ŞƏMİstan nəZİRLİ

Podpolkovnik Tongiyev. (“Azərbaycan Dövlət Arxivi, f. 2894, siy. 2, iş 5, vərəq 6). 

Vəli bəy Sadiq bəy oğlu 1897-ci ildə anadan olmuşdur. Borçalının Təkəli kəndindəki 

nüfuzlu Yadigarovlar nəslindəndir. Bu nəsildən 1918-20-ci illərdə Milli Orduda səkkiz zabit 

şərəflə xidmət etmişdir: poruçik Nadir bəy, kornet Rəhim bəy, praporşik Adil bəy, poruçik 

Abuzər bəy, İkinci Qarabağ süvari alayında ücüncü bölüyün komandiri, ştab-rotmistr   Məmməd 

bəy, ikinci Qarabağ süvari alayında ikinci bölüyün rotmistri Daniyal bəy   rəis müavini   general-

mayor  Davud  bəy  Yadigarovlar. Zadəgan nəslinə məxsus olan Vəli bəy ilk hərbi təhsilini 

1909-1915-ci iliərdə Tiflis hərbi gimnaziyasında almışdır. 1915-ci ildən kornet Vəli bəy 

Əlahiddə Qafqaz ordusunun korpusunda xidmət etmişdir. 

Uzun illər Polşada mühacirətdə yaşayan rotmistr Vəli bəy Yadigarov 1933-cü ildə polyak 

dilində “Mustafa Axmatoviç adına Tatar-Ulan alayının hərbi tarixi oçerki” adlı kitabını 

Varşavada nəşr etdirmişdir. Kitabda 1920-ci ildən sonra Polşa, Krım, Litva və mühacirətdə olan 

Rusiya müsəlmanlarının Tatar-Ulan alayındakı fəaliyyəti geniş işıqlandırılır. Əsərin təkrar nəşri 

1990-cı ildə olmuşdur. Onu da xatırladaq ki, podpolkovnik Vəli bəy Yadigarovun 1920-ci ildə 

boişevik çevrilişindən sonra məhz Polşaya mühacirətə getməsi təsadüfi deyildi. Atası Sadıq bəy 

---

Yadigarov XIX əsrin ortalarında Polşada yaşayan tatar qızı, şahzadə Olqa Russiya-Korçibaşeva 

ilə evlənmişdir. 

Birinci Dünya müharibəsi illərində 17-ci Nijedraqun süvari alayında xidmət edən poruçik 

İsrafil bəy Yadigarov döyüşlərdə göstərdiyi igidliyə görə dördüncü dərəcəli “Müqəddəs 

Vladimir” (qılınc və bantla birgə), üçüncü dərəcəli “Müqəddəs Anna” (qılınc və bantla birgə), 

dördüncü dərəcəli “Müqəddəs Anna” (üzərində “İgidiiyə görə” yazısı ilə) və üçüncü dərəcəli 

“Müqəddəs Stanislav” (qılınc və bantla birgə) ordenlərilə təltif olunmuşdur. 1916-cı il aprelin 

29-da isə Əlahəzrət imperatorun əmrılə İsrafil bəy Yadigarova rotmistr rütbəsi verilmişdir. 

On yeddinci Nijedraqun alayında kornet rütbəsində xidmət edən Kərim bəy Yadigarov isə 

ön cəbhədə uğurlu döyüşlərə görə üçüncü dərəcəli “Müqəddəs Anna” (qılınc və bantla birgə), 

ikincı dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” (qılıncla birgə) və dörvüncü dərəcəli “Müqəddəs Anna” 

(üzərində “İgidliyə görə” yazısı ilə) ordenlərilə təltif olunmuşdur. 

Arxiv sənədlərindən o da məlum olur ki, süvari alayında xidmət edən Məmməd bəy 

Yadigarov üstü “İgidliyə görə” yazılı “Müqəddəs Anna” ordenlərinin dördüncü dərəcəsilə təltif 

olunmuşdur. 

Bunlar Yadigarov qardaşlarının 1914-16-cı illərdə təltif olunduğu ordenlərdir. Təəssüf ki, 

onların da 1920-ci il aprel çevrilişindən sonrakı taleyi məlum deyil. 

 

* * * 

 

Borçalı   çökəyindən   qayıda   bilmirdim.   Bu   yerlər   mənə uşaqlıqdan doğmadır. 

Üzümü Ləlvar və Babakər dağlarına tutub baxanda hiss eləyirdim ki, kəndimin, torpağımın ətri 

gəlir. Buludların altı ilə kəndimizə tərəf uçan quşları görəndə gözüm yaşardı. Ürəyim şiddətli 

ağrı ilə döyündü. 1988-ci ildə Körpülünün yurd dəyişməsi könlümə, gözümə qubar olmuşdu. 

Dərdimin üstünə bir ağır dərd də gəldi - Təkəlidə. Burda Yadigarovlar nəslindən bir nəfərin belə 

qalmamağı... Təsəlli tapmaq, dərdləşmək üçün Debet çayının sahilinə endim. Bizim Çubuxlu 

yaylağından axıb gələn çayın dumduru suları daşları yalayıb sakitcə axırdı. Uşaqlıq xatirələrim, 

qarmaqarışıq fikirlər ildırım sürətilə varlığımda qaynaşırdı. Düşmən əlində olan kəndim, 

yurdum, onun buz bulaqları, göy meşələri - nə varsa hamısı gözüm önündə saf dağ çayında 

canlanırdı. Axar-baxarlı kəndim bəzəkli gəlin kimi yaddaşımda əbədi yaşayacaq... 

 

Elsiz mənim nə günüm, 

Çıxmaz səsim, nə ünüm. 

Ana yurdunu sevən 

Oğlun başına dönüm.