Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi



Yüklə 29,78 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə19/28
tarix07.09.2017
ölçüsü29,78 Mb.
#29192
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   28

Əsrin  cinayəti  -  

Xocalı  soyqırımı

Tarixinin  müxtəlif  dönəmlərində  ermənilər  tərəfin­

dən  soyqırımına  məruz  qalan  Azərbaycan  xalqı  növ­

bəti  belə  faciə  ilə  1992-ci  ilin  qarlı  qışında  Xocalı­

da  üzləşdi.  Sovetlər  imperiyasının  süqutu  ilə  yara­

nan  mürəkkəb  tarixi  və  ictimai-siyasi  şəraitdə  dövlət 

müstəqilliyini  yenicə  qazanan  Azərbaycanın  üzləşdiyi 

ərazi  itkisi  ilə  yanaşı,  əsrin  ən  dəhşətli  faciələrindən 

birini  yaşaması  ölkənin  yeni  tarixinə  qara  hərflərlə 

yazıldı.

Faciəyə  gedən  yolun  başlanğıcı

Xocalı,  eləcə  də  ondan  əvvəl  xalqımıza  qarşı  dəfələrlə  tö­

rədilən  soyqırımlarının  ötən  əsrin  sonlarına  qədər  öz  hüquqi- 

siyasi  qiymətini  almaması  illər  boyu  Azərbaycanın  üzləşdiyi 

ən  böyük  ədalətsizliklərdən  biri  olub.  Bu  ədalətsizliyin  aradan 

qaldırılması  üçün  illər  uzunu  heç  bir  addım  atılmayıb.  Yalnız 

ümummilli  lider  Heydər Əliyevin  xalqın  istəyi  və  təkidli  tələbi 

ilə  yenidən  hakimiyyətə  qaydışından  sonra  yaşanan  faciələr,  o 

cümlədən  Xocalı  soyqırımı  haqda  daha  təfsilatlı  araşdırmalar 

aparılıb.  Eyni  zamanda,  bu  hadisələrə  hüquqi-siyasi  qiymətin 

verilməsi  prosesi  başlanıb.  Dünyaya  xalqımızın  üzləşdiyi  fəla­

kətlər barədə  ətraflı,  fakt və  sübutlarla  zəngin  olan  məlumatlar 

çatdırılıb.  Elə  XX  əsrin  ən  dəhşətli  hadisələrindən  olan  Xocalı 

faciəsinin  də  həm  bir  soyqırımı  olaraq  təsbit edilməsi,  həm  də 

bu  barədə  həqiqətlərin  dünyaya  çatdırılması  məhz  ulu  öndər 

Heydər  Əliyevin  sayəsində  mümkün  olub.

Tarixin  ironiyası  isə ondan  ibarətdir ki,  ötən  əsrin  sonlarında 

Dağlıq  Qarabağ münaqişəsinin  başlanması  ilə Azərbaycan  xal-

294


qının  üzləşdiyi  yeni  faciələr,  yaşadığı  soyqırımları  elə  Heydər 

Əliyevin  hakimiyyətdən  uzaqlaşdırılmasından  sonra  baş  verdi. 

Həmin  vaxta  qədər  keçmiş  SSRİ  rəhbərliyinin  hərtərəfli  dəs­

təyini  alan  ermənilərin  Azərbaycana  qarşı  məkrli  planlarının 

reallaşmasının  qarşısını  məhz  ulu  öndər  Heydər  Əliyev  alırdı. 

Ermənilər  və  onların  himayədarları  yaxşı  başa  düşürdülər  ki, 

Heydər Əliyev  hakimiyyətdə  olduğu  müddət ərzində Azərbay­

cana  qarşı  heç  bir  iddialarını  reallaşdıra  bilməyəcəklər.

Artıq  sübut  olunmuş  tarixi  həqiqətdir  ki,  ölkəmizin  ermə­

nilər  tərəfindən  ərazi  bütövlüyünə  qəsd  planı  əvvəlcədən  ha­

zırlanmışdı.  SSRİ-yə  rəhbərlik  edən  Qorbaçovun  yanında  və 

Kremldə  mərkəzi  rəhbərlikdə  yer  alan  ermənilər  tərəfindən 

müdafiə  olunan  planın  reallaşması  üçün  ciddi  işlər  görülürdü. 

Lakin  planın  praktik  mərhələyə  keçməsi  Azərbaycan  xalqının 

böyük  oğlunun  SSRİ-də  mühüm  rəhbər  postlardan  birində  yer 

aldığı  müddət  ərzində  mümkünsüz  idi  və  bu  həqiqətlə  er­

mənilər,  onların  himayədarları  da  birmənalı  şəkildə  barışırdı. 

Bu  səbəbdən  ermənilərin  təhriki  və  diktəsi  ilə  hərəkət  edən 

M.Qorbaçov  ilk  növbədə  Heydər  Əliyevin  tutduğu  vəzifədən 

uzaqlaşdırılmasına  çalışırdı  və təəssüf ki,  istəyinə  də  nail  oldu. 

Heydər  Əliyevin  hakimiyyətdən  uzaqlaşdırılmasının  əsas  sə­

bəblərindən  biri  SSRİ  siyasi  rəhbərliyini  ələ  almış  erməni  lob­

bisinin  təsir  və  təzyiqləri  idisə,  digər  önəmli  səbəb  Qorbaço­

vun  subyektiv  hislərin  əsiri  olması,  ondan  daha  yaxşı  idarəçilik 

qabiliyyətinə,  səriştəyə  malik  bir  şəxsin  Kremldə  işləməsini 

həzm  edə  bilməməsi  idi.

Azərbaycanın  böyük  oğlunun  Siyasi  Bürodan  uzaqlaşdırıl- 

masından  cəmi  15  gün  sonra  Qorbaçovun  xeyir-duası  ilə  er­

mənilər  Azərbaycana  qarşı  qəsd  planlarının  icrasına  başladı­

lar.  1987-ci  ilin  noyabrında  M.Qorbaçovun  məsləhətçisi  olan 

qatı  şovinist A.Aqanbekyanın  Parisdə  «Humanite»  qəzetindəki 

bəyanatında  bildirilirdi  ki,  Dağlıq  Qarabağın  Azərbaycanın 

tərkibindən  çıxarılıb  Ermənistana  verilməsinə  dair  artıq  Mos­

295


kvanın  razılığı  var.  Bütün  bunları  xatırlayan  Heydər  Əliyev 

qeyd  edirdi:  «Siyasi  Bürodan  istefa  verdikdən  15  gün  sonra 



Qarabağ  məsələsi  ortaya  çıxdı.  Qorbaçovun  ən  yaxın  ada­

mı,  iqtisadi  m əsələlər  üzrə  müşaviri,  m illiyyətcə  erməni 

olan  professor  Aqanbekyan  Parisdə  keçirdiyi  bir  mətbuat 

konfransında  «Dağlıq  Qarabağ  Ermənistana  verilməlidir»  de­

miş,  bu  məsələ  ilə  əlaqədar  Qorbaçovu  da  qızışdırmış­

dır.  Moskvanın  Qarabağ  əməliyyatı  mənim  Siyasi  Bürodan 

getməyimdən  15  gün  sonra  həyata  keçirilməyə  başlandı. 

