Seminar n 19-asr 2-yarmi — 20-asr boshlarida Oÿrta Osiyo xalqlari madaniyati: Turkistonda fanning rivojlanishi. Ta'lim tizimi. Muhr

Buxorodagi jadid maktabi
Samarqanddagi rus tili maktabi
Machine Translated by Google

---

3. Turkiston viloyatidagi olimlar jadvalini tuzing. Quyidagi sxema bo'yicha:
Fanga qo'shgan hissasi
Asosiy asarlar
Yo'q. To'liq ism olim Hayot yillari
1. Ahmad Donish (1827-1897) tarixiy-falsafiy tafakkur rivojiga hissa qo‘shgan olim va mutafakkir.
Sharq va G‘arb madaniyatini chuqur o‘rgangan.
4. Zavki Ubaydulla Solih
o‘g‘li
“Risola-fi-amol-ul-kura”,
"Meyor-ut-tadayun"
(1850-1903)
Muhammad
Aminxo‘ja
Mukimiy
“Risola dar nazmi tamadun va taovun”,
U taraqqiyotga hissa qo‘shgan ijtimoiy
voqealarni qo‘llab-quvvatlashini bildirdi va omon
qolganlarni har qanday ko‘rinishda shafqatsizlarcha
tanqid qildi, o‘z manfaatini
ko‘zlovchilarni, xalqning yolg‘onchi va qonxo‘rlarini
tanqid qildi.
Oÿzbek yozuvchisi, shoiri, satirik. O‘zbek
realizmining asoschilaridan biri.
"Nodir hodisalar"
3.
Shoir she’riyatning turli janrlarida 100 dan ortiq she’r yaratgan.
Muqimiy 30 ga yaqin yumoristik asarlar ham
yaratgan. Eng mashhurlari: "Ot haqida", "Loy haqida", "Arava
haqida".
Furqat o‘zbek shoirlari orasida rus tilini, rus
fan va texnikasini o‘rganish zarurligi haqida
yozgan birinchi publitsist edi. Furqat rus tili
orqali jahon madaniyatiga qo‘shilish uchun xalq
uchun ma’rifat uchun kurashdi.
"Tarixiy risola"
U xalq ta’lim-tarbiyasida kurash olib bordi,
musulmon maktablari va madrasalarida
bolalarni o‘qitishning sxolastik usulini qoraladi,
ta’lim islohoti tarafdori edi.
(1858-1908)
Erta satirik ishlab chiqarish. Z. tovlamachilar, poraxoÿrlar
va nodonlarni fosh qiladi. ruhoniylar: “G‘olib bilan bo‘lgan
voqea” (“Vokiya Viktor”), “Abduraxmon Shayton”,
“Shahinayata-kurboshi haqida satira” (“Dar xaqvi sho Inoyat
kurboshi”) va boshqalar. Eng yaxshi asarlardan biri. Z.
“Savdogarlar haqida satira” (“Axli rasta haqvi”, 1905—06),
“Dukchi-ishon haqida satira” (“Gajvi Yig‘chi eshon”) Nazmda. "Janoblar"
“Toshkent shahrida bo‘lib o‘tgan musiqiy uchrashuv
haqida”,
“Toshkent shahridagi ko‘rgazma haqida”, “Shamolga murojaat”.
Zokirjon
Xolmuhamedov-
Furkat
2.
“Gimnaziya”, “Ilm haqida”, “Teatr haqida”, “Royal”, “Suvorov”,
“Shoir maqsadi va she’riyat yuksakligi haqida”,
U ishq g‘azallari bilan boshlagan, ammo satirik muallif
sifatida shuhrat qozongan. ijtimoiy mazmundagi she’rlar. Z.
«Demishxon» (1874—75) sheÿrida Xudayorxon zulmini
satirik tarzda tasvirlagan. Muqimiy bilan birga she’r yozdim.
Mahalliy burjuaziyaning axloqini yomon niyat bilan masxara qiladigan "Veksel".
(1853-1926) oÿzbek va tojik tillarida ijod qilgan kanada, rus va sovet
oÿzbek shoiri. Ijodiy merosining koÿp qismini
dolzarb siyosiy mavzudagi satirik asarlar
tashkil etadi, garchi lirik sheÿrlar, ishq
gÿazallari (ilk asar) ham bor. Uning ijodi ham
xayriya va oddiy mehnatkashga mehr-shafqat bilan
ajralib turadi. U o'z xalqi ozodlikka erishishiga
ishongan.
"Taoduli hamsai mutahayira"
Machine Translated by Google

