Sh. Sh. Olimov, Sh. X. Samiyeva

Nutq, muloqotga oʻrgatishda innovatsion texnologiyalardan 
foydalanish.
Nutqning tovush madaniyatini shakllantirish bolalarning 
bogʻlanishli 
nutqini 
rivojlantirishda 
muhimdir. 
Bolalarning 
talaffuziga, nutq madaniyatiga eʻtibor qilish, meʻyorda soʻzlab, 
muomala qilishga oʻrgatish turli hikoya, badiiy ertak, ertaklar asosida 
shakllantirilaishi zarur. Chunki bolalikda tarkib topgan muomala 
madaniyati inson umrining oxirigacha mukammallashib boradi. 
Obrazli nutqni rivojlantirish keng maʻnoda nutq madaniyatining 
muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. 
Nutq madaniyati deganda, adabiy til normalariga rioya qilish, 
oʻz fikrlarini, hissiyotlarini, tasavvurlarini aytilayotgan gapning 
yoʻnalishi va maqsadiga muvofiq holda mazmunli, grammatik toʻgʻri, 
aniq va ifodalab bera olish tushuniladi. Bolada ertak, hikoya, badiiy 
ertak asosida nutq til boyligiga nisbatan qiziqish, turli xil ifoda 
vositalaridan foydalanish koʻnikmasi rivojlantirilgan taqdirda obrazli, 
bevosita va jonli boʻladi.
Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishda 
erishilgan asosiy natijalar tengdoshlar bilan muloqot asosiy oʻrin 
egallaydigan muloqot sohasidagi chuqur oʻzgarishlar bilan bogʻliq. 
Bola katta yoshdagi odamdan koʻra oʻz tengdoshini afzal koʻra 
boshlaydi. Birga oʻynayotgan oʻrtogʻiga qaratilgan nutq kattalar bilan 
boʻlgan nutqdagiga nisbatan mazmunliroq boʻlib boradi. Sherik bilan 
dialog muvofiqlashtirilgan predmetli va nutqiy harakatlar tusiga ega 
boʻladi. Bola endi doʻstining eʻtiborini oʻziga jalb qilishni biladi, 
uning oʻzi oʻrtoqlarining ishlari va fikrlari bilan qiziqa boshlaydi.
Bola tilining grammatik tizimini oʻz vaqtida shakllantirish – uni 
toʻlaqonli nutqiy va umumiy psixologik rivojlantirishning muhim 
sharti hisoblanadi. Tilning grammatik tizimini bola predmetli 
harakatlarni 
oʻzlashtirish 
bilan 
uzviy 
bogʻliqlikda 
bilishni 
rivojlantirish asosida egallaydi. Maktabgacha yoshdagi bola nutqining 
grammatik tizimini shakllantirish morfologiya (soʻzlarni sonlar, 
kelishiklarga qarab oʻzgartirish), soʻz hosil qilish (maxsus vositalar 
yordamida bir soʻz negizida boshqa soʻzni hosil qilish), sintaksis 
(oddiy va qoʻshma gaplarni tuzish) ustidagi ishlarni oʻz ichiga oladi. 
Bolalarning grammatik rivojlanishi boshqarishni pedagog eng avvalo 
ham bolaning oʻzi bilan (dialog shaklida), ham boshqa bolalar bilan 
birgalikdagi muloqot faoliyati vositasida amalga oshirishi lozim.

---

122 
Bolalarda grammatik tizimni – sintaksis, morfologiya, soʻz hosil 
qilishni shakllantirish oʻzining alohida xususiyatlariga ega boʻlib, 
ularni rivojlantirish uchun tarbiyachi turli vositalarni qoʻllashi darkor. 
Morfologiya 
va 
soʻz 
hosil 
qilishni 
oʻzlashtirish 
uchun 
ragʻbatlantiruvchi til oʻyinlari: