6-MAVZU. BILISH NAZARIYASI: ASOSIY MUAMMOLARI VA YO‘NALISHLARI 91
ifodalangan taqdirdagina ilmiy
ahamiyatga ega bo‘ladi.. U o‘lchash birligi sifatida qabul qilingan
boshqa kattalik bilan taqqoslash shaklida amalga oshiriladi.
Ilmiy dalil . Ilmiy dalil empirik bilishning natijasi hisoblanadi. Dalil (yoki dalillar)ni aniqlash
ilmiy-tadqiqotning zarur shartidir.
Dalil –bilimning tasdiqlangan boyligiga aylangan moddiy yoki ma’naviy dunyo hodisasi, biron-bir hodisa, xossa yoki munosabatni qayd etishdir .
A.Eynshteyn so‘zlari bilan aytganda, fan dalillardan boshlanishi va boshlanish bilan tugallanish
o‘rtasida qanday nazariy tuzilmalar bo‘lishidan qat’i nazar, dalillar bilan yakunlanishi lozim
4
.
Mantiqiy bilish darajasi va uning shakllari. Inson hamisha nimalar haqidadir o‘ylaydi. O‘ysiz
holat ham, psixologlar fikriga ko‘ra, amalda hech bo‘lmasa hech narsa haqida o‘ylamaslikni
o‘ylash holatidir. Bilishning dialektik yo‘li sezgi a’zolari orqali bilish, dalillarni aniqlashdan
mantiqiy tafakkur sari olib boradi.
Tafakkur – bu insonning narsalar muhim xossalari va munosabatlarini izchil, bilvosita va umumiy aks ettirishidir . Ijodiy tafakkurlash amaliyot, fan,
texnikada yangi natijalar olishga qaratiladi. Tafakkurlash muammolar qo‘yish va ularni echishga
qaratilgan faol jarayon. Tirishqoqlik –fikrlayotgan odamning muhim belgisi. Sezgidan fikrga
o‘tish zamirida bilish ob’ektining ichki va tashqi mohiyatning ifodasi, ayrim va umumiyga
bo‘linishi yotadi. Zotan, ilmiy va falsafiy bilim faqat sezgi va tasavvurlardan iborat emas:
sezgi idroki naqadar go‘zal bo‘lmasin, mazmunan qashshoqdir – u narsaning mohiyatini yoritmaydi. Tafakkur va borliqning birligi . Tafakkur bilan borliq o‘rtasida bir-lik mav jud. Tafakkur va
borliqning birligi zamirida mantiqiy shakllar va tafakkur qonun larini shakllantiruvchi ijtimoiy
amaliyot yotadi. Dunyo rivojlanishining ob’ektiv umumiy qonuniyatlaridan mantiqiy
qonuniyatlarning farqi shundaki, inson mantiqiy qonuniyatlarni ongli ravishda qo‘llashi mum-
kin, tabiatda esa dunyoning rivojlanish qonuniyatlari o‘ziga ongsiz tarzda yo‘l ochadi.