---

(1885-1938)
7.
Abdurashidxonov
5. Munavvar-qori
Oÿzbek va sovet tarixchisi, filolog, tarjimon,
yozuvchi, dramaturg va shoir, zamonaviy oÿzbek
adabiyotining asoschilaridan, Oÿrta Osiyo
jadidchiligining mashhur
namoyandalaridan biri,
(“Afandilar”, 1916) va “Qaroqchi Ergash” (“Ro‘zan
Ergash”, 1918).
Abdurauf
Fitrat
jadidchilik peshvolari, noshir va siyosatchi,
oÿzbek adabiyoti va dramaturgiyasining,
shuningdek, tojik adabiyotining atoqli
namoyandalaridan biri. U jadid adabiyotini chop
etish va nashr etish masalalariga katta kuch va
e’tibor qaratdi
(1875-1919) Mashhur pedagog, mafkurachilardan biri va
6. Mahmudxo‘ja
Behbudiy
"Jadidlar". Jadidlar milliy ma’rifiy
harakatining asoschisi, Turkistondagi
“Sho‘roi islom” tashkilotining rahbari. Chor
mustamlakachilik siyosati va sovet tuzumini
ayovsiz fosh qilgan tinimsiz kurashchi,
siyosatchi va pedagog. Jadid teatri
targÿibotchisi, jadidchilik yoÿnalishidagi gazeta
va jurnallar asoschisi, yetakchi muharrir,
jadid taÿlimoti gÿoyalarini hayotga tatbiq etish
tashabbuskori Oÿzbekiston tarixidan munosib
oÿrin egalladi. Toshkent Milliy universitetining
asoschilaridan biri.
Fitrat “Temur qabri”, “O‘g‘uzxon” dramalari, “Tilimiz”, “O‘zbek
tili sarf kitobi”, “O‘zbek tili naxv kitobi”, “She’r va shoirlik”,
“Adabiyot qo‘ydalari” ilmiy asarlari muallifi. , “Aruz hakida”,
“Devon Lugotit Turk”ga bagÿishlangan ilmiy risolalar,
O‘zbek pedagogi, yetakchilardan biri
Mahmudxo‘ja Behbudiy 200 dan ortiq nashrlar
muallifi bo‘lib, ular o‘zbek va tojik tillarida chop etilgan.
Jumladan, “Muntahabi zhugrofiyai umumiy” – “Qiskacha
umumiy zhugrofiya” (1903), “Kitob-ul-atfol” – “Bolalar uchun
kitob” (1904) va boshqalar. va hokazo.Behbudiy yozuvchilik
mahoratining choÿqqisi oÿzbek tilidagi dramadir.1911-
yilda Samarqandda, 1912-yilda Buxoroning “Turon”
gazetasida oÿzbek tilida nashr etilgan “Padarqush”.
Behbudiy pyesasi Samarqand, Buxoro, Toshkent teatrlari
sahnalarida qoÿyilgan. Oÿzbek dramaturgiyasining ilk asari
boÿlgan asar keyingi asarlarning yaratilishiga katta
taÿsir koÿrsatdi.
Oktyabr inqilobi va fuqarolar urushi
boshlanganidan keyin O‘zbekistonda sovet
hokimiyatining o‘rnatilishi tarafdori bo‘lgan,
SSSRda sovet o‘zbek adabiyotining
asoschilaridan biri hisoblangan.
“Adibi avval” (1907), “Adib us-soniy” (1907), “Usuli hisob”,
“Tarixi qavm Turk”, “Tajvid” (1911), “Havoyiji dinia”, “Tarixi
anbiyo”, “Tarixi islomiya” (1912), “Er yuzi” (1916-17),
“O‘zbekcha til saboligi” (Sho‘rasul Zunnun va Qayum
Ramazon bilan birga) “Sabzavor”ning 4 bobi.
(1878-1931)
Machine Translated by Google

