ŞƏhla məHƏMMƏd qizi rzayeva leyla zakir qizi əLİyeva
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
C.Byukenenin
"Azadlığın sərhədləri" (1975) əsərində göstərilir ki, dövlət iki funksiya yerinə yetirir: I – döv- lət müdafiə edir; II – "dövlət istehsal edir". Dövlətin birinci funksiyası insanların razılığının nəti- cəsidir, onun həyata keçirilməsi konstitusiya aktlarının zəma- nətinə riayət etməklə həyata keçirilə bilər. Cəmiyyətdə hüquqi münasibətlərə riayət etməklə, onlara xidmət göstərmək o de- məkdir ki, anarxiyadan siyasi təşkilatçılığa sıçrayış edirsən. Dövlətin ikinci funksiyası ictimai nemətləri istehsal etməkdən ibarətdir. O konstitusiya qanunları əsasında reallaş- dırılır. Bu funksiya konstitusiya huquqları və azadlıqları əsasın- da, vətəndaşlar arasında onların birgə tələbatlarının ödənilmə- sinə əsaslanan özünəməxsus müqavilə şəklində reallaşır. Lakin məhz burada əsas təhlükə-dövlətin totalitarlaşması təhlükəsi yaranır. Neoinstitusionalistlər dövlətin avtokratik rejimə çev- rilməməsi üçün bir çox təkliflər irəli sürürlər. İnstitusional iqtisadiyyatda qaydalar sistemi mövcuddur və bu qaydalar sistemi təsnifləşdirilmişdir. Davranış (rəftar) qaydalarının müxtəlif tərəfləri vardır. Onu aşağıdakı kimi təs- nifləşdirmək olar: irsilik, yəni irsən, genetik keçən, mədəniyyət 281 vasitəsilə verilən. Genetik yolla keçən davranış qaydaları iki yerə ayrılır: sosial və şəxsi. Sosial qaydalar qeyri-formal, həm də formal xarakter da- şıyır. Sosial qaydalar həm adət - ənənələr, həm də hüquqi qay- dalar əsasında möhkəmləndirilir. Nəhayət, qeyd edək ki, formal sosial qaydalar "ictimai" və "xüsusi" hüquqa əsaslanır. "Xüsusi" hüquq ayrı-ayrı fərdlərin və qeyri-dövlət təşkilatları- nın davranışını tənzimləyir. Ancaq "ictimai" hüquq normaları daxilində müəyyən edilən qaydalar hökumətin və dövlətin fəaliyyətini məhdudlaşdırır. İnstitusionalist məktəbin ən mühüm problemlərindən biri davranış qaydaları və onun təsnifləşdirilməsidir. Bu barədə məktəbin yekdil fikri yoxdur. Lakin iqtisadçılar içərisində ən alternativ fikir Alman alimi Viktor Vanberqə məxsusdur. Onun davranış qaydaları haqqında tərtib etdiyi sxem elmi baxımdan nisbətən məqsədəuyğun olduğu üçün həmin sxemi təkrar edirik (bax: sxem 14.1). Deməli, belə bir təsnifləşdirmənin müəyyən bir əhəmiy- yəti vardır. Çünki neoinstitusionalistlər bütün qaydaların müx- təlifliyinə məhz bu prizmadan baxırdılar. Hər bir alternativ seçim əsasında yaradılan sxem heç bir xətadan, çatışmazlıqdan uzaq deyil, bu sxemdə mövcud strukturlar ifadə olunur, həmin proseslərin meydana gəlməsi öyrənilmir, onların təkamülü nəzərə alınmır. Onun məhdudluğunu, çatışmazlığını nəzərə alır və dixotomik 21 prinsip üstünlüyünü əsas götürürlər. Dixotomik üstünlüyün özü məhdud anlayışdır. Dixotomiya müxtəlif tip qaydaların qarşılıqlı əlaqəsini və qarşılıqlı təsirini göstərmir. 21 Alternativ seçim. |