Deməli,  bu  plan  hələ  əvvəlcədən  hazırlanmış,  lakin  tətbiq 

olunmasına  mən  ciddi  maneə  imişəm».

SSRİ  rəhbərliyinin  Dağlıq  Qarabağın  Ermənistana  ve­

rilməsinə  dair  razılığının  olduğu  1988-ci  ilin  əvvəllərində 

M.Qorbaçovun  Silva  Kaputikyan  başda  olmaqla  bir  qrup  şo­

vinist  erməni  ilə  görüşü  zamanı  da  üzə  çıxdı.  Bunun  ardınca 

Xankəndidə,  Yerevanda  antiazərbaycan  və  antitürk  ruhlu  mi­

tinqlər  genişləndi.  Bundan  sonra  erməni  «Qarabağ  Komitəsi», 

onun  Dağlıq  Qarabağ  Muxtar  Vilayətindəki  separatçı-terrorçu 

təşkilatı  «Krunk»  gizli  fəaliyyətlərinə  son  qoyaraq  açıq  şəkil­

də  niyyətlərini  bəyan  etməyə,  Azərbaycana  qarşı  ərazi  iddia­

ları  səsləndirməyə  başladı.  Bunun  nəticəsi  olaraq  ermənilər 

tərəfindən  «Miatsum»  adlanan  hərəkat  da  formalaşdırıldı. 

O  dövrdə  Azərbaycana  rəhbərlik  edən  şəxslər  artıq  özünü  qa­

barıq  formada  və  aydın  şəkildə  büruzə  verən  Dağlıq  Qara­

bağ  münaqişəsinin  çözümü  istiqamətində  hansısa  praktik  ad­

dımların  atılmasında  acizlik  nümayiş  etdirirdi.  Yalnız  Kremlin 

göstərişləri  əsasında  atılan  addımlar  Azərbaycan  ərazilərinin 

qəsb  olunması  prosesini  sürətləndirirdi.  Qarabağ  məsələsinin 

ortaya  çıxması  isə  elə  ilk  dövrlərdə  Moskvada  olan  Heydər 

Əliyevi  ciddi  narahat edirdi.  Bu  səbəbdən  Qorbaçovla,  onunla 

mümkün  olmadıqda  Siyasi  Büronun  digər  üzvləri  Liqaçovla, 

Çebrikovla,  Kryuçkovla  görüşüb  problemin  həllinə  çalışırdı. 

Qarabağın  əzəli  Azərbaycan  torpağı  olmasına  dair əlindəki  sə­

296


nəd  və  sübutları  da  Kreml  rəhbərliyinə  təqdim  etmək  istəyən 

Heydər  Əliyevə  Moskvanın  cavabı  belə  oldu:  «Biz  Qarabağda 

erməni-azərbaycanlı  münaqişəsi  ilə  bağlı  problemi  özümüz 

həll  edəcəyik».

Belə  şəraitdə  Azərbaycan  rəhbərliyinin  fəaliyyətsizliyi,  təs- 

imçilik  mövqeyi  ölkəmizin  əzəli  və  tarixi  ərazisi  olan  Dağlıq 

Qarabağda  Ermənistanın  mövqeyinin  daha  da  güclənməsinə 

gətirib  çıxarırdı.  Erməni  separatçılarının  bu  yerlərdə  mövqe­

lərinin  güclənməsi  və  ona  qarşı  rəhbərlik  səviyyəsində  cid­

di  tədbirlərin  görülməməsi  isə  ölkə  ərazilərinin  itirilməsinə, 

yaşanacaq  faciələrə,  o  cümlədən  Xocalı  soyqırımına  gedən 

yolun  başlanğıcını  qoyurdu.

Bu  vəziyyətdə  SSRİ  rəhbərliyi  Dağlıq  Qarabağın  tədricən 

Azərbaycandan  ayrılması  üçün  müvafiq  addımlar  atmağa  baş­

ladı.  1988-ci  ilin  fevralında  Dağlıq  Qarabağ Muxtar Vilayətinin 

yalnız  erməni  deputatlarının  iştirakı  ilə  keçirilən  növbədən­

kənar  sessiyası  vilayətin  Azərbaycanın  tərkibindən  çıxarılaraq 

Ermənistanın  inzibati-ərazi  bölgüsünə  daxil  edilməsi  barədə 

qərar  qəbul  etdi.  Azərbaycan  SSR  Ali  Soveti  Konstitusiyaya 

zidd  olan  qərarı  rədd  etdikdən  sonra  Ermənistanın  millətçi 

rəhbərləri  «Daşnaksütyun»  partiyasının  «Türksüz  Ermənistan» 

proqramını  həyata  keçirməyə  başladılar.  Bu  isə tarixi  Azərbay­

can  torpaqlarında  yaranan  indiki  Ermənistan  ərazisində  olan 

on  minlərlə  azərbaycanlıya  qarşı  böyük  qəddarlıqlarla  müşayi­

ət  olunan  etnik  təmizləməyə  rəvac  verilməsi  demək  idi.

Elə  həmin  dövrdə  ermənilərin  Dağlıq  Qarabağda  da  se­

paratçı  fəaliyyəti  genişlənirdi.  Ölkə  rəhbərliyindən  heç  bir 

kömək  görməyən  azərbaycanlılar  isə  yaşadıqları  ərazilərin 

müdafiəsi  məqsədi  ilə  özləri  fəaliyyətə  başlamışdı.  Ermənilə­

rin  qəsbkarlıq  niyyəti  bir  çox  yaşayış  məntəqələri  kimi,  Xoca- 

ım  da  özünümüdafiəsini  gücləndirməyə  vadar  etdi.  1988-ci  i 

fevralın  12-də  Xocalı  rəhbərliyi  Əsgəranda  keçirilən  yığıncağa 

dəvət  olundu.  Yığıncaqda  Azərbaycan  Kommunist  Partiyası

297


Mərkəzi  Komitəsinin  ikinci  katibi  V.Konovalovun,  şöbə  müdi­

ri  M.Əsədovun  iştirakına  baxmayaraq,  ermənilər  Ermənistana 

birləşmək  istədiklərini  açıq  şəkildə  bəyan  etdilər.  Xocalının 

sabiq  icra  başçısı  Elman  Məmmədov  bildirir  ki,  həmin  yığın­

caqdan  çıxıb  Xocalıya  gəldikdən  sonra  ağsaqqallar  və  ziyalı­

larla  təcili  görüş  keçirərək  vəziyyəti  müzakirə  edib.  Elə  həmin 

gündən  Xocalının  və  ətraf  kəndlərin  müdafiəsi  üçün  Müdafiə 

Komitəsi  yaradıldı.  Həmçinin  Xocalının  müdafiəsi  məqsədi  ilə 

müdafiə  postları  formalaşdırıldı.  Bu  postlara  çıxan  dəstələrin 

isə  silahları  yalnız  ov  tüfənglərindən  ibarət  idi.  Ermənilərin 

Xocalı  və  bütövlükdə  Dağlıq  Qarabağ  üçün  yaratdığı  təhlükə 

ilə  bağlı  Bakıya,  Moskvaya  saysız-hesabsız  teleqramlar  vurulsa 

da,  nəticə  görünmürdü.

