Sirtqi va maxsus sirtqi talabalari uchun O`slubiv qo`llanma Samarqand – 2019 kirish

Olam yoki dunyoviy bilimlarni urganishda obektiv reallikdan foydalaniladi.
Obektiv real borlik deganda bizni urab turgan tevarak atrofdagi hamma jismlar ya’ni materiya misol buladi.
Biz oldingi ma’ruzalarda kursatganimizdek materiya obektiv real ya’ni bizni ongimizdan tashkarida bulib u fakat bizga ya’ni sezgi a’zolarimizga ta’sir etishi natijasida uni borligini tasavvur etamiz.
Olamni bilishda ikki usul ya’ni mikro va makro olam tushinchasini kiritamiz.
Makro olam deganda butun koinotdagi, golakti-kadan tortib to er yuzidagi bizni kuzimizga kurinib turgan jismlargacha tushinamiz. Demak makrojism yoki makrosistema tabiatdagi klassik mehanika konunlariga buysinuvchi uni harakati davomida vaktni izlagan paytida fazoni ma’lum bir nuktasida topilishi mumkin bulgan jism tushiniladi.
Klassik mexanika konunlari bu N’yuton konunlari bilan boglik. N’yuton konunlariga asosan: inersiya konuni, kuch, massa va tezlanish boglanish konuni, ta’sir va aks ta’sir konuni, Kepler qonunlari.
Bular hammasi makro sistemalarga tadbik etiladi.Bu konunlar fazodagi koordinatalar Galiley koordinata olmoshuvlariga hos bulib yoruglikni vakkumdagi tezligi 300000 km/s ga nisbatan hisobga olmasliksistemani yoki jismni tezligi kichik bulgan hollardagina amal kiladi.
Makroskopik sistemalarga geliotsentrik sistema deb ataluvchi osmon jismlari ya’ni kuyosh va uni atrofida aylanuvchi planetalar misol buladi.
Geliotsentrik sistema deganda markazda kuyosh va uni atrofida aylanuvchi
planetalar bu sistema muallak turib markazdagi kuyoshga hamma atrofdagi planetalarmarkazga tortilsa lekin nimaga unga yakinlashib tushib kolmaydi degan savolga ularoni aylanma harakati sabab buladi. YA’ni aylanish davomida markazga intilma kuch va bu kuchga teng markazdan kochma kuch ta’sir kiladi. Markazdan kochma kuch kattaligi planetani aylanma harakat tezligiga va uni markazdan kancha uzokligiga yoki radiusiga boglik buladi.