See discussions, stats, and author profiles for this publication at
-rasm. O‗zbekistonda oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11.1-rasm. O‗zbekistonda oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash
mexanizmi va uning dastaklari. oziq-ovqat sifati va xavfsizligini nazorat qilish tizimi oziq- ovqat sifati va xavfsizligi standartlarini, muvofiqlik sertifikatlarini O ‗ zbekistonda oziq - ovqat xavfsizligini ta‘minlash mexanizmi va uning dastaklari Agrosanoat majmuasida oziq-ovqat ishlab chiqarishni tartibga solish va rag ‗ batlantirish Aholining oziq-ovqat mahsulotlariga erishish va iste‘mol sohasida Oziq - ovqat xavfsizligini boshqarishni tashkil etish tizimi Oziq - ovqat xavfsizligini ta‘minlashning huquqiy me‘yoriy asosini takomillashtirish Aholi daromadlari o‗sishini rag‘batlantirish Prezident Byudjet soliq vositalari (soliq imtiyozlari, dotatsiya va subvensiyalar berish) Kam ta‘minlangan aholini ijtimoiy himoyalash Pul kredit siyosati dastaklari (imtiyozli kreditlar) Oziq-ovqat sifati va xavfsizligini nazorat qilish tizimi Oziq-ovqat eksporti va importini bojxona ta‘riflari va ta‘rifsiz tartiblash Oziq-ovqat iste‘molchilarini huquq va manfaatlarini himoya qilish tizimi ASM tarmoqlariga investitsiyalar kiritishni rag‗batlantirish va oziq - ovqat tovarlari ishlab chiqaruvchilarni qo‗llab- quvvatlash Oziq-ovqat mahsulotlarini tashish, saqlash, sotish, umumovqatlanish infratuzilmasini rivojlantirishni rag‗batlantirish Savdo sanoat palatasi, fermerlar kengashi, Dehqon va tomorqa xo‗jaliklari uyushmasi va boshqa NNT Oliy majlis Vazirlar Mahkamasi ASM tarmoqlar boshqaruv organlari Markaziy bank Mahalliy hokimliklar 322 joriy etishni, ularni xalqaro standartlarga muvofiqlashtirish, sifat monitoringini amalga oshirish, oziq-ovqat mahsulotlari savdosini va umumovqatlanish muassasalarini sanitariya-gigiyena hamda ekologik nazoratini tashkil etish va shu kabilarni o‗z ichiga oladi; oziq-ovqat iste‘molchilarini huquq va manfaatlarini himoya qilish tizimi monopolistik faoliyatni tartibga solish, raqobatni rag‗batlantirish va iste‘molchilar huquqlarini hamda manfaatlarini himoya qilish bo‗yicha davlat organlari va Federatsiyalar faoliyatini o‗z ichiga oladi; oziq-ovqat mahsulotlarini tashish, saqlash, sotish, umumovqatlanish infratuzilmasini rivojlanishini rag‗batlantirish. Bunda transport, yuklash-tushirish, oziq-ovqat mahsulotlarini joylash va o‗rash idishlari, taralari, jihozlari, qadoqlash, qoliplash, saqlash omborlari, kameralari, sovutkichlari, ular bilan ulgurji va chakana savdo bozorlari, shahobchalari, umumovqatlanish restoran, kafe, taomxonalar faoliyatini tartibga solish hamda rag‗batlantirish nazarda tutiladi. Oziq-ovqat xavfsizligini boshqarishni tashkil etish tizimi mazkur mexanizmning amal qilishini tashkil etadi va ta‘minlaydi. Bunda davlat rahbari bo‗lgan Prezident oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash strategiyasini va davlat siyosatini ishlab chiqish hamda amalga oshirishga, bu jarayonlarni nazorat qilishga bosh bo‗ladi. Oliy Majlis oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashga qaratilgan qonunlarni ishlab chiqish va qabul qilish orqali uning qonuniy, huquqiy-me‘yoriy asosini takomillashtirib borishda muhim rol o‗ynaydi. 323 Vazirlar Mahkamasi, uning tarkibidagi moliya, iqtisodiyot, qishloq xo‗jaligi, suv xo‗jaligi, sog‗liqni saqlash, bandlik va mehnatni mudofaza qilish hamda vazirliklar, davlat soliq qo‗mitasi va boshqa tegishli vazirlik hamda davlat qo‗mitalari, agrosanoat majmuasi tarmoqlari boshqaruv organlari oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish, ularning barqaror zaxiralarini tashkil etish, aholining ularga jismoniy va iqtisodiy, ijtimoiy jihatdan erishishlarini ta‘minlashga yo‗naltirilgan davlat iqtisodiy strategiyasi va siyosatini amalga oshirishda ijrochilik funksiyalarini bajaradilar. Markaziy bank pul-kredit siyosatini amalga oshirish orqali oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarini imtiyozli kreditlash amaliyotini yuritish orqali muhim tartibga soluvchilik funksiyasini amalga oshiradi. Mahalliy hokimliklar, fuqarolarning o‗zini o‗zi boshqarish va tegishli davlat organlari hamda nodavlat-notijorat tashkilotlari bilan ijtimoiy sheriklik munosabatlarini o‗rnatib, huquqlarning oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashga qaratilgan dasturlarni, chora-tadbirlarni amalga oshiradilar. Mamlakat miqyosida oziq-ovqat xavfsizligining asosiy mezonlari quyidagilardan iborat: oziq-ovqat bilan mamlakatning o‗zini o‗zi ta‘minlash darajasi va oziq-ovqat mahsulotlarining mustaqil ta‘minotining import asosida yetkazib berishga bog‗liq emasligi; strategik va joriy oziq-ovqat zaxiralarining iste‘molning normativ me‘yorlariga nisbatan qiyosiy miqdorlari; aholi jon boshi hisobiga oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish darajasi; o‗ta muhim mahsulotlarni iste‘mol darajasi; 324 aholining turli tabaqalari uchun oziq-ovqatga jismoniy va iqtisodiy erishish darajasi; asosiy turdagi oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining barqarorligi; oziq-ovqat mahsulotlarining sifatliligi va ekologik sofligi. Mamlakat mintaqalarining oziq-ovqat xavfsizligi quyidagi mezon va ko‗rsatkichlar bilan baholanadi: 1. Oziq-ovqatga jismoniy erishish. Oziq-ovqat savdosini amalga oshirish uchun 1000 kishi hisobiga maydon bilan ta‘minlanganligi va hududda yo‗llar tarmog‗ining mavjudligi bilan aniqlanadi. Oziq-ovqatga erishish imkoniyatini belgilovchi ko‗rsatkichlarning yana biri uning narxidir. Uning asosida quyidagilar tahlil qilinadi: uy xo‗jaliklarida iste‘mol qilingan oziq-ovqat mahsulotlarini o‗rtacha xarid narxlari(so‗m/1kg); oziq-ovqat mahsulotlarining turli tarkibdagi uy xo‗jaliklaridagi qiymati (uy xo‗jaligining har bir a‘zosiga nisbatan / so‗m); aholining iste‘mol xarajatlari tarkibida oziq-ovqatga sarflangan xarajatlar (uy xo‗jaligi a‘zosiga nisbatan, bir oyda o‗rtacha); aholi jon boshiga asosiy turdagi qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish (kg, dona). 2. Oziq-ovqatga iqtisodiy erishish kambag‗allik va aholi daromadlarining xarid qobiliyati koeffitsiyentlari orqali ifodalanadi. 3. Hududda ishlab chiqarilgan va iste‘mol qilingan oziq- ovqat mahsulotlarining sifati va xavfsizligi, brak qilingan tovarlar ulushi (sifat koeffitsiyenti) bilan aniqlanadi. 325 4. Oziq-ovqat mahsulotlarining, birinchi navbatda, donning bir hosil yig‗imidan yangisigacha bo‗lgan davrdagi mavsumiy zaxiralarining miqdori. 5. Hududning (tumanning) oziq-ovqat importiga bog‗liqligi asosiy turdagi oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish va iste‘mol nisbati orqali aniqlanadi. 6. Aholining asosiy oziq-ovqat mahsulotlariga bo‗lgan ehtiyojining qondirilishi darajasi. Bu ko‗rsatkich ovqatlanish koeffitsiyenti orqali aniqlanadi. 7.Tadqiq etilayotgan hududda aholining ovqatlanish ratsionidagi energetik quvvatlar darajasi. Bu ko‗rsatkich ovqatning kaloriyaligini meditsina me‘yorlari bilan taqqoslash orqali aniqlanadi. Oziq-ovqat xavfsizligini baholashda O‗zbekistonda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning umumiy ulushi chetdan keltirilayotgan mahsulotlarga nisbatan ko‗rsatkich sifatida qo‗llaniladi: don -95% kam emas; shakar -80%; o‗simlik moylari-80%; go‗sht mahsulotlari (go‗shtga hisoblanganda) - 85%; sut va sut mahsulotlari (sutga hisoblanganda) -90%; baliq mahsulotlari -80%; kartoshka -95%; osh tuzi- 85%. Ta‘kidlash lozimki, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash darajasini aniqlashda mamlakatda asosiy turdagi oziq-ovqat mahsulotlari aholining jon boshiga amalda erishilgan iste‘mol darajasini jahon sog‗liqni saqlash tashkiloti va har bir mamlakatning sog‗liqni saqlash vazirliklari tomonidan 326 belgilangan ratsional iste‘mol me‘yorlariga nisbati bilan taqqoslanadi. Oziq-ovqat iste‘moli me‘yori ularning to‗yimliligini ifodalovchi kilokaloriya bilan ham belgilanadi. Jahon oziq-ovqat tashkilotining xalqaro klassifikatsiyasiga ko‗ra kuniga 2150 kkal darajasida ovqatlanish to‗yib ovqatlanmaslik, ya‘ni yarim ochlik holati deb izohlanadi. Inson uchun normal holatdagi ovqatlanish kuniga 2600 kkal darajasi belgilangan. Ekspert baholashga ko‗ra, Rossiyada bir kishining bir kunlik iste‘mol darajasi 2013-yilda 2200 kkalni tashkil etadi. Vaholanki, bu ko‗rsatkich 1990-yilda 2590 kkal bo‗lgan. AQSH va Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida ovqatlanishning kaloriyaligi 3500-3600 kkalni tashkil etadi. O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ―2019- 2024-yillarda mamlakatda oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash milliy dasturini tasdiqlash to‗g‗risida‖gi qarori bilan tasdiqlangan ―2019-2024- yillarda mamlakatda oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash milliy dasturida oziq-ovqat xavfsizligi 10 xil turdagi oziq-ovqat mahsulotlari (don, sut, go‗sht, shakar, o‗simlik yog‗i, kartoshka, sabzavot, meva, tuxum va baliq) guruhi bilan belgilanadi. Mazkur dasturga binoan aholining ovqatlanish darajasini aniqlash Birlashgan Millatlar Tashkilotining Oziq-ovqat va qishloq xo‗jaligi tashkiloti (FAO)ning tavsiyasiga asoslanadi va quyidagi guruhlarga ajratiladi (1 kishiga sutkalik kilokalloriya): 327 birinchi (2300-2800 kkal) – aholi o‗rtasida ochlik va to‗yib ovqat yemaslik mavjud emas, ammo ovqatlanish ratsioni yetarli emas; ikkinchi (2800-3600 kkal) – aholini ehtiyojini ta‘minlash uchun resurslar yetarli darajada, lekin ovqatlanish ratsion balansi va mikro-makro elementlar tarkibiga ko‗ra muvozanatlashtirilmagan; uchinchi (3000-3500 kkal) – asosiy komponentlar tarkibi va energetik qimmati bo‗yicha yetarli darajadagi iste‘mol; to‗rtinchi (3000-3500 kkal) – ekologik mahsulotlar iste‘moli, barcha qatlamdagi aholi sog‗lig‗ini yaxshilash va sonini oshirishga qaratilgan ovqatlanish ratsioni; beshinchi (3000-3500 kkal) – sog‗lom turmush tarzini va faol hayotni uzaytirishni ta‘minlovchi ovqatlanish tarkibi. Yüklə 13,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|