Shodieva nargiza mexrikulovna milliy iqtisodiyot investitsion muhitiga moliya bozorining ta

II BOB. MILLIY IQTISODIYOT INVESTITSION MUHITIGA MOLIYA 
BOZORINING TA’SIRI TAHLILI 
2.1. Milliy iqtisodiyot investitson muhitiga moliya bozorining ta’sirini 
baholash mezonlari va ko‘rsatkichlari 
Bugun ko‘pgina rivojlangan mamlakatlarda investitsiya muhitini o‘rganuvchi, 
uning maftunkorligini baholovchi, aniq xulosa va ma’lumotlarni investorlar uchun 
taqdim etuvchi maxsus firmalar, tashkilotlar mavjud. Masalan Shveytsariya, 
Germaniya kabi mamlakatlarning nufuzli axborot xizmatlari davlatning iqtisodiy, 
siyosiy va ijtimoiy holatini baholash uchun har biri «0» dan «12» ballgacha 
bo‘lgan (0 – qoniqarli va 12 – o‘ta qulay) shkala bo‘yicha baholanadigan 15 ta 
muhim ko‘rsatkichni hisobga olgan «BERI» (business environment risk index) 
ko‘rsatkichidan foydalanadi. Quyidagi 2.1.1-rasmda «BERI» indeksi investitsiya 
qarorlarini qabul qilish bo‘yicha ahamiyatidan kelib chiqqan holda aks ettirilgan. 
2.1-rasm. Xorijiy investitsiyalar uchun hududiy jozibadorlikni baholashning 
BERI indeksi
8
 
8
Vaxabov A.V., Xajibakiyev Sh.X., Mo‘minov N.G. Xorijiy investitsiyalar. O‘quv qo‘llanma.-T: «Moliya», 155-156 b
BERI indeksi xorijiy 
investitsiyalar uchun hudud 
jozibadorligini baholash 
Xorijiy investitsiyalar 
va foydaga munosabat 
(6) 
Uzoq muddatli 
kreditlash 
imkoniyatalari va 
xorijiy investorlarning 
sarmoyaga o’z ulushini 
kirish sharti (8) 
Siyosiy barqarorlik (12) 
Devalvatsiya (6) 
Iqtisodiy o’sish 
sur’atlari (10) 
Shartnomani bajarish 
imkoniyatlari (6) 
Ekspert va xizmatlardan 
foydalanish 
imkoniyatlari (2) 
Transport va aloqani 
tashkil etilganligi 
Milliylik imkoniyati (6) 
To’lov balansi holati (6) 
Davlat boshqaruvi 
darajasi (4) 
Ish haqi va mehnat 
samaradorligiga 
xarajatlar (8) 
Qisqa muddatli 
kreditlash imkoniyatlari 
(8) 
Mahalliy boshqaruv va 
sherikchilik (4) 

---

34 
«BERI» indeksiga kirgan ko‘rsatkichlar orasida siyosiy barqarorlik (12 ball) 
muhim ahamiyatga ega. Umuman olganda, «BERI» xizmati bu borada katta obro‘ 
qozongan tashkilotdir. Mazkur tashkilot kapital import qiluvchi mamlakatlardagi 
investitsion muhitni tahlil qilib, investitsiyalarning risklilik darajasini aniqlab 
beradi. «BERI» xizmati matbuot orqali turlicha indekslar bilan investorlar xorijiy 
mamlakatlarga investitsiya qo‘yishning xavf-xatarlilik, risk darajasini aniqlab 
beradi. Hozir bunday turdagi xizmatlarni ko‘rsatuvchi tashkilotlar 55 dan ortiq 
kapital import qiluvchi mamlakatlardagi investitsiya muhitini baholamoqda. Bunda 
mamlakat investitsion muhitini baholashdagi ballar qanchalik yuqori bo‘lsa, u 
shunchalik barqaror mamlakat hisoblanadi. Shu o‘rinda investitsion muhitni 
baholash bo‘yicha Jahon banki yondashuviga nazar tashlasak.
Jahon bankining chop etilgan “Hamma uchun investitsion muhitni qanday 
shakllantirish 
mumkin?” 
mavzuida 
(jahon 
iqtisodiyotining 
rivojlanishi 
to‘g‘risida)gi yillik hisobotida “hukumat va tegishli tashkilotlar tadbirkorlikni 
hamda muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatuvchi bozorni rivojlantirish maqsadida ularni 
qo‘llab-quvvatlaydi”, deyilgan. Ushbu ma’ruzada investitsion muhit firmalarga 
ishlab chiqarish uchun investitsiya kiritish, ish o‘rinlarini tashkil etish va 
faoliyatini kengaytirishda imkoniyatlar hamda rag‘bat omillarini yaratib berishi 
ta’kidlangan. 
Jahon bankida investitsion loyihalarni tanlashning asosiy mezoni-bu 
xarajatlarni chiqarib tashlagandagi foydaning diskontlangan zamonaviy qiymatidir. 
Daromadlar ham, xarajatlar ham loyihani amalga oshirish jarayonida o‘sib boradi. 
Loyiha iqtisodiy tanlovdan o‘tishi uchun u quyidagi ikki shartga muvofiq bo‘lishi 
lozim:
- loyihani tatbiq qilishdan kutilayotgan foydaning sof zamonaviy qiymati 
salbiy bo‘lmasligi lozim;
- loyihadan kutilayotgan sof zamonaviy qiymat muqobil o‘zaro ziddiyatli 
loyihalardan kutilayotgan sof zamonaviy qiymatga teng yoki undan yuqori bo‘lishi 
lozim.

---

35 
Moliyaviy baholash investitsiya loyihasini amalga oshirish jarayonidagi 
likvidligini tahlil qilishda ishlatiladi. Boshqacha aytganda, moliyaviy baholash 
vazifasi, loyihani belgilangan muddatlarda amalga oshirish uchun, uning jami 
moliyaviy majburiyatlarini bajarishga korxonaning etarli moliyaviy resurslari 
bo‘lishini belgilashdir.