Shakllantirishning psixologik omillari

 
 
Academic Research, Uzbekistan 386  www.ares.uz 
o’quv-biluv 
faoliyatini 
motivlashtirish 
mumkinligi 
asoslab 
beriladi.
O’quv-biluv faoliyatiga oid psixologik tadqiqotlar ilmiy izlanishlarning katta 
qismini tashkil etadi. L.S.Vigotskiy inson faoliyati va psixikasi – ruhiyatining
uzviy bog’liqligi tamoyilini asoslagan edi: psixika faoliyatsiz, faoliyat psixikasiz 
amal qilmaydi. L.S.Vigotskiyning qarashlarini S.L.Rubinshteyn o’z tadqiqotlarida 
yanada rivojlantirdi.
S.L.Rubinshteynning ta’kidlashicha, hissiyotlar faoliyat 
dinamikasi, sur’ati va tonusini belgilaydi. Shuning uchun ham har bir yosh davri uchun 
xos bo’lgan motivlar sohasining belgilangan rivojlanish qonuniyatlari ta’limning yangi 
dasturlarini ishlab chiqish hamda unda maxsus vazifalarni belgilash orqali o’quvbiluv 
motivlarini 
faollashtirish 
uchun 
asos 
bo’lib 
xizmat 
qiladi. 
A.N.Leontyev esa motivlar insonga faoliyati uchun, shuningdek, o’quv 
faoliyati uchun ham turtki bo’ladi va uni yo’naltiradi deb hisoblaydi. Uning 
ta’kidlashicha, faoliyat – bu subyektning borliqqa faol munosabatidir. Motiv va 
maqsadning bir-biriga mos kelishi faoliyatning eng muhim xususiyatidir.
O’tkazilgan psixologik tadqiqotlar natijasida o’quvchilar faoliyati taraqqiyot 
darajasini o’rganish, ta’lining psixologik asoslarini bayon qilish, ularda aqliy
faoliyat usullarini shakllantirish, qobiliyat va layoqatni tahlil qilish, o’zlashtirish, 
o’quvchilarning psixik rivojlanishini bayon qilish, ijodiy faoliyat muammolarini 
yoritish kabi psixologik hodisalar tadqiq qilingan. 
 
NATIJALAR
Pedagog olimlar tomonidan olib borilgan qator didaktik tadqiqotlar shuni
ko’rsatadiki, ta’lim jarayoni samaradorligini oshiradigan o’qitish omillari ichida 
o’quv-biluv faoliyatiga motivlashtirish omili birinchi o’rinda turar ekan, ya’ni 
ta’lim samaradorligi 92% o’quv-biluv faoliyatini motivlashtirishga bog’liq ekan. 
Inson tabiatini ozgina bo’lsada tushunadigan kishi buning bejiz emasligini e’tirof 
etadi. 
Motivlar 
didaktik 
jarayonning 
asosiy 
harakatlantiruvchi 
kuchidir.
Harakatlantiruvchi motivlarni o’rganish, to’g’ri qo’llash va uni to’g’ri yo’naltira 
olish 
pedagogik 
faoliyat 
mazmunining 
asosiy 
mohiyatini 
belgilaydi.
Motivlashtirish – (lotincha moveo – harakatlantiraman, siljitaman degan
ma’nolarni anglatadi) bu o’quvchilarni samarali o’quv-biluv faoliyatiga, o’quv 
materiali mazmunini faol o’zlashtirishga yo’naltiradigan jarayonlar, metodlar, 
vositalarning umumiy nomidir. Obrazli qilib aytganda, motivlashtirish tizginlarini
o’qituvchi ham, o’quvchilar ham o’z qo’llarida tutib turadilar. O’qitish faoliyati 
nuqtai nazaridan qarasak, ta’limni motivlashtirish, o’qish faoliyati nuqtai nazaridan 
qarasak, o’quv-biluv faoliyatini motivlashtirish haqida gapirish mumkin. 
Motivlashtirish 
shaxsning 
ruhiy 
holati 
va munosabatlarining o’zgarish 
jarayoni sifatida motivlarga asoslanadi. Motiv deganda shaxsni u yoki bu xattiharakatni 
amalga oshirishga 
majbur qiladigan muayyan sabab, turtki tushuniladi.

---