  haftalık  Karaçay  gezisinin 
notlarını ihtiva eden bu yazıda; bölgenin tabiatı, iklimi ve halkı anlatılır.  
Yazı şu bölümlerden oluşur: 
1. Humarin’e tırmanış ve eski bir Genuez yerleşimini ziyaret. 
2. Teberdin kır evlerinden sonra Katıy-Para Dağı’na tırmanma. 
3. Kluhor geçidine çıkış ve oradan iniş. 
4. Teberdin Vadisi’nin iklimi. Yukarı Teberde’de ormanlarında gözlemler. 
5.  Hurzuk  ve  Ullukam  Vadisi  ve  Hurzuk  hakkında  birkaç  söz,  Karaçaylıların  bazı 
karakteristik hususları. 
6. Karaçaylıların Türkiye’ye göçüyle ilgili birkaç söz. 
Yazının  sonunda  yazar  Karaçay  ve  Karaçaylılarla  ilgili  6  eserin  künyesini  vererek 
daha fazla bilgi almak isteyenlerin bu çalışmalara bakabileceğini söyler. 
Kafkasya’daki  bir  başka  Türk  boyu  Balkarlarla  ilgili  ayrıntılı  bir  inceleme  (561). 
Kafkaslarda  Balkarlar
205
  adlı  yazıda  yapılmaktadır.  Bu  yazıda,  Tersk  Oblastı  Nalçik 
Okrugu’ndaki Balkar Türkleri aşağıdaki başlıklar altında anlatılmaktadır: 
1. Coğrafi ve tarihî veriler. 
2. Antropolojik veriler. 
3. Meskenler ve mülkiyet. 
4. Kıyafetler. 
5. Yiyecek ve içecekler. 
6. Hayat ve meşguliyet. 
7. Aile hayatı ve âdetler. 
                                                 
203
  
A. N. D’yaçkov-Tarasov, ss. 1-136., 28. Sayı, 1. Kısım, 1900. 
204
  
N. Ye. Talitskiy, ss. 1-53., 40. Sayı, 1. Kısım, 1909. 
205
  
N. A. Karaulov, ss. 131-150., 38. Sayı, 1. Kısım, 1908. 

136 
 
Yazıda  Balkar  veya  Malkar  diye  adlandırılan  halkın  kendisini  “Bolkar”  ve  “Taulı” 
şeklinde adlandırdığı belirtiliyor. 
Yazının sonunda 24 tane Balkar soyunun damgası verilir (s. 150). 
SMOMPK’de doğrudan Kafkas Türkmenlerinin ele alındığı iki yazı vardır. Bu iki yazı 
da 38. sayıda yer alır. Bunlardan ilki (563.) Truhmen Bozkırı ve Truhmenler
206
, öbürü ise 
(569.) Truhmen Halk Şiirinden
207
 başlığını taşır.  
Blagodarnoye’de  1905  yılında  A.  Volodin  tarafından  hazırlanan  (563.)  Truhmen 
Bozkırı ve Truhmenler adlı yazıda Kafkas Türkmenleri aşağıdaki başlıklar altında incelenir: 
1. Truhmen bozkırının sınırları ve coğrafi konumu. Yörenin tipografi ve hidrografisi. 
2. Truhmen bozkırlarında toprak. 
3. Truhmen bozkırlarında bitki örtüsü ve hayvanlar. 
4. Truhmen bozkırlarının iklimi. 
5. Eski eserler. Bozkırın eski sakinleri. Truhmenler hakkında tarihî veriler ve Truhmen 
bozkırlarının bütün sakinleri hakkında veriler. 
6. Erkek ve kadının fiziki gelişimi. Dil, yazma ve din. 
7. Kıyafetler. 
8. Boş zamanların değerlendirilmesi. Danslar. Şarkılar. Bayramlar. 
9. Truhmenlerin âdet ve törenleri: a. Düğün, b. Defin, c. Hacıları Mekke’ye uğurlama 
âdetleri. 
10. Eğitim 
11. Halkın meşguliyeti. 
12. Truhmen halkının temizlik ve sağlık durumu. 
13. Truhmen idaresine tarihî kısa bir inceleme. Temel yasalar: “Maslahat” ve “Şeriat”. 
Truhmenlerin günümüzde idaresi ve mahkemeleri. 
Kafkas Türkmenleri veya Oğuzları, Türkistan’dan göçüp gelerek Kuzey Kafkasya’ya 
yerleşen üç büyük aşiret olan Çovdurlar, İgdirler ve Söyüncacılardan mürekkeptirler. Önceleri 
Astrahan bozkırlarına ve Volga eteklerine yerleşmiş olan Kafkas Türkmenleri, sonra Kuma ve 
Terek ırmakları boylarını ve Stavropol düzlüklerini yurt edinmişlerdir. Geçimlerini sağlamak 
için hayvancılık ve develerle nakliyatçılık yapmışlardır (Kürenov, 1995, 14). 
                                                 
