Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Maddi-mənəvi irsin soyqırımı
Yüklə 29,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Maddi-mənəvi irsin soyqırımı Ötən əsrin 20-ci illərində ermənilər Azərbaycana məxsus 15 qədim mahalın hesabına özlərinə qura ma dövlət düzəltsələr də, «Böyük Ermənistan» mərəzi sağalmaq bilmədi. Ermənilərin Cənubi Qafqazda, o cümlədən qədim oğuz yurdunda - indiki Ermənistan ərazisindəki tarixi türk-xristian abidələrinə sahib çıx ması da məhz XIX əsrdə geniş vüsət aldı. Akademik Ramiz Mehdiyev «Gorus - 2010: Absurd teatrı mövsümü» adlı kitabında yazır: «Azərbaycanın xristian abi
Beləliklə, Azərbaycan ərazilərindəki maddi-mədəniyyət abidələrinin yerlə yeksan edilməsini təsdiqləyən faktlar da bir daha göstərir ki, düşmən çox məkrli, dəhşətli, qorxunc və iy rənc siyasətlə tariximizi saxtalaşdırmaq yolu seçmişdir. İşğal altında qalan rayonların ərazilərindəki maddi-mədəniyyət abi dələrinə göstərdikləri qeyri-insani münasibət bir daha bunu təsdiqləyir. Çoxsaylı maddi-mədəniyyət nümunələrinin bir hissəsi tarix boyu müxtəlif basqınların, müharibələrin nəticəsində, eləcə də zaman-zaman bu yerlərə köçürülən, tarixi torpaqlarımıza sahiblik edən ermənilər tərəfindən dağıdılsa da, bir hissəsi də erməniləşdirilərək mənimsənildi. Amma bir fakt da var ki, 412
daşlara yazılmış tarixi, yaddaşı pozmaq və ya dəyişmək heç də həmişə yadellilərə nəsib olmamışdır. Doğrudur, erməni lər özününküləşdirə bilmədikləri türk abidələrini yerlə yeksan edir, izini itirməyə çalışırdılar. Bütünlüklə Ermənistanda abidə- ərə qarşı səlib yürüşü elə sovet hakimiyyəti illərində də həya ta keçirildi. Sürətlə addəyişmə başladı. Hələ sovet dövründə Ermənistan adlanan qədim oğuz yurdunda azəri türklərinə məxsus toponimlər dəyişdirildi. Yüzlərlə şəhər, kənd, qəsəbə, dağ, çay, dərə