6-MAVZU. BILISH NAZARIYASI: ASOSIY MUAMMOLARI VA YO‘NALISHLARI 88
hajmini o‘zlashtiradi, madaniy boylik – ishga doir o‘yinlar, sport o‘yinlari, aktyorlarning o‘yinlari va shu kabilarni qon-qoniga singdiradi. O‘yin bolalarning qiziquvchanligini qondirish,
ularning ma’naviy dunyosi va ma’lum bilimlari, o‘zaro til topish ko‘nikmalari va shu kabilarni
shakllantirishda muhim ijtimoiy rol o‘ynaydi. Hozirgi zamonda o‘yin tushunchasidan
matematika, iqtisodiyot, kibernetika va boshqa fanlarda keng foydalanilmoqda.
Mifologik bilim Mif – ibtidoiy odam tafakkurining tabiat hodisalarini tushunish va
tushuntirishning o‘ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi. Mif narsa va obraz, jism va xossa,
«asos» va tamoyillarni farqlamaydi. Voqealar o‘xshashligi yoki ketma-ketligini sabab va oqibat
bog‘lanishi sifatida talqin qiladi. Mif oliy darajada universal voqealar, chunonchi: inson o‘limi
va uning mangu barhayotligi, dunyoning vujudga kelishi, qahramonona qilmishlar, madaniyat
yutuqlari (masalan, olovning o‘g‘irlanishi haqidagi mif) va shu kabilar haqida hikoya qiladi.
Mifning mazmuni ramziy tilda ifodalanadi, natijada uning xulosalari keng va ko‘p ma’noli tus
kasb etadi. Ko‘p sonlilik tamoyilini, aks ettirish, muayyanlik va antromorflik (ya’ni, inson
xususiyatlarini tabiat ob’ektlariga o‘tkazish), obraz va ob’ektni tenglashtirish kabilar mifologik
bilishning o‘ziga xos xususiyatlaridir. Borliqni anglab etish usuli sifatida mif inson, jamiyat,
dunyoni modellashtiradi, tasniflaydi va talqin qiladi.
Diniy bilim insoniyat to‘plagan tajribaga tayanib, inson hayotining muhim ko‘rinishlari, chunonchi: oila va turmushdagi xulq-atvor, axloqiy qoidalar, mehnat, tabiat, jamiyat va davlatga munosabatni tartibga soladi . Dinning asosiy vazifasi – inson hayoti, tabiat va jamiyat
borlig‘ining mazmunini aniqlashdan iborat. Din universumning pirovard mazmunlari haqidagi
o‘z
tasavvurini asoslab, dunyo va insoniyatning birligini tushunishga ko‘maklashadi.
U inson hayotini o‘zgartirishga qodir bo‘lgan haqiqatlar tizimidan iborat. Diniy ta’limotlarning
o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, ular jamoa tajribasini ifodalaydi va shu bois nafaqat har
bir dindor odam, balki dinga sig‘inmaydiganlar uchun ham qadrlidir.
Diniy ta’limotlarning vazifasi Xudo bormi, uni qanday qilib bilish mumkin, umuman, Xudoni
bilish mumkinmi, degan savollarga javob berishdan iborat. Din o‘z dunyoqarashini Muqaddas
Kitob matnlarida, shuningdek, diniy rasm-rusum va urf-odatlarda ifoda etadi. Diniy rasm-
rusumlarning bir unsuri ramziy ahamiyatga egadir. Diniy ramzlar g‘oya va obraz muvozanatini
o‘zida mujassamlashtiradi. Meditatsiya – o‘z tafakkurini bir ob’ektga qaratish, inson e’tiborini
chalg‘ituvchi barcha begona omillarni chetga chiqarish yo‘li bilan fikr yuritish, narsa, g‘oya,
dunyoni idrok etishdir. Dinda meditatsiya shaxsiy ongning Absolyut bilan birikuvini anglatadi.