206
  
A. A. Volodin, ss. 1-98., 38. Sayı, 1. Kısım, 1908. 
207
  
A. A. Volodin, ss. 49-57., 38. Sayı, 2. Kısım, 1908. 

137 
 
Azerbaycan Türklerinin yaşadığı bir köy olan Geranboy-Ahmedli  (67.) Yelisavetpol 
Guberniyası,  Yelisavetpol  Uyezdi,  Geranboy-Ahmedli  Sakinlerinin  Bazı  Karakteristik 
Özellikleri
208
 adlı yazıda ele alınmıştır. 
Gasan-bek-Bagirov tarafından 1886’da hazırlanan yazıda Geranboy Ahmedli köyü ele 
alınmaktadır. Köyün sakinleri Müslüman Tatarlardır. Birkaç Şii aile dışında sakinler sünnidir. 
Yazar,  Geranlı  Tatarların  dış  görünüşlerinin  nasıl  olduğunu,  kaç  yaşlarında  evlendiklerini, 
neler  giyindiklerini  anlatıyor.  Ailede  anne,  baba  ve  çocuklar  arasındaki  ilişkiler  üzerinde 
duruyor. Yazıda Geranlılarda hırsızlığın çok yaygın olduğu; sık sık cinayet, gelin kaçırma gibi 
hadiselerin  yaşandığını  anlatılmaktadır.  Yazar  yazısının  sonuna  mizahsı  beş  kısa  anlatı 
koymuştur. 
Erivan-Yelisavetpol İdaresi
209
 Halk Okulları Müfettişi A. İokimov tarafından hazıralan 
(107.)  Etnografik  Günlükten
210
  adlı  bu  yazı  Yelisavetpol  Ermeni  ve  Tatarlarının  iki 
inanışına dairdir. Yazıda bu inanışlar şu başlıklarda ele alınır: 1. “Tapdın” – “Yoh”, 2. Güneş 
Çağırma. 
Baykuşla  ilgili  anlatılan  inanışlar  halkın  iki  baykuşun  karşılıklı  olarak  “tapdın”  ve 
“yoh”  şeklinde  ötmesini  duymasına  dayandırılır.  Yazıda  bu  seslerin  kaynağına  ilişkin  üç 
rivayet anlatılır. 
İkinci  inanış  gökyüzünün  kapalı  olduğu  zamanlarda  çocukların  söylediği  şarkılarla 
güneşin  çağrılmasıdır.  Yazar  bu  amaçla  çocukların  “kodu”  ve  “dodu”  adı  verilen  kadın 
figüründeki kuklaları ellerinde tutarak söyledikleri bir şarkının iki varyantına yer verir. Önce 
şarkıların  Latin  harfleriyle  Tatarca  asıllarını,  sonra  da  Rusça  tercümelerini  verir.  Yazar  bu 
şarkılarda  geçen  “kodu”  ve  “dodu”nun  putperestlik  döneminden  kalma  kutlu  varlıklar 
olabileceğini ifade ediyor. 
Azerbaycan  Türklerinde  kadının  hayatı  (282.)  Kafkas  Ötesi  Tatarlarında  Kadının 
Ev ve Sosyal Hayatı
211
 başlıklı yazıda ayrıntılı biçimde incelenmektedir.. 
Bu  yazı  Batum  Meslek  Lisesi  Gözetmen-Öğretmeni  A.  Zaharov  tarafından  1894 
yılında hazırlanmıştır. Yazıda Tatar kadınları farklı yönlerden şu başlıklar altında etraflıca ele 
alınır: 
                                                 
