Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov
BOB. TADBIRKORLIK FAOLIYATINING MULKIY
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5.BOB. TADBIRKORLIK FAOLIYATINING MULKIY
ASOSLARI 1.Mulk huquqi tadbirkorlik faoliyatining asosi sifatida 2.Xususiy mulk asosida tadbirkorlik faoliyatini yuritish. 3.Xo‘jalik yuritish huquqi va operativ boshqarish huquqi asosida tadbirkorlik faoliyatini yuritishning xususiyatlari. 4.Tadbirkorlik subyektlarining mol-mulki ob’ektlari. Mamlakatimiz Konstitutsiyasida belgilanganidek, “Bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan O‘zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etadi. Davlat iste’molchilarning huquqi ustunligini hisobga olib, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini, barcha mulk shakllarining teng huquqliligini va huquqiy jihatdan bab-baravar muhofaza etilishini kafolatlaydi. Xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat himoyasidadir. Mulkdor faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibdagina mulkidan mahrum etilishi mumkin”. (O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddasi) Tadbirkorlikning iqtisodiy manbalari xususiy mulk va ommaviy (davlat) mulk shakllaridan tashkil topadi. Fuqarolik kodeksining 167-moddasida O‘zbekiston iqtisodiyoti negizini xususiy va ommaviy mulk shakllari tashkil etishligi belgilangan. Xususiy mulk OzR FKning 16-BOBi, 207-211-moddalarida mustaxkamlangan. Izox (212-218 moddalarda uy joyga nisbatan xususiy mulk huquqlari keltirilgan). FKning 207-moddasida xususiy mulk huquqi shaxsning qonunchilikka muvofiq tarzda qo‘lga kiritgan mol-mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish huquqi tushuntirilgan. Xususiy mulk bo‘lgan mol-mulkning miqdori va qiymati cheklanmaydi. 191 Xususiy mulk huquqining subyektlari fuqarolar, xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlari, kooperativlar, jamoat birlashmalari, ijtimoiy fondlar va davlatga qarashli bo‘lmagan boshqa yuridik shaxslar xususiy mulk huquqining subyektlari hisoblanadilar. Xususiy mulk huquqining ob’ektlari qonun bilan man etilgan ayrim ashyolardan tashqari har qanday mol-mulk xususiy mulk bo‘lishi mumkin. Fuqarolarning mulki “shaxsiy” mulk shakldan iborat deyilsa-da, lekin ushbu mulk davlat korxonalarida, jamoat tashkilotlarida mehnat qilish natijasida olingan daromadlar hisobiga tashkil topishi, iste’mol xarakteriga ega bo‘lishi va fuqaroning shaxsiy moddiy va madaniy ehtiyojlarini ta’minlashga qaratilgan bo‘lishi lozim edi. Shaxsiy mulk asosida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun iqtisodiy jihatdan yetarli bo‘lsada, huquqiy jihatdan mumkin emas edi. Asosiy ishlab chiqarish qurol-vositalarining faqat davlatga tegishli bo‘lishi, ular umumxalq mulki deb hisoblangan bo‘lsada, aslida mulkning egasi shaxsan kim ekanligi, kim unga javobgar bo‘lishi noaniq bo‘lishi mulkka nisbatan xo‘jasizlik, beparvorlik, jamiyatda umumiy dangasalik va beamlik kayfiyatlarining vujudga kelishiga sabab bo‘ldi. Bu holat esa fuqarolarda mehnatga nisbatan qiziqish, tadbirkorlik faoliyati uchun kerak bo‘lgan tashabbuskorlik hissiyotlarini tarbiyalashga imkon bermadi. Shuningdek, mulk shakllari O‘zbekiston Respublikasining “Mulkchilik to‘risida”gi Qonunida xam belgilangan. Unda, xususiy mulk, aralash mulk, shirkat(jamoa)mulki va boshqa davlatlar hamda xalqaro tashkilotlar yuridik va jismoniy shaxslarining mulkidan iborat ekanligi mustaxkamlangan. Davlat mulkining jamiyatda egallagan yetakchilik o‘rni qonun- qoidalar mohiyatini ham o‘ziga xos ravishda belgilab berardi. Masalan, davlat mulkining tarkib topishi, uni muhofaza qilish va unga asosan vujudga keladigan barcha turdagi munosabatlarni tartibga solishga oid qoidalar kolxoz-kooperativ va ayniqsa fuqaroning shaxsiy mulkiga nisbatan tubdan farq qilar va ancha ustun turardi. 192 Amaldagi qonun hujjatlarida O‘zbekiston Konstitutsiyasiga amal qilingan holda, mulkning o‘tmishda sotsialistik jamiyatning sinflarga bo‘linishiga asoslanib shakllarga ajratilishiga va qaysi shaklda, kimga tegishli bo‘lishiga qarab o‘rnatilgan tengsizlikka barham berildi. Mulkning kimga tegishli bo‘lishidan qat’i nazar, teng ravishda rivojlanishi uchun imkoniyatlarning mavjud bo‘lishi va ularni bab- baravar huquqiy muhofaza qilish qoidalari O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining tegishli moddalarida nazarda tutildi. Iqtisodni tashkil qiluvchi asosiy masala bo‘lishi mulk masalasining bunday ijobiy hal qilinishi ijtimoiy hayotning barcha sohalarida tashabbuskorlik hissiyotlarining kamol topishi, ishlab chiqarishda, xo‘jalik sohasida tadbirkorlik faoliyatlarini amalga oshirishda fuqarolar hamda tashkilotlar, ya’ni jismoniy va yuridik shaxslarning birgalikda bab- baravar manfaatdor bo‘lishi, ular o‘rtasida umumiy mol-mulkning vujudga kelishi va ushbu mulkdan hamkorlikda unumli foydalanish va samarali natijalarga erishish imkoniyatlarini yaratib berdi. Xususiy mulk bozor munosabatlarining asosiy iqtisodiy manbaidir. Xususiy mulk tashkil topmasdan turib, bozor munosabatlari haqidagi har qanday fikrlar xom xayoldir. Xususiy mulk va uning asosida vujudga keladigan munosabatlar bizning qonunchilik faoliyatimizda yangilikdir. Endi ular faqat shaxsiy moddiy va madaniy ehtiyojlarini ta’minlash uchun emas, balki xususiy mulk asosida turli tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishga va ishlab chiqarish jarayonida faqat o‘z mehnati emas, balki yollanma mehnatni jalb qilish va uning uchun kerak bo‘lgan qurol- vositalarga ega bo‘lish, ularni ijaraga berish yo‘li bilan qo‘shimcha daromadlar olish kabi huquqlardan foydalanishlari mumkin. Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun iqtisodiy manba sifatida xususiy mulk bilan bir qatorda ommaviy (davlat) mulk ham qatnashadi. Ommaviy mulk tushunchasi davlatning barcha fuqarolariga va shuning bilan birga har bir fuqarosiga tegishli bo‘lgan mulk ma’nosini beradi. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|