---

U qadimiy Sharq qoÿlyozmalarining eng qimmatli
toÿplamini toÿplab, 1934-yilda Toshkentdagi
Davlat ommaviy kutubxonasiga kirgan.
Oÿzbek sovet shoiri, yozuvchi,
dramaturg va publitsist, yangi
oÿzbek sheÿriyatining asoschilaridan biri.
muallifining pyesalari teatrlar sahnasini tark etmaydi.
Iste’dodli tarjimon Cho‘lpon Lahutiyning “Yevropa
bo‘ylab sayohat” asarini o‘zbek tiliga tarjima qilmoqda.
“Muqaddimat ul-adab”, “Qutadgu bilig”, “Xibat ul-
hakoik”. Fitrat Ahmad Yassaviy, Alisher Navoiy, Bobur,
Muhammad Solih, Mashrab, Umarxon, Turda, Firdavsiy,
Umar Xayyom, Bedil hayoti va ijodiga oid maqolalar, islom
tarixiga oid “Muxtasar islom tarixi” kitobi, o‘zbek adabiyoti
tarixiga oid asarlar. Uning “Munozara” (“Munozara”, “Rahbari
bosdi”, “Oila” (“Oila”), “Bayonati sayohi hind” (“Hind sayyohi
qissalari”) va boshqa qissa va she’rlarida g‘aflatdan
bexabarlik. mullalar qattiq tanqidga uchradi, fanatizm
yangi usul maktablariga qarshi chiqdi. Ular
mamlakat taraqqiyoti uchun Yevropa ta’lim tizimi
va dunyoviy madaniyatning afzalliklarini targ‘ib
qildilar.
8. Abdul Hamid
Cho‘lpon
birinchi oÿzbek professor ilmiy unvonini
olgan (1926). Jadidlar milliy maorifiy harakati
tarafdori. Ta’limni Turkiyada olgan.
Inqilobdan oldin u Rossiyadan
mustaqillik uchun harakatda qatnashgan
Cho‘lpon dramaturg sifatida ham o‘zining yorqin iste’dodini namoyon etadi
“Sadoi Turkiston” gazetasida “Turkistonliklarning
qarindoshlariga” she’ri, keyinroq shu gazetada Cho‘lponning
“Adabiyot nima?” maqolasi. va “Doktor Muhammadiyor”
qissasi. Cho‘lponning serqirra iste’dodi to‘la
namoyon bo‘ladi, 1917 yilda “Hunarmand Xalil” dramasini,
1920 yilda “Yarkina” dramasini, “Uyg‘onish” (1922),
“Manbalar” (1923), “Manbalar” she’riy to‘plamlarini birin-ketin
yozadi. Tong” (1926), “So‘z” (1935) nashr etilgan. 1924-
yilda Cho‘lpanning bir qancha she’rlari
A.Samoilovich tarjimasida rus tilida nashr etilgan. 1936 yilda
yozuvchining "Kecha va kunduz" romani nashr etildi.
Cho‘lpon ijodining cho‘qqisi bo‘lgan bu asari o‘zbek
romanchiligi an’analarining shakllanishiga ulkan ta’sir
ko‘rsatdi.
(1897-1938)
yozuvchining ijodiy yo‘li nashrdan boshlanadi
Hozirgi oÿzbek tili, tarixi, falsafasi rivojiga
maÿlum hissa qoÿshgan.
Machine Translated by Google

---

11. G‘afur G‘ulom
10. Toshmuxamed
Niyozovich Qariy-
Niyozov
Sovet oÿzbek matematigi va fan tarixchisi,
akademik (1943) va Oÿzbekiston SSR Fanlar
akademiyasi birinchi prezidenti (1943-1947).
Fizika-matematika fanlari doktori. o'zbek. 1931
yildan VKP(b) aÿzosi.
• “Bosgan yo‘ldan mulohazalar” xotiralari (1970).
(1897-1970)
o “Sovet madaniyati tarixiga oid insholar
9. Abdulla Avloniy (1878-1934) Atoqli oÿzbek adibi, bolalar uchun asarlar yozgan dramaturg,
pedagog va oÿqituvchi, zamonaviy oÿzbek
maktabi rivoji uchun katta xizmat qilgan.
“Qish va qor” (1929), “Non” kabi she’rlarida umuminsoniy,
insonparvarlik motivlari o‘z ifodasini topgan.
• O‘zbek tilidagi oliy matematika kurslari muallifi
o 15—17-asrlar Ulugÿbek va boshqa olimlarning asarlarini
oÿrganish asosida “ Ulugÿbek astronomiya
maktabi” monografiyasi ( 1952 , Stalin mukofoti )
• O‘zbekiston fan va madaniyati tarixiga oid asarlar:
1909-1917 yillarda u 6 qismdan iborat “Birinchi muallim” (“Birinchi
muallim”), “Ikkinchi muallim” (“Ikkinchi muallim”) kabi
darsliklar yozgan. yoki milliy she’rlar”), “Turkiy guliston yohud
axloq” (“Turkiy gulzor yoki axloq”). Bu asarlar o‘quvchilarda
milliy o‘zlikni anglash va odob-axloqni shakllantirishda bugungi
kungacha muhim ahamiyatga ega.
“Dinamo” (1931), “Jonli qo‘shiqlar” (1932) yosh
shoirning uslubi yaqqol ifodalangan ilk she’riy to‘plamlardir.
Pushkinning "Dubrovskiy" va "Boris Godunov", Gorkiyning "Ona"
va "Yegor Bulychov", Shekspirning "Gamleti"
G‘afur G‘ulom 1923-yilda “Feliks bolalari” she’rini yozib, unda
o‘z hayoti – yetimning hayoti, yetimlar haqida so‘z yuritadi va
“Maorif va maktabchi” jurnalida ikkinchi “Go‘zallik nima?”
she’ri bosiladi. . «Dinamo», «Xitoy rasmlari», «Biz tirik
xalqmiz», «Tirik qo‘shiqlar», «Senga», «Sovg‘a», «Tong
qo‘shiqlari», she’riy to‘plamlari ketma-ket nashr etilmoqda.
Kukan” va boshqalar.
Oÿzbek, sovet shoiri va publitsisti.
Oÿzbekiston SSR xalq shoiri (1963). Lenin
mukofoti (1970 - vafotidan keyin) va ikkinchi
darajali Stalin mukofoti (1946) laureati. 1946
yildan VKP(b) aÿzosi. Hamza bilan birga yangi
oÿzbek versifikatsiyasiga asos solganligi
bilan tanilgan.
o "Matematik tahlilning asosiy kursi" (1937)
(1903-1966)
o “Analitik geometriya asoslari” (1937)
til:
O‘zbekiston” (1955)
Machine Translated by Google