208
  
Gasan-bek-Bagirov, ss. 177-185., 6. Sayı, 2. Kısım, 1888. 
209
  
SMOMPK’de  дирекция  [direktsiya]  kelimesi  kullanılıyor.  Kelime  idare,  müdürlük,  yönetim  gibi 
anlamlara geliyor. 
210
  
A. İoakimov, s. 127-130. 9. sayı, 2. kısım, 1890 
211
  
A. Zaharov, ss. 91-157., 20. Sayı, 1. Kısım, 1894. 

138 
 
1.  Kadının  kısırlığına  bakış.  Hamilelik.  Doğum.  Ebeveynin  doğacak  çocuğun 
cinsiyetine bakışı. Yeni doğan bebek bakımı. Ailede oğlan ve kız. ninniler. 
Bu  kısımda  Tatarların  oğlanlar  için  söylediği  16  satırlık  bir  ninni  ile  kızlar  için 
söylediği 16 satırlık bir ninni yer alır (ss. 99-101). Ninniler Rusçadır. 
2.  Çocuk  bakımı.  Emzirme.  Babanın  çocuğa  yaklaşımı.  Köy  çocuklarının  dilenciliği 
[?].  Oğlanın  kız  kardeşine  yaklaşımı.  Köylerde  çocuk  oyunları.  Kızlar  oyunlarda  bile  acı 
çeken taraf. çocuk bakımının olmayışı. 
3. Şehir ve köy kızının eğitimi. Köyde kız annesinin yardımcısı. Kızların okul eğitimi. 
Genç kız. Gelin. Kızın kıyafeti. Süslenme. Kızın erkeğe yaklaşımı. 
4.  Genç  kızların  eğlenceleri  ve  oyunları.  Tasarlanmış  evlilik
212
.  Çocukken 
nişanlanma
213
.  Akraba  evliliği.  Çöpçatanlık.  Hediyeler  [?].  Evlilik  anlaşması.  Kalım.  Kız 
kaçırma. 
Bu kısımda, genç kızların kendi aralarında yüzük, kolye, takı vb. eşyalarını bir keseye 
koyup sonra küçük bir kıza oradan bir eşya çıkartarak fal baktıklarında söyledikleri şarkılara 
yer verilir. Fal için söylenen 8 dörtlükten sonra kız çocuklarının koroyla söyledikleri birkaç 
şarkıya  yer  verilir.  A.  Zaharov  şarkıların  başını  ve  sonunu  tam  belirtmediği  için  ancak 
şarkıların satır toplamının 31 olduğu söylenebilir. Şarkılar Rusçadır. 
Yine  bu  kısımda  Tatarlar  arasında  akraba  evliliğinin  yaygın  olduğu  belirtilerek  bir 
genç kızın akrabası bir gençle evlenmeye duyduğu hevesi anlatan 4 satırlık şarkıya yer verilir. 
5. Kocaya varan kadının kaderi. Zalim kayınvalide. Ev işleri. Kışları kadın için tatil. 
Kış  ziyaretleri  ve  toplanmaları.  Önyargı  ve  hurafelerin  kaynakları.  Masalların  dünyası. 
Âşıklar.  Kadınların  bayramı  düğün.  Danslar.  Komik  gösteriler.  Cambaz  ve  yalancılar. 
Pehlivanlar. 
6. Kadınlar için belirli kalıpların dışına çıkmanın zorluğu. Köyde ve şehirde eğitimli 
Tatar  kadını.  Tatar  erkeğin  kıskançlığı.  Kadın  eşin  sadakatsizliği.  Sahte  evlilik.  Tatar 
eşkıyalar. Çok eşlilik. Zalim kadın eş. Sokak kavgalarında kadın. Şehirli Tatar kadının köylü 
kadına yaklaşımı. Şehirlerde hamamlar ve köylerde hamamın manası. 
7.  Tatar  kadının  dinlik  durumu.  Kadının  hurafeleri.  Kadının  sağduyu  sergilemesi. 
Kadının pratikliği. Zor şartlarda kadının zekâsının körelmesi. Tatar kadının yaşlılığı. 
                                                 
212
  
Burada  yazar  ailelerin  kızlarını  zengin  ailelere  vermeye  gayret  göstermesi  ve  12-13  yaşlarındaki  bir 
kızın 50-60 yaşlarındaki birisiyle evlendirilmesi gibi olguları anlatıyor. 
213
  
Burada beşik kertmesi anlatılıyor. 

139