Şərq ruhunun Qərb həyatı
Yüklə 5,09 Mb.
|
|
Şərq və Qərb arasında
ədəbiyyat körpüsü Onlar iki mədəni ənənənin – həm Şərqin, həm də Qərbin mədəni irslərinin daşıyıcıları oldular. Aida İmanquliyeva Qədimdə ancaq Şərq var idi və o, bütöv idi. Yeni dövrdə Qərb yarandı və dünya parçalanmış oldu. Şərq öz əvvəlki mahiyyətini saxlasa da, əvvəlki nüfuzunu saxlaya bilmədiyindən coğrafi mənada Şərq ölkələrində yaşanyanlar da tədricən Qərb dəyərlərini mənimsəməyə başladılar ki, bu da Şərqin özgələşməsi tendensiyasını yaratdı. Coğrafi mənada Şərq ölkələrinin çoxunda gedən özgələşmə prosesi Qərbin böyük şəxsiyyətləri tərəfindən təəssüflə qeyd olunurdu. Məsələn, A.S.Puşkin Şərq silsiləsindən olan şeirlərinin birində İstanbul və Ərzurumu müqayisə edərək yazır ki, İstanbul artıq qədim Şərqin həqiqətlərindən uzaqlaşmış və Qərbin cəlbedici, naqis cəhətlərinə uymuşdur… Ərzurum isə öz ilkinliyini və qədimliyini saxlamaqda davam edir.1 Lakin Şərq bir ideya kimi, mədəni-mənəvi dəyərlər sistemi kimi, Asiya ölkələrinin çoxunda itsə də, ən azı Avropada yaşamaqda davam edir. Avropa Şərqi əvvəlcə muzeylərdə, arxivlərdə, əlyazma fondlarında, kitablarda saxlayırdı. Son əsrlərdə isə Avropa ancaq Qərb dəyərləri ilə yaşamağın qeyri-mümkünlüyünü anlayaraq, Şərqə ekzotika kimi yox, həm də mənəvi bütövlüyə qayıdışın zəruri məqamı kimi baxmağa başlamışdır. Daha doğrusu, bu tendensiya bütövlükdə Avropaya yox, onun ayrı-ayrı uzaqgörən mütəfəkkirlərinə və ədiblərinə aiddir. İ.Götenin hələ 1819-cu ildə işıq üzü görmüş «Qərb-Şərq divanı» bu istiqamətdə atılmış ən cəsarətli addımlardan biri idi. İ.V.Göte bir çox məhdud düşüncəli həmvətənlərindən fərqli olaraq, xristianlığı Qərb hadisəsi kimi dəyərləndirmək və Şərqə qarşı qoymaq iddiasından uzaq idi. İ.S.Braqinski yazır: «Herder kimi Göte üçün də Şərq mədəniyyəti Bibliya və Quranın məxsusi dini qavrayışdan azad olmuş poetik obrazları və farsların, habelə ərəb və türklərin, daha sonra müəyyən dərəcədə çinlilərin klassik poeziyası demək idi»1. Biz bu iqtibası ona görə gətirdik ki, Göte bu poeziyanın arxasında Şərqin özünəməxsus dünyagörüşünü və mədəni-mənəvi dəyərlər sistemini də görürdü və dini inancları da bura əlavə edirdi. Şərqin böyüklüyü məhz poeziyada daha gözəl ifadə olunduğundan, texniki tərəqqi fonunda mənəvi yoxsullaşma keçirən Qərb dünyası üçün ən yaxşı çıxış yolu, ən yaxşı əlac ilk növbədə Şərq poeziyasına müraciət idi. Əlbəttə, Göteyə qədər də belə müraciətlər var idi: Volterin Şərq mövzusunda dramları, Monteskyönün «Fars məktubları» və s. Təəssüf ki, bu müraciətlər mahiyyəti ifadə etmirdi və çox vaxt formal və epizodik səciyyə daşıyırdı. Lakin məhz Göte «Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin nailiyyətlərini üzvü surətdə birləşdirməyə – vəhdətə nail olmuşdur».2 Qərb mütəfəkkirləri və şairlərinin Şərq düşüncə tərzi və dəyərlər sisteminə olan ehtiyacı əsla təsadüfi deyildir. Böyük rus yazıçısı L.N.Tolstoy da dəfələrlə Şərq mövzusuna müraciət etməklə bərabər, Şərq və Qərbin sintezini öz yaradıcı təfəkküründə də ifadə etmişdir. Təsadüfi deyildir ki, onun əsərləri bir çox Şərq ölkələrində, xüsusilə, ərəb ölkələrində az qala milli yaradıcılıq nümunəsi kimi qəbul olunurdu. A.N.İmanquliyeva diqqəti bu mövzuya yönəldərək yazır: «Ərəblər arasında Tolstoyun yaradıcılığına maraq, onun əsərlərinin ərəb dilində nəşr olunması şərqşünaslıq elmində dərin və hərtərəfli tədqiqat predmeti olmuşdur»1.
O dövrün vəhdət yönümlü ədəbi-bədii ruhu Azərbaycanda da özünü göstərirdi. Bu vəhdət çağrışını Abdulla Şaiq gözəl tərənnüm edir: Yüklə 5,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|