Soliq statistikasi indd
Davlat budjeti daromadlarini prognoz
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.3. Davlat budjeti daromadlarini prognoz
qilishning usullari Soliqlar tushumini prognozlashtirishning hisoblash usullarini tanlash soliq tushumlari manbalarining aniqlik va haqqoniylik darajasiga bog‘liq. Har qanday holatda soliq to‘lovlari turlari bo‘ yicha tushum hajmi haqidagi ma’lumot aniqlikni talab qi- ladi. Soliqlar tushumini prognozlashtirish uchun tanlangan usul prognozlashtirilayotgan to‘lov turini hisoblash va to‘lash xusu si- yatlariga, shuningdek, prognozlashtirilayotgan davrda soliqqa tor- tish shart-sharoitlari (stavka, imtiyozlar, to‘lov muddatlari va h.k.) ga to‘liq mos kelishi lozim. 124 Soliqlar tushumini prognozlashtirishda “to‘g‘ri hisob-kitob” va “o‘tgan davr ko‘rsatkichlarini statistik qayta ishlash” usullaridan foydalanish mumkin. “To‘g‘ri hisob-kitob” usulidan foydalanishda tegishli davlat ido ralaridan haqiqiy va kutilayotgan mahsulot (ish, xizmat) ish- lab chiqarish hajmi, yalpi foyda, daromad, tannarx, ish haqi va boshqa prognoz hisob-kitob uchun zarur ko‘rsatkichlar to‘g‘risida ma’ lumotnoma yig‘iladi. Aniq hisob-kitobi ko‘rsatilgan soliq to‘- lovlari bazasi (masalan, foyda solig‘i, yer, daromad, aksiz solig‘ va h.k.) asosida prognozlashtirish uchun prognoz ko‘rsatkichlari aniqlanadi. O‘tgan davr ko‘rsatkichlarini statistik qayta ishlash usulidan foydalanishda avvalgi yillardagi soliq tushumlarini yig‘ish borasida erishilgan natijalar to‘g‘risidagi ma’lumotlar yig‘iladi. Yig‘ilgan ma’lumotlarga statistik funksiyalar- «Mikrosoft Excel» dasturi va shu kabi dasturlari yordamida qayta ishlov beriladi. Soliqlar tushumini prognozlashtirishda o‘tgan hisobot davri uchun haqiqiy va prognozlashtiriluvchi davr uchun kutilayotgan ko‘rsatkichlar birgalikda aniq to‘lov turi uchun joriy etilgan hisob- kitob shakllari orqali amalga oshiriladi. Ilmiy tadqiqot muayyan usullar asosida amalga oshirilganidek, soliq tushumlarini prognoz qilish ham aniq usullarga tayanadi. Hozirgi kunda soliq tushumlarini prognoz qilishning bir nechta usullari mavjud(ma’lumot manbaasiga qarab). Ularga quyidagilar kiradi: – haqiqiy erishilgan darajadan kelib chiqib prognoz qilish usuli; – mikroiqtisodiy ko‘rsatkichlar (korxona ma’lumotlari) asosida prognoz qilish usuli; – makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar asosida prognoz qilish usuli; – ko‘p omilli tahlil asosida prognoz qilish usuli. Haqiqiy erishilgan darajadan kelib chiqib prognoz qilish usuli oldingi hisobot davrlaridagi haqiqatdagi tushumlar to‘g‘risidagi 125 ma’lumotlarni tahlil qilishga asoslanadi. Mazkur usulni qo‘llashda prognoz qilinayotgan davr uchun kutilayotgan tushumlar summasi o‘tgan hisobot davrlaridagi haqiqatdagi tushumlarga nisbatan koef- fi tsiyent qo‘llash orqali hisoblab chiqiladi. Koef fi tsiyentni aniq- lashda turli xil matematik hisob-kitoblardan foydalanish mumkin (masalan, ekstrapolyatsiya usuli). Kutilayotgan soliq tushumlarining hisob-kitobida soliq to‘lov- chilar tomonidan taqdim etilgan soliq hisobotlari ma’lumotlaridan ham foydalanish mumkin. Tumanlar miqyosida hisoblangan soliqlar bo‘yicha tushumlar- ning prognoz summalari esa viloyat soliq boshqarmalarida jamlanib Dav lat soliq qo‘mitasiga uzatiladi. Xuddi shu tariqa respublika miqyosida soliqlar bo‘yicha tu- shum larning prognoz summalari ham barcha hududiy davlat so liq boshqarmalaridagi kutilayotgan tushumlarni jamlash orqali hisob- lab chiqiladi. Mikroiqtisodiy ko‘rsatkichlar (korxona ma’lumotlari) asosida prognoz qilish usulida soliqlar bo‘yicha kutilayotgan tushumlar hisob-kitobi soliq to‘lovchilarning soliq organlariga taqdim etadigan moliyaviy va buxgalteriya hisobotlari (balans, moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot va b.) ma’lumotlari asosida amalga oshiriladi. Mazkur usulda katta hajmdagi moliyaviy va buxgalteriya hiso- botlari ma’lumotlarini yuritish zarur bo‘lganligi va bu juda ko‘p vaqt talab qilganligi bois, soliq organlarida ushbu hisobotlarning ma’lumotlari kiritib boriladigan dasturiy mahsulot ishlab chiqilgan va kerakli ma’lumotlar avtomatlashgan tarzda prognoz ishiga jalb qilinadi. Mikroiqtisodiy ko‘rsatkichlar asosida prognoz qilish usulida ham soliqlar bo‘yicha kutilayotgan tushumlar hisob-kitobi uchchala darajada, ya’ni tuman, hudud va respublika miqyosida amalga oshiriladi. 126 Davlat budjeti daromadlarini makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar aso- sida ham prognoz qilinishi mumkin. Ushbu usuldan faqat hu dud va respublika miqyosida soliq tushumlarini prognoz qilishda qo‘l keladi. Prognoz hisob-kitoblarida yalpi ichki mahsulot yoki yalpi hududiy mahsulot, uning tarkibiy elementlari, yalpi ish haqi fondi, eksport, import hajmi kabi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar qat nashadi. Ko‘p omilli tahlil asosida prognoz qilish usulidan foydalanishda korxonalarning mahsulot ishlab chiqarish hajmi, qiymat ko‘rsat kich- lari, valuta kursi, soliq to‘lovchilar soni, imtiyozga ega bo‘lganlar soni, soliq stavkalari va boshqa shu kabi omillar tahlil qilinadi. Ko‘p omilli tahlil asosida prognoz qilish usuli ham uch toifaga bo‘linadi: – budjetga tushumlarni iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha prognoz qilish usuli. Bu iqtisodiy faoliyat turlariga qarab (OKONX) soliqlarni turkumlagan holda tahlil qilishga asoslangan prognozdir. Bunday ajratish iqtisodiy jarayonlar, makroiqtisodiy omillar, narx konyunkturasi o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlik va ularning soliqlarga ta’sirini aniqlash va kuzatish imkonini beradi. – yig‘ma moliyaviy va tarmoqlararo balans usuli. Bu usul ishlab chiqarish, muomala, iste’mol va jamg‘arish o‘rtasidagi, daromadlar, xarajatlar va yakuniy talab hamda soliq tushumlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni kompleks ravishda o‘rganish uchun qo‘llaniladi. – budjetga tushumlarni soliqlarning yalpi ichki mahsulotga nisbatan elastikligini baholash asosida prognoz qilish usuli. Davlat soliq xizmati organlarida soliq va majburiy to‘lovlarni prognoz ko‘rsatkichlari uchta variantda: yirik soliq manbalari; haqiqatda tushgan soliq va to‘lovlar tushumini tahlili asosida; korxona va tashkilotlarning moliyaviy xo‘jalik faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlarga ko‘ra tuziladi. Yirik soliq manbalari bo‘yicha prognoz qilishda asosiy 8 ta soliq turi, ya’ni QQS, foyda solig‘i, daromad solig‘i, aksiz solig‘i, yer solig‘i, mol-mulk solig‘i, suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq, yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqlar bo‘yicha tahlil 127 amalga oshiriladi, chunki jami soliq tushumlari ichida ushbu soliq turlaridan tushgan tushum qariyb 90 % ni tashkil qiladi. Oxirgi variant bo‘yicha prognoz qilishda Makroiqtisodiyot va statistika vazirligi, quyi statistika idoralari tomonidan tayyorlangan korxonalarning moliyaviy natijalari hisobotlari; ishlab chiqarish hajmi; mehnat va mehnatga haq to‘lash haqidagi hisobotlar; mahsulot tannarxi; tayyor mahsulot realizatsiyasi to‘g‘risidagi hisobotlar; korxonalarning debitorlik va kreditorlik qarzlari to‘g‘risidagi ma’lu- motlar; amaldagi soliq stavkalari; soliq turlari bo‘yicha berilgan imtiyozlar va boshqa ma’lumotlardan foydalaniladi. Davlat budjetini daromad qismi loyihasini tayyorlash, ko‘rib chiqish va qabul qilish. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari, davlat maqsadli jamg‘armalarini taq- simlovchi organlar tomonidan joriy yilning birinchi iyulidan ke- chiktirmay O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga budjet so‘rovlari taqdim etiladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi kelgusi moliya yiliga mo‘ljallangan Davlat budjeti loyihasini tayyorlaydi. Davlat budjeti loyihasini joriy yilning o‘n beshinchi sentabrigacha O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasiga yuboradi. Davlat budjeti loyihasini O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasining tegishli xulosasi bilan birga joriy yilning birinchi oktabrigacha O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga taqdim etadi. Davlat budjeti loyihasini budjet mablag‘lari oluvchilar taqdim etgan buyurtmalarga va Davlat budjetining tuzilmasiga kiruvchi budjetlar loyihalariga muvo fi q tayyorlaydi. Kelgusi moliya yiliga mo‘ljallangan Davlat budjeti loyihasida budjet tasni fi ga muvo fi q aks ettiriladigan Davlat budjeti daromadlari va xarajatlari ham o‘z aksini topadi. Kelgusi moliya yiliga mo‘ljallangan Davlat budjeti loyihasini tayyorlash jarayonini muvo fi qlashtirish va nazorat qilishni O‘zbe- kiston Respublikasining Bosh vaziri amalga oshiradi. 128 O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi vakil qilingan vazir- liklar, davlat qo‘mitalari, idoralar, shuningdek tegishli tashkilotlar bilan birgalikda budjetnoma loyihasini ishlab chiqadi va birinchi oktabrgacha O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga ki- ritadi. Budjetnoma O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to- monidan joriy yilning o‘n beshinchi oktabridan kechiktirmay O‘z- bekiston Respublikasi Oliy Majlisiga kiritiladi. Davlat budjetini qabul qilish O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi vakolatiga kiradi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan davlat budjeti tegishli hokimiyat vakillik organlari tomonidan qabul qilinadi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va boshqa moliya organlari Davlat budjeti va uning tuzilmasiga kiruvchi budjetlarning qonun hujjatlarida belgilangan ko‘rsatkichlar doirasida bajarilishi uchun mas’ul hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi Davlat budjeti daromadlari va xarajatlarini boshqarishni hamda budjet ijrosi nazoratini amalga oshiradi. Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|