---

«Netay» qissasi
«Navoiy va bizning davrimiz» (1948), «Folklor bitmas-tuganmas
manba» (1939), «Jaloliddin haqida drama» (1945),
«Muqimiy» (1941) maqolalari.
Aybek (oÿzbekcha: Oybek) taxallusi bilan
ijod qilgan oÿzbek, sovet yozuvchisi, shoiri va
tarjimoni. Oÿzbekiston SSR xalq yozuvchisi
(1965). OÿzSSR Fanlar akademiyasi akademigi
(1943). Birinchi darajali Stalin mukofoti laureati
(1946). 1948 yildan VKP(b) aÿzosi.
(1905-1968)
“Netay” (1930), “Yodgor” (1936), “Yovuz” (1936-1962)
qissalari va “Shariatdagi nayranglar” (1930), “Mening o‘g‘lim
o‘g‘ri” (1965) hikoyalarida chinakam xalq og‘zaki ijodi
tasvirlangan. belgilar va milliy rangni aks ettiradi
12. Oybek (Musa
Toshmuhamedov)
Ko‘pgina she’rlarda sharq donishmandining ota (ota) obrazi
mavjud: “Sen etim emassan” (1942), “Toska” (1942), “Kim o‘qiydi,
kim o‘qitadi” (1950). , "Senga - yosh" (1947), "Bahor
ohanglari" (1948) va boshqalar.
Aybek rus tilidan o‘zbek tiliga tarjimon sifatida ham tanilgan.
U A.S.Pushkinning “Yevgeniy Onegin”, I.V.Gyotening “Faust”,
M.Yu.Lermontovning “Maskarad”, M.Gorkiy, Gomer
(“Iliada”dan parchalar) kabi asarlarni oÿzbek tiliga tarjima
qilgan. Sasunlik David”, V. G. Belinskiy va boshqalar.
Yozuvchi bu maktab haqidagi xotiralarini “Bolalik” (1962)
qissasida aks ettirgan.Oybek ijodi serqirra. Ko‘pgina o‘zbek
adiblari singari Oybek ham o‘z adabiy sayohatini
she’riyatdan boshlagan. 1923 yilda uning “Kimning yurti?” nomli
birinchi she’ri nashr etildi. U birinchi o‘zbek romanchilaridan
biri. “Muqaddas qon”, “Navoiy”, “Oltin vodiy shamoli”,
“Quyosh so‘nmas”, “Buyuk yo‘l” kabi asarlar muallifi. Oybek qator
tadqiqotlar, ilmiy maqolalar, taqrizlar muallifi: “Abdulla
Qodiriy ijod yo‘li” (1936), “O‘zbek
she’riyati keyingi yillar” (1933), “O‘zbek adabiyoti” (1943),
“Adabiyot, tarix”. , Zamonaviylik” (1966).
hayot, doim yashil daraxt haqida.
(1931), “Toshkent” (1933), “Shimoliy qutbdagi saylovlar” (1937),
“Men yahudiyman” (1941), “Qish” (1941), “Ayol” (1942), “Afsuski,
afsusda. dafn etilmagan” (1945), “Bog‘” (1934), “G‘amgin” (1942),
“Kuz keldi” (1945), “Kuz ko‘chatlari” (1948) va boshqa mangulik
haqidagi she’rlari.
Machine Translated by Google

---