Belə  bir  vaxtda  Ermənistanda  yaşayan  azərbaycanlıların  və­

ziyyəti  getdikcə  ağırlaşırdı.  Ermənistanda  repressiyaya  məruz 

qalan  və  tarixi  ata-baba  yurdlarından  qovulan  soydaşlarımız 

Azərbaycana  pənah  gətirərək  ölkənin  müxtəlif  yerlərində,  o 

cümlədən  Xocalıda  məskunlaşdılar.  Onlara  Xocalı  rəhbərliyi 

tərəfindən  torpaq  sahəsinin  ayrılmasını  isə  nə  Əsgəran,  nə  də 

Xankəndi  qəbul  edir  və  bu  qərarı  özbaşınalıq  kimi  qiymətlən­

dirirdilər.

Ümumiyyətlə,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinin  ilk  günlərin­

dən  etibarən  Xocalı  bu  problemin  ağırlıqlarını  öz  üzərində  hiss 

edirdi.  Ermənistandan  qovulmuş  soydaşlarımızın  və  Fərqanə- 

dən  olan  Axıska  türklərinin  böyük  bir  dəstəsi  məhz  Xocalıya 

pənah  gətirmişdi.  1.500  Ermənistan  qaçqını  və  495  Axıska 

türkü  Xocalıda  məskunlaşmış,  onlara  torpaq  sahəsi  ayrılmış, 

evlər  tikilmişdi.  Bu  dövrdə,  ümumiyyətlə,  Xocalıda  tikinti- 

quruculuq  işləri  geniş  vüsət  alırdı.  Belə  ki,  1988-ci  ilin  oktyab­

rında  Azərbaycan  hökuməti  tərəfindən  Xocalının  sosial  inki­

şafına  dair  xüsusi  qərar  qəbul  edilmişdi.  Bu  qərarla  əlaqədar 

ölkənin  müxtəlif  rayonları  Xocalıya  və  bütövlükdə  Qarabağa 

kömək  göstərirdi.  Azərbaycanın  rayonlarından  Xocalıya  tikinti

298


materialı  daşınır,  işçi  qüvvəsi  gəlirdi.  Xocalı  sürətlə  tikilir,  ge­

nişlənir  və  gözəl  bir  şəhərə  çevrilirdi.

Ancaq  təəssüf  ki,  bu  dövrdə  Ermənistandan  olduğu  kimi, 

Kremlin  xeyir-duası  ilə  Dağlıq  Qarabağdan  da  azərbaycanlı­

ların  sıxışdırılıb  çıxarılması  prosesinə  start  verilmişdi.  Təkcə 

Xankəndidən  18  min  azərbaycanlı  qovuldu.  Xankəndini  tərk 

etməyə  məcbur  qalan  azərbaycanlıların  bir  qismi  yenə  də  pə­

nah  yeri  kimi  Xocalıya  üz tutdu.  Azərbaycanın  o vaxtkı  rəhbər­

liyi  hadisələrə  fəal  müdaxilə  etmək  əvəzinə  Kremldən  gələn 

əmrlər  əsasında  hərəkət  edir,  xalqın  taleyinə  biganə  yanaşma­

ğa  üstünlük  verirdilər.

Xocalıya  ilk  böyük  hücum

Belə  bir  vaxtda  Dağlıq  Qarabağda  yaşanan  qarşıdurmanın 

xarakterik  xüsusiyyətlərindən  biri  də  yollarda  «daş  müharibə- 

si»nin  getməsi  idi.  Bu  müharibə  əsas  etibarilə  Xankəndi-Xoca- 

lı-Əsgəran  arasında  özünü  göstərirdi.  Həmin  istiqamətdə  ke­

çən  yoldan  azərbaycanlılara  məxsus  avtomobilləri  ermənilər 

daşa  tutur,  onları  əzir,  sahiblərinə  müxtəlif xəsarətlər  yetirirdi­

lər.  Bunun  əvəzi  isə  daha  çox  Əsgərandan  Xankəndiyə  və  ya 

əks  istiqamətdə  hərəkət  edən  və  beləliklə  Xocalıdan  keçmək 

məcburiyyətində qalan ermənilərə  məxsus avtomobillərdən  çı­

xılırdı.  Elə  bu  səbəbdən  ermənilər Xocalı  maneəsinin  mümkün 

qədər  tez  neytrallaşdırılmasına  çalışır  və  kiçik  bir  həmlə  ilə 

Xocalını  məhv  edəcəklərinə  inanırdılar.  Elə  bu  fikirlə  1988-ci 

il  sentyabrın  18-də  Xankəndidə  keçirilən  nümayiş  meydanın­

dan  12  minə  qədər  erməni  10  kilometrlik  bir  məsafəni  piyada 

qət  edərək  Xocalıya  tərəf  üz  tutdu.  Ermənilərdən  irəlidə  isə 

4  «KrAZ»  və  «KamAZ»  markalı  yük  avtomobilləri  gəlirdi.  O 

da  məlum  olmuşdu  ki,  ermənilərin  arasında  xüsusi  təlim  keç­

miş  döyüşçülər  var.  Bundan  başqa,  ermənilər  benzin  doldu­

rulmuş  butulkalarla,  ucu  itilənmiş  dəmirlərlə  silahlanmışdılar.

299


Lakin  bunlar  Xocalı  sakinlərini  qorxutmadı.  Əksinə,  Xocalıya 

iki  kilometr  qalmış  ermənilərə  qarşı  az  bir  qüvvə  ilə  həmləyə 

keçən  xocalılılar  erməniləri  geri  oturtclular.  Sonradan  isə  mə­

lum  olmuşdu  ki,  həmin  vaxt  ermənilər  arasında  yaşanan  qar­

maqarışıqlıq  nəticəsində  onlardan  27-si  ölmüş,  100-dən  çoxu 

isə  yaralanmışdı.  Hadisənin  səhərisi  günü  Zori  Balayan  «YAK- 

140»  təyyarəsilə  12  nəfər  həkimlə  birlikdə  Ermənistandan  Ste- 

panakertə  (Xankəndi)  gəldi.  Yalnız  sentyabrın  21-də  Mərkəzi 

Komitə  Bakıdan  Xocalıya  nümayəndə  heyəti  göndərdi.  Lakin 

bu  nümayəndələr  daha  çox  ermənilərin  əzişdirilməsinə  görə 

öz  iradlarını  bildirirdilər.  Hadisədən  az  sonra  mərkəzdən  gə­

lən  istintaq  qrupu  baş  verənlərə  görə  bir  neçə  Xocalı  sakininin 

həbsinə  dair  qərar  çıxardı.  Elə  bundan  sonra  yollarda  və  digər 

məntəqələrdə  keşik  çəkən  sovet ordu  qüvvələri  erməniləri  Xo­

calı  sakinlərindən  müdafiə  etməyə  daha  çox  diqqət  yetirirdi. 

Bu  dövrdə  artıq  «daş  müharibəsi»  intensivləşir  və  odlu  silah­

lardan  daha  geniş  istifadə  olunurdu.  Həmin  dövrdə  Yerevan­

dan  Xocalı  aeroportuna  edilən  gündəlik  reyslərin  sayı  30-a 

çatırdı.  Bu  təyyarələr  vasitəsilə  ermənilər  Xankəndiyə  hərbi 

sursat  daşıyırdılar.  Ancaq  sonradan  Xocalı  polisinin  fədakar 

əməyi  sayəsində  Ermənistandan  gələn  reyslərin  sayı  4-ə  qədər 

azaldı.  Hətta  Moskvanın  bu  məsələyə  qəti  etirazını  bildirmə­

sinə  baxmayaraq,  Xocalı  polisi  inadından  dönmədi  və  sərnişin 

reyslərindən  başqa  heç  bir  yük  təyyarəsinin  Xocalı  aeroportu­

na  enməsinə  yol  vermədi.

Beləliklə,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsi  fonunda  ermənilə­

rin  əsas  hədəflərindən  biri  olaraq  Xocalını  seçməsi  heç  də 

təsadüfi  deyildi.  Ermənilərin  Xocalı  şəhərini  hədəfə  almaqda 

əsas  məqsədi  bir  tərəfdən  Qarabağın  dağlıq  hissəsində  azər­

baycanlılardan  ibarət  olan,  strateji  əhəmiyyətli  maneəni  ara­

dan  qaldırmaq  idisə,  digər  tərəfdən  ümumiyyətlə  Xocalını  yer 

üzündən  birdəfəlik  silmək  idi.  Öz  miqyasına  və  dəhşətlərinə 

görə  dünya  tarixində  analoqu  az  olan  Xocalı  soyqırımını  törət-

зоо


məkdə  erməni  şovinistləri  və  ideoloqları  həm  də  daha  uzağa 

hesablanmış  məqsəd  güdürdülər.  Onların  əsas  niyyəti  Dağ­

ıq  Qarabağı  və  digər  Azərbaycan  torpaqlarını  ələ  keçirmək, 

xalqımızın  müstəqillik  və  ərazi  bütövlüyü  uğrunda  mübarizə 

əzmini  qırmaq  idi.  Düzdür,  buna  nail  ola  bilməsələr  də,  er­

mənilər  366-cı  alayın  köməyilə  tarixdə  ən  qanlı  səhifələrdən 

birinin  yazılmasına  nail  ola  bildilər.  Bununla  ötən  əsrdə  Xocalı 

daha  bir  faciə  yaşamış  oldu.  Həmin  faciədən  əvvəl  də  Xocalı 

öz  tarixində  bir  neçə  dəfə  erməni  təcavüzünə  məruz  qalmış, 

soyqırımlarına  uğramışdı.  Təkcə  XX  əsrin  əvvəllərində  1905, 

1906,  1917  və  1918-ci  illərdə  də  Xocalı  dörd  dəfə  erməni  tə­

cavüzünə  məruz  qalmış,  yandırılmış,  talan  edilmiş,  dağıdılmış, 

fəqət ayağa qalxaraq  düşməndən  qisasını  almış,  yenidən  bərpa 

olunmuş  və  yaşamışdı.  Amma  tarix  Xocalını  daha  bir  qanlı  fa­

ciə  ilə  sınağa  çəkməyə  hazırlaşırdı.

Ermənilərin  niyyətini  yaxşı  bilən  Xocalı  sakinləri  müəyyən 

müdafiə  tədbirləri  görürdülər.  Düşmən  isə  yaxşı  anlayırdı  ki, 

Xocalının  tutulması  Qarabağ  münaqişəsinin  sonrakı  taleyində 

həlledici  rol  oynayan  əsas  məqamlar  sırasındadır.  Ermənilərin 

diqqətini  Xocalıya  cəlb  edən  önəmli  səbəblərdən  biri  onun 

geostrateji  mövqeyi  idi.  7.000  əhalisi  olan  Xocalı  Xankəndi­

dən  10  kilometr  cənub-şərqdə,  Qarabağ  dağının  silsiləsində 

və  Ağdam-Şuşa,  Əsgəran-Xankəndi  yollarının  üstündə  yerlə­

şir.  Qarabağdakı  yeganə  hava  limanı  da  məhz  Xocalıda  idi. 

Ermənilərin  əsas  istəklərindən  biri  məhz  buradakı  hava  limanı 

vasitəsilə  Ermənistanla  daha  rahat  əlaqə  yaradılmasına  nail  ol­

maq  idi.  Dağlıq  Qarabağda  hələ  A.Volskinin  hakimiyyəti  döv­

ründən  Xocalı  aeroportuna  gündə  20-30  təyyarə  enib-qalxırdı. 

Onların  əsas  yükü  silah  və  xarici  ölkələrdən  köməyə  gələn 

könüllü  və  muzdlu  əsgərlər  idi.  Dünyanın  hər  yerindən  Dağ­

ıq  Qarabağ  ermənilərinə  kömək  etmək  üçün  erməni  könül- 

üləri  daşınırdı.  1990-cı  ilin  noyabrında  Ə lif  Hacıyev  Xocalı 

təyyarə  limanında  Xətt  Daxili  İşlər  Bölməsinin  rəisi  və  Xocalı

301


aeroportunun  komendantı  təyin  olundu.  Bu,  ermənilərin  silah 

daşımasının  qarşısını  müəyyən  qədər  aldı.  Lakin  yollarda  qətl 

və  təxribat  hadisələri  davam  edirdi.

1991-ci  ilin  sonlarında  SSRİ-nin  dağılması  ilə  keçmiş  sovet 

məkanında  yeni  geosiyasi  şərait  yarandı.  Ermənistan,  faktiki 

olaraq,  Azərbaycana  qarşı  açıq  və  ədalətsiz  müharibəyə  başla­

dı.  Ermənistanın  hərbi  birləşmələri  Azərbaycanın  sərhədlərini 

pozub  Qarabağa  daxil  oldular  və  Dağlıq  Qarabağın  erməni 

separatçıları-terrorçuları  ilə  birləşərək  Azərbaycan  torpaqları­

nın  işğalına  başladılar.  Moskvadan  və  xaricdəki  erməni  dias­

porundan  verilən  dəstək,  o  vaxtkı  Azərbaycan  rəhbərliyinin 

yarıtmaz  siyasəti  nəticəsində  lazımi  müqavimətlə  üzləşməyən 

ermənilər  1991-ci  ilin  oktyabrında  Tuğ  və  Salakətin  kəndlərini 

işğal  etdilər.  Bunun  ardınca  Xocavənd  kəndi  də  işğalçıların 

nəzarəti  altına  keçdi.

Bu  dövrdə  Xocalı  yenə  də  döyüşür  və  ermənilərin  işğal  si­

yasətinin  daha  sürətlə  genişlənməsinə  mane  olurdu.  Belə  ki, 

ermənilər  azərbaycanlılar  yaşayan  kəndlərə  hücum  edəndə 

Xankəndi  və  ermənilərin  məskunlaşdığı  digər  yerlər  də  Xoca­

lıdan  atəşə  tutulur  və  düşmənin  öz  niyyətini  həyata  keçirməsi­

nə  maneələr  yaradılırdı.  Lakin  Xocalıya  və  Qarabağın  düşmən 

hücumuna  məruz  qalan  digər  bölgələrinə  o  vaxtkı  Azərbay­

can  iqtidarı  tərəfindən  lazımi  yardımlar  edilməməsi  və  haki­

miyyət  uğrunda  gedən  savaşlar  ermənilərin  öz  niyyətini  daha 

asan  reallaşdırmasına  imkan  verirdi.  Məhz  bunun  nəticəsində

1992-ci  il  yanvarın  10-da  ermənilər  Axullu  kəndini  zəbt  edə 

bildilər.  Elə  həmin  ilin  fevralında  Malıbəyli  və  Quşçular  kənd­

ləri  hücuma  məruz  qaldı.  Xankəndidə  yerləşən  366-cı  alayın 

bilavasitə  iştirakı  ilə  bu  kəndlər  də  ermənilər  tərəfindən  işğal 

olundu.  Malıbəyli  və  Quşçular  kəndlərinin  işğalından  bir  neçə 

gün  sonra  Dağlıq  Qarabağın  ən  iri  yaşayış  məskənlərindən 

olan  Qaradağlı  yenə  də  366-cı  motoatıcı  alayın  əsgər  və  zabit 

heyəti,  eləcə  də  müxtəlif  xarici  ölkələrdən  gətirilmiş  muzdlu 

döyüşçülər  hesabına  ermənilərin  əlinə  keçdi.

302


Artıq  1992-ci  il  fevralın  18-də  Xocalı  istiqamətində  olan 

yaşayış  məntəqələri  azərbaycanlılardan  təmizlənmiş,  yüksək 

mövqelər  ermənilər  tərəfindən  tutulmuşdu.  İndi  ermənilər 

üçün  əsas  hədəf  Xocalı  idi.  Xocalıda  isə  vəziyyət  getdikcə 

ağırlaşırdı.  Şəhər  hələ  1991-ci  ilin  oktyabrından  blokadada 

idi.  Oktyabrın  30-dan  etibarən  şəhərə  aparan  bütün  avtomobil 

yolları  bağlanmış,  yeganə  nəqliyyat vasitəsi  vertolyot  qalmışdı. 

Belə  vəziyyət şəhərə  özünümüdafiə  üçün  silah,  ərzaq  və  digər 

zəruri  məhsulların  çatdırılmasında  ciddi  problemlər  yaradırdı. 

Ermənilərin  hücumları  isə  ara  vermirdi.  1991-ci  il  sentyabr 

ayının  24-də  Ağdamdan  Xocalıya  fəhlə  gətirən  avtobus  Əsgə- 

randa  daşqalaq  edildi,  sürücü  və  sərnişinlər  ağır  yaralandılar. 

Bundan  iki  gün  sonra  isə  Xocalı  polis  şöbəsinin  iki  əməkdaşı 

maşında  atəşə  tutulub  qətlə  yetirildi.  Ətraf  erməni  kəndlərin­

dən  hər  gecə  Xocalı  «Alazan»  və  «KristalI»  raket  qurğuların­

dan  atəşə  tutulurdu.  Noyabr  ayından  isə  Xocalının  Ağdama  və 

Şuşaya  çıxış  yolları  tamamilə  bağlandı.

Bəşəriyyət  tarixinə  qanla  yazılan  gün

Həmin  dövrdə  Dağlıq  Qarabağda  erməni  separatçıları  da 

fəaliyyətini  genişləndirirdi.  Bunun  nəticəsində  1991-ci  ilin 

sentyabrında  «Dağlıq  Qarabağ  respublikası»  adlanan  oyuncaq 

dövlət  yaradıldığı  bildirildi.  Həmin  ilin  noyabr  ayının  26-da 

Azərbaycan  Ali  Soveti  Dağlıq  Qarabağın  muxtar  vilayət  statu­

sunun  ləğv  olunduğunu  bəyan  etdi.

Proseslərin  gedişi  mövcud  durumu  daha  da  çətinləşdirirdi. 

Təcrid  vəziyyətinə düşmüş  Xocalıya  sonuncu  vertolyot  1992-ci 

il  yanvar  ayının  28-də  endi.  Şuşa  səmasında  mülki  vertolyotun 

vurulması,  vertolyotun  içindəki  40  nəfər azərbaycanlının  həlak 

olmasıyla şəhərlə hava əlaqəsi də kəsildi. Yanvarın 2-dən şəhərə 

elektrik enerjisi də verilmirdi. Xocalılılar ancaq öz qəhrəmanlıq­

ları  və  şəhər  müdafiəçilərinin  cəsurluğu  sayəsində  yaşayır  və

303


müdafiə  olunurdular.  Şəhərin  müdafiəsi  əsasən  avtomat  və  ov 

əri  ilə silahlanmış yerli  özünümüdafiə dəstəsi, yerli  milis 

qüvvələri  və M illi  Ordunun  döyüşçülərindən təşkil  olunmuşdu. 

Fevralın  ikinci  yarısından  başlayaraq  erməni  silahlı  dəstələrinin 

mühasirəsinə  alınmış  Xocalı  hər  gün  toplardan,  ağır  texnika­

dan  atəşlərə,  erməni  dəstələrinin  həmlələrinə  məruz  qalırdı. 

Şəhəri  əhatə  edən  Daşbulaq,  Mehdikənd,  Ballıca,  Həsənabad, 

Pirəməki,  Noraguh  və  Mirzəcan  kəndlərinə  avtomat və  pulem­

yotlarla  silahlanmış  yüzlərlə  erməni  yaraqlısı,  «Alazan»  raket 

qurğuları,  PDM,  ZTR  və  tanklar  cəmlənmişdi.  Qüvvələrin  əsas 

hissəsi  isə  Xankəndidə  və  Əsgəranda  əmrə  hazır  dayanmış­

dı.  Həmin  dövrdə  şəhərdə  hələ  3  min  nəfər  yerli  əhali  olsa 

da,  Xocalıya  vertolyot  da  göndərilmirdi.  Ermənilər  istər  canlı 

qüvvə,  istərsə  də  hərbi  texnika  və  silah  cəhətdən  xocal

1

1Mar­


dan  müqayisəedilməz  dərəcədə  üstün  idi.  Buna  rəğmən  ölkə 

rəhbərliyi  şəhərin  xilası  istiqamətində  heç  bir  addım  atmırdı.

Halbuki  düşmənin  Xocalını  yeni  əsas  hədəf kimi  seçməsi  və 

buraya  hücuma  hazırlaşması  barədə  şəhərdə  olanlar  tərəfin­

dən  o  vaxtkı  Azərbaycan  rəhbərliyinə  lazımi  məlumatlar veril­

mişdi.  Baş  verənlərdən  mərkəzi  hakimiyyət tam  məlumatlı  idi. 

Lakin  hər  hansı  qabaqlayıcı  tədbir  görülmədi.  Digər  tərəfdən, 

həmin  vaxtlar  hakimiyyətə  gəlmək  istəyən  AXC  də  bir  tərəf­

dən  hakimiyyəti  iflic  vəziyyətinə  salmışdı.  İqtidardakı  qüvvə 

hakimiyyəti  qoruyub  saxlamaq,  AXC  də  hakimiyyətə  gəlmək 

istəyirdi.  Bakıda  başlar  hakimiyyət  davasına  qarışdığından 

təkcə  Xocalı  yox,  bütün  Qarabağ  taleyin  ümidinə  buraxılmış­

dı.  Belə vəziyyət erməniləri  daha da  şirnikləndirir,  Xocalını  ələ 

keçirmək  planlarının  daha  tez  həyata  keçirilməsi  üçün  onlara 

sanki  bir  stimul  verirdi.

Yaranan  vəziyyətdən  maksimum  dərəcədə  faydalanmağa 

çalışan  ermənilər  Xocalını  daha  tez  ələ  keçirməyə  səy  göstə­

rirdilər.  1992-ci  il  fevralın  25-də  saat  22  radələrində  Ermənis­

tandan  Azərbaycan  Respublikası  ərazisinə  qanunsuz  keçirilmiş

304


silahlı  qüvvələr,  habelə  Dağlıq  Qarabağın  millətçi  ermənilə­

rindən  təşkil  olunmuş  qanunsuz  silahlı  birləşmələri  keçmiş 

SSRİ  Müdafiə  Nazirliyinin  366-cı  motoatıcı  alayının  komandir 

heyəti  və  hərbi  texnikası  ilə  birgə  Xocalı  şəhərinə  hücuma 

keçdilər.  Hücumda  366-cı  alayın  komandiri  Zarviqorov  Yuri 

Yuryeviç  və  mayor  Ohanyan  Seyran  Muşeqoviçin  komandan­

lığı  altında  alayın  2-ci  batalyonu,  Nabokix  Yevgeni  Aleksan- 

droviçin  komandanlığı  altında  3-cü  batalyonu,  həmçinin  1-ci 

batalyonun  qərargah  rəisi  Çitçiyan  Valeriy  İsaakoviç,  habelə 

alayda  xidmət  edən  50-dən  çox  erməni  və  digər  millətlərdən 

olan  zabit  və  gizirlər  iştirak  edirdilər.  Eyni  zamanda,  hücum 

zamanı  90-dan  çox  tank,  piyadaların  döyüş  maşını,  top,  D-30 

qaubitsası  və  digər  müasir  hərbi  texnikadan  istifadə  olundu. 

Hücumdan  əvvəl  şəhər  şiddətli  artilleriya  atəşinə  tutuldu. 

Güclü  artilleriya  atəşi  şəhərdə  olan  müdafiə  postlarını  və 

müdafiə  nöqtələrini  sıradan  çıxardı.  Şəhəri  artilleriya  atəşinə 

tutduqdan  sonra  gecə  saat  1-dən  başlayaraq  4-ə  qədər  piyada­

ların  şəhərə  daxil  olması  davam  etdi.  Şəhərdə  axırıncı  müqa­

vimət  məntəqəsi  səhər  saat  7-də  susduruldu.  Bu  işdə  yenə  də 

366-cı  alayın  texnikasından  geniş  şəkildə  istifadə  olundu.

Beləliklə,  ermənilər  çoxsaylı  ağır  tanklar,  PDM  və  zireh­

li  transportyorların  müşayiətilə  Xocalını  ələ  keçirdilər.  Onlar 

şəhərə  daxil  olduqdan  sonra  dinc  əhalini  xüsusi  amansızlıq­

la  qətlə  yetirməyə  başladılar.  Bu  zaman  azğınlaşmış  düşmən 

mülki  əhaliyə,  o  cümlədən  qadınlara,  uşaqlara,  qocalara  aman 

vermədən,  qarşılarına  çıxan  insanlara  müxtəlif çaplı  odlu  silah­

lardan  atəş  açır,  tank,  PDM  və  digər  texnikanın  altına  salaraq 

əzməklə  qətlə  yetirirdilər.  Qanunsuz  erməni  silahlı  qüvvələri 

mühasirədən  çıxıb  qaçmağa  müvəffəq  olmuş  azərbaycanlıları 

milli  mənsubiyyətlərinə  görə  yollarda,  keçidlərdə,  meşələrdə 

təqib  edərək  vəhşicəsinə  öldürürdülər.  Habelə  azğınlaşmış 

erməni  hərbçiləri  əsir  və  girov  götürdükləri  azərbaycanlıları 

xüsusi  amansızlıqla,  işgəncə  verərək  qətlə  yetirirdilər.  Müha-

305


şirədən  çıxıb  qaçmağa  müvəffəq  olan  sakinlər  təqib  edilərək 

Kətik  meşəsində,  Naxçıvanik  yolunda,  Qaraqaya  ətrafında, 

Dəhraz  kəndi  yaxınlığında,  Şelli  istiqamətində,  Əsgəran  asfalt 

yolunun  86-cı  kilometrliyində  və  digər  ərazilərdə  amansızlıq­

la  öldürüldü.  Əsir  götürülənlərdən  18  nəfəri  Əsgəran  Rayon 

Daxili  İşlər  Şöbəsində  işgəncə  verilməklə  qətlə  yetirilmişdilər.

Hücum  zamanı  dinc  əhaliyə  qarşı  ağlasığmaz  vəhşiliklər 

törədilir,  dözülməz  işgəncələr  verilir,  insanların  başlarının  də­

risi  soyulur,  müxtəlif  əzaları  kəsilir,  gözləri  çıxarılırdı.  Habelə 

qadınların  qarınları  yarılır,  adamlar  diri-diri  torpağa  basdırılır 

və  ya  yandırılır,  meyitlər  zorakılığa  məruz  qalırdı.  Xocalıda 

mülki  əhalinin  düşünülmüş  şəkildə  qətlə  yetirilməsini  sübut 

edən  çoxsaylı  faktlardan  biri  də  budur  ki,  həmin  gün  əhalinin 

qaçıb  qurtarmaq  istəyən  xeyli  hissəsi  ərazidən  çıxış  yollarında 

əvvəlcədən  xüsusi  hazırlanmış  pusqularda  güllələnmişlər.

Faciənin törədilməsinə xeyir-dua verənlər sırasında  Ermənis­

tanın  sabiq  prezidentləri  Levon  Ter-Petrosyan,  Robert  Koçar- 

yan  və  işğalçı  ölkənin  indiki  dövlət  başçısı  Serj  Sarkisyan  da 

yer  alır.  Hələ  1992-ci  ildə  erməni  ordusuna  müraciətində  Le­

von  Ter-Petrosyan  deyirdi:  «Siz  ermənilər  düşməni  öldürərkən 

ürəyiyumşaqlıq  göstərməməlisiniz.  Dağlıq  Qarabağda  azər­

baycanlı  deyilənləri  qırıb  qurtarana  və  orada  öz  sivilizasiyamı­

zı  bərqərar  edənə  qədər  sizin  düşmənə  yazığınız  gəlməməli­

dir».  Dağlıq  Qarabağ separatçılarına  rəhbərlik edən  Robert  Ko- 

çaryan  da  eyni  mövqeyin  sahibi  idi.  Ermənistan  prezidenti  Serj 

Sarkisyan  isə  1992-ci  ildə  Xocalı  soyqırımını  törədən  qüvvə­

lərin  komandanlarından  olub,  bu  qüvvələri  təşkilatlandıraraq 

yüzlərlə  insanın  ölüm  əmrini  verib  və  beləliklə,  soyqırımıda 

birbaşa  iştirak  edib.  Bu  mənada  Sarkisyanın  Tomas  de  Vaalın 

«Qara  bağ»  kitabında  yer  alan  aşağıdakı  fikirləri  də  çox  şey 

deyir:  «Xocalıya  qədər azərbaycanlılar elə  bilirdilər  ki,  bizimlə 

zarafat  etmək  olar,  onlar  elə  fikirləşirdilər  ki>  ermənilər  dinc 

əhaliyə  əl  qaldırmazlar.  Biz  o  stereotipi  sındırdıq».

306


Faciə  baş  verən  gün  əsasən  qadınlar,  uşaqlar və  qocalardan 

ibarət  dəstə  Qaraqaya  tərəfə  üz  tutaraq  Əsgəranın  qarşısın­

da,  meşədə  gizlənmişdi.  Adamlar  gecə  şaxtalı  havada  səhərə 

qədər  dayanıb  gözlədikdən  sonra  dan  yeri  ağaran  zaman  me­

şədən  çıxıb  Ağdama  tərəf  hərəkət  etmək  istəyəndə  pusquda 

dayanan  ermənilərin  güllələrinə  tuş  gəldilər.  Təlaş  və  vahimə 

içərisində  qaçan  adamların  bir dəstəsi  böyük çətinliklə  Dəhraz 

kəndinə  gəlib  çıxsa  da,  burada  yenə  silahlı  ermənilər  tərəfin­

dən  kütləvi  şəkildə  qətlə  yetirildilər,  əsir  götürüldülər.  Kətik 

meşəsinə qaçanlardan  da xeyli  insan  qətlə yetirildi.  Silahsız  in­

sanlara  qarşı  kütləvi  qətllər  törədən,  soyqırımı  həyata  keçirən 

ermənilər  ən  vəhşi  üsullardan,  işgəncə  metodlarından  istifadə 

edirdilər.  Bununla  kifayətlənməyərək  öldürülmüş  insanların 

meyitlərinin  başına  da  min  bir  oyun  açdılar.

Baş  verənləri  Xocalı  sakinləri  belə  xatırlayır:

Camal  Heydərov:  «Qaraqaya  deyilən  yerin  yaxınlığındakı 

fermanın  2  kilometrliyində  eybəcər  hala  salınmış  xeyli  azər­

baycanlı  meyiti  var  idi.  Qətlə  yetirilmiş  uşaqların  sinəsini  yarıb 

ürəklərini  parçalamış,  əksər  meyitlər  isə  tikə-tikə  doğranmış­

dı.  Şahin  Heydərov  Naxçıvanik  kəndi  yaxınlığında  80-ə  yaxın 

meyit  görmüşdür.  Meyitlər  qorxulu  vəziyyətə  salınmış,  başları 

kəsilmişdi.  Hümbətov  Cəlilin  gözu  qarşısında  ermənilər  həyat 

yoldaşı  Firuzə,  oğlu  Muğan,  qızı  Simuzər  və  gəlini  Südabəni 

güllələmişdilər».

Kübra  Paşayeva  Kətik  meşəsinə  girəndə  ermənilərin  müha­

sirəsinə  düşmüşdü.  Gizləndiyi  kolluqdan  həyat  yoldaşı  Şura 

Paşayevin,  oğlu  Elşadın  güllələnməsinin  şahidi  olmuşdur.  Xo­

calı  işğal  edilən  zaman  Xəzəngül  Əmirovanın  ailəsini  erməni 

silah1

1

lari  bütünlüklə  girov  götürmüşlər.  Ermənilər  Xəzəngiilün 



anası  Rayam,  7  yaşlı  bacısı  Yeganəni  və  xalası  Göycəni  güI- 

lələyib,  atası  Əmirov  Təvəkkülü  isə  benzin  tökərək  yandır­

mışlar.  Zoya  Əliyeva  150  nəfərə  qədər  adamla  3  gün  meşədə 

qalıb.  Meşədə  Zoyanın  yanında  Əhmədova  Dünya  və  onun

307


bacısı  Giilxar  donub  ölmüşlər.  Səidə  Kərimovanın  qızı  Nəza­

kəti,  yanında  olan  Tapdığı,  Səadəti,  İradəni  işgəncə  ilə  qətlə 

yetirmişlər.  Səriyyə  Talıbova  isə  belə  bir  dəhşətli  hadisənin 

şahidi  olmuşdu:  «Bizi  erməni  qəbiristanlığına  gətirdilər...  Bu­

rada  erməni  döyüşçüsünün  qəbri  üstündə  4  Məhsəti  türkünü 

və  3  azərbaycanlını  qurban  kəsdilər...  Sonra  valideynlərinin 

gözü  qarşısında  uşaqlarına  işgəncə  verdilər  və  öldürdülər... 

Az  sonra  M illi  Ordunun  formasında  2  azərbaycanlı  gətirdilər, 

ucu  iti  dəmirlə  onların  gözlərini  çıxartdılar».  Faciə  bas  verən

O  


^  

-

zaman  11  yaşı  olan  Ramil  Həsənov  xatırlayır  ki,  «dostlarım 



Elçin  və  Elgizin  meşədə  necə  öldüklərini  yadımdan  çıxara  bil­

mirəm,  onların  ayaqları  donmuşdu,  bizimlə  qaça  bilmirdilər, 

lal-dinməz  qarın  üstündə  uzanmışdılar  və  yavaş-yavaş  gözlə­

rini  yumurdular».

Həmin  dövrdə  Xocalıdan  Ağdama  gətirilmiş  181  meyit (130 

kişi,  51  qadın,  onlardan  13-ü  uşaq)  məhkəmə-tibbi  ekspertiza­

dan  keçirilmişdir.  Nəticədə  müəyyən  edilmişdir  ki,  151  nəfər 

güllə,  20  nəfər  qəlpə,  10  nəfər  küt  alətlərlə  öldürülüb,  me­

yitlərin əksəriyyətinin  baş dəriləri  soyulub,  burunları,  qulaqları 

və  digər orqanları  kəsilib.

Törədilən vəhşilikləri  sonradan  ermənilər özləri  də  açıq  eti­

raf  edirdilər.  Qarabağ  hadisələrinin  iştirakçısı,  ermənilərin  ən 

çox  sevdiyi  ideoloqlarından  biri  yazıçı  Zori  Balayan  «Ruhu­

muzun  dirçəlişi»  adlı  kitabında  Xocalıda  törətdikləri  soyqırımı 

haqqında  yazın  «Biz  Xaçaturla  ələ  keçirdiyimiz  evə  girərkən 

əsgərlərimiz  13  yaşlı  bir türk  uşağını  pəncərəyə  mismarlamış- 

dılar.  Türk  uşağı  çox  səs-küy  salmasın  deyə  Xaçatur  uşağın 

anasının  kəsilmiş  döşünü  onun  ağzına  soxdu.  Daha  sonra  13 

yaşındakı  türkün  başından,  sinəsindən  və  qarnından  dərisini 

soydum.  Saata  baxdım,  türk  uşağı  7  dəqiqə  sonra  qan  itirə­

rək  dünyasım  dəyişdi.  Ruhum  sevincdən  qürurlandı.  Xaçatur 

daha sonra ölmüş türk uşağının cəsədini hissə-hissə doğradı və 

bu  türklə  eyni  kökdən  oian  itlərə  atdı.  Axşam  eyni  şeyi  daha


3  türk  uşağına  etdik.  Mən  bir  erməni  kimi  öz  vəzifəmi  yeri­

nə  yetirdim.  Bilirdim  ki,  hər  bir  erməni  hərəkətlərimizlə  fəxr 

duyacaq».

Daha  bir  erməni  müəllif,  yazıçı-jurnalist  David  Xerdiyan 

da  Xocalıda  ermənilərin  azərbaycanlıların  başına  gətirdikləri 

müsibətləri  «Xaç  uğrunda»  kitabında  fəxrlə  xatırlayır:  «Səhərin 

soyuğunda  biz  Daşbulaq  yaxınlığındakı  bataqlıqdan  keçmək 

üçün  ölülərdən  körpü  düzəltməli  olduq.  Mən  ölülərin  üstündə 

getmək  istəmədim.  Bunu  görən  podpolkovnik  Ohanyan  mənə 

işarə  etdi  ki,  qorxmayım.  Mən  ayağımı  9-11  yaşlı  qız  meyiti­

nin  sinəsinə  basıb  addımlamağa  başladım.  Mənim  ayaqlarım 

və  şalvarım  qan  içində  idi...  Martın  2-də  «Qaflan»  erməni 

qrupu  türklərin  cəsədlərini  toplayıb  ayrı-ayrı  hissələrlə  Xoca­

lının  1  kilometrliyində  yandırdı.  Axırıncı  yük  maşınında  mən 

başından  və  qollarından  yaralanmış  təxminən  10  yaşlı  bir  qız 

uşağını  gördüm.  Diqqətlə  baxanda  gördüm  ki,  o,  yavaş-yavaş 

nəfəs alır.  Soyuğa,  aclığa və  ağır yaralanmasına  baxmayaraq, o 

hələ  də  sağ  idi.  Ölümlə  mübarizə  aparan  bu  uşağın  gözlərini 

mən  heç vaxt yaddan  çıxarmayacağam.  Sonra  Tiqranyan  fami- 

liyalı  bir  əsgər  onun  qulaqlarından  tutub  artıq  üzərinə  mazut 

tökülmüş cəsədlərin  içərisinə  atdı.  Daha  sonra  onları  yandırdı­

lar.  Tonqaldan  ağlamaq  və  irndad  səsləri  gəlirdi».

Baş  verən  bu  dəhşət  haqqında  dünya  mediasında  aşağıdakı 

fikirlər  yer  almışdı:  «Krua  l'Eveneman»  jurnalı  (Paris):  «Er­

mənilər  Xocalıya  hücum  etmişlər.  Bütün  dünya  eybəcər  hala 

salınmış  meyitlərin  şahidi  oldu.  Azərbaycanlılar  çoxlu  sayda 

ölənlər barədə  xəbər verirlər».

«Sandl  Tayms»  qəzeti  (London),  1  mart  1992-cl  il:  «Ermə­

ni  əsgərləri  minlərlə  ailəni  məhv etmişlər».

O  

>

«Faynənşl  Tayms»  qəzeti  (London),  9  mart  1992-cl  /7; 



«Ermənilər  Ağdama  tərəf  gedən  dəstəni  güllələmişlər.  Azər­

baycanlılar  1.200-ə  qədər  cəsəd  saymışlar.  Livanlı  kinoope- 

rator  təsdiq  etmişdir  ki,  onun  ölkəsinin  varlı  daşnak  icması 

Qarabağa,  silah  və  adam  göndərir».



«Tayms»  qəzeti  (London),  4  mart  1992-ci  il:  «Çoxları  ey­

bəcər  hala  salınmışdır,  körpə  qızın  ancaq  başı  qalmışdır».



«İzvestiya»  (Moskva),  4  mart  1992-ci  il:  «Videokamera 

qulaqları  kəsilmiş  uşaqları  göstərdi.  Bir  qadının  sifətinin  yarısı 

kəsilmişdir.  Kişilərin  skalpları  götürülmüşdür».

«Faynənşl  Tayms»  qəzeti  (London),  14  mart  1992-ci  il: 

«General  Polyakov  bildirmişdir  ki,  366-cı  alayın  103  nəfər  er­

məni  hərbiçisi  Dağlıq  Qarabağda  qalmışdır».

«Le  Mond»  qəzeti  (Paris),  14  mart  1992-ci  il:  «Ağdamda 

olan  xarici  jurnalistlər  Xocalıda  öldürülmüş  qadın  və  uşaqlar 

arasında  skalpları  götürülmüş,  dırnaqları  çıxarılmış  3  nəfəri 

görmüşlər.  Bu,  azərbaycanlıların  təbliğatı  deyil,  bu,  reallıqdır».



«İzvestiya»  (Moskva),  13  mart  1992-ci  il:  «Mayor  Leonid 

Kravets:  Mən  şəxsən  təpədə  yüzə  yaxın  meyit  gördüm.  Bir  oğ­

lanın  başı  yox  idi.  Hər  tərəfdə  xüsusi  qəddarlıqla  öldürülmüş 

qadın,  uşaq,  qocalar  görünürdü».



«Valer  aktuel»  jurnalı  (Paris),  14  mart  1992-ci  il:  «Bu 

«muxtar  regionda»  erməni  silahlı  dəstələri  Yaxın  Şərqdən  çıx- 

mışlarla  birlikdə  müasir  texnikaya,  o  cümlədən  vertolyotlara 

malikdirlər.  ASALA-nın  Suriya  və  Livanda  hərbi  düşərgələri 

və  silah  anbarları  vardır.  Ermənilər  yüzdən  artıq  müsəlman 

kəndlərində  qırğınlar  törədərək  Qarabağdakı  azərbaycanlıları 

məhv  etmişlər».

R.Patrik,  İngiltərənin  «Fant  men  nyus»  teleşirkətinin  ju r­

nalisti  (hadisə  yerində  olmuşdur):  «Xocalıdakı  vəhşiliklərə 

dünya  ictimaiyyətinin  gözündə  heç  nə  ilə  haqq  qazandırmaq 

olmaz».

Xocalı  faciəsi  ilə  bağlı  həmin  şəhərin  5.379  nəfər  əhalisi 



deportasiyaya  məruz  qalmış,  613  nəfər,  o  cümlədən  63  nəfər 

azyaşlı  uşaq,  106  nəfər  qadın  vəhşicəsinə  qətlə  yetirilmiş,  8 

ailə  bütünlüklə  məhv  edilmiş,  487  nəfər  müxtəlif dərəcəli  bə­

dən  xəsarətləri  almış,  1.275  nəfər  əsir  və  girov  götürülmüşdü. 

Girov götürülənlərdən  150  nəfərinin,  o  cümlədən  68  qadın  və

310


26  uşağın  taleyi  bugünədək  məlum  deyil.  Qətlə  yetirilənlərin 

cəsədlərinin  əksəriyyətini  şəhərdən  çıxarmağa  ermənilər  im­

kan  verməyib,  ona  görə  də  yalnız  az  sayda  insanın  meyitini 

dəfn  etmək  mümkün  olub.



Yüklə 29,78 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin