Shartli belgilar

1905-yil inqilobining
boshlanishi
Rossiyada parlamentning
tashkil etilishi

---

75
dagi asosiy masala agrar masala edi. Deputatlarning 1/4 qismiga
yaqini dehqonlar vakillaridan iborat edi. Ular Dumada „Òru-
doviklar“ („Mehnat guruhi“) fraksiyasini tashkil etdilar. „Òru-
doviklar“ hamma yerlarning dehqonlar o‘rtasida taqsimlanishini
taklif etdilar. Bu amalda pomeshik yer egaligining tugatilishini
anglatar edi.
Podsho esa Dumadagi vaziyatdan tashvishda edi. Duma pod-
sho o‘ylagandek yuvosh bo‘lib chiqmadi. Shuning uchun Nikolay II
Dumani tarqatib yubordi.
1907-yilning yanvarida 2-Davlat dumasiga saylov o‘tkazildi. Bu
Dumada ham agrar masala asosiy masala bo‘ldi.
Agrar masala xususida Duma hukumat loyihasini tasdiqlama-
di. Òez orada, hukumat, Dumadagi sotsial-demokratlarga davlat
to‘ntarishi tayyorlamoqda, deb ayb qo‘ydi va ularni Duma
tarkibidan chiqarishni talab etdi. Bu talabga javob berishning
cho‘zilib ketganligi bahonasida Nikolay II 3-iyunda yana Dumani
tarqatib yubordi. Shu tariqa birinchi rus inqilobi mag‘lubiyat bilan
tugadi. 1905-yilgi saylov to‘g‘risidagi qonun bekor qilindi.
1907-yil 3-iyunda saylov to‘g‘risidagi yangi
qonun qabul qilindi. Yangi qonun o‘zida
hukmron tabaqa manfaatini to‘la darajada
aks ettirdi. Chunonchi, bir pomeshikning ovozi 4 ta yirik bur-
juaziya vakilining, 260 nafar dehqonning va 543 nafar ishchining
ovoziga teng edi. Shu tariqa, 3-Dumaga saylangan 442 nafar
deputatning 202 nafari pomeshiklarning vakillari bo‘ldi.
Ayni paytda, Rossiya parlamenti ikki palatali parlamentga
aylandi. Davlat Kengashi parlamentning yuqori palatasi vazifasini
bajardi. Davlat Kengashi a’zolarining 50 foizini podsho tayinlar
edi. Hukumat podsho oldida javobgar edi. Unga „veto“ huquqi
berildi. Sirtdan qaraganda Rossiya konstitutsiyaviy monarxiyaga
aylangandek edi. Aslida, podsho hokimiyati cheklanmaganligicha
qolaverdi. Bu ham Rossiya ijtimoiy-siyosiy hayotining o‘ziga xos
bir xususiyati edi.
Birinchi rus inqilobi izsiz ketmadi. Chunonchi, ishchilarga
kasaba uyushmalariga birlashish huquqi berildi. Ish tashlaganlik
uchun jinoiy javobgarlikka tortish, dehqonlarning esa yer uchun
haq to‘lashlari bekor qilindi. Podsho hokimiyati izmida bo‘lsa-
da, vakolatli muassasa—parlament joriy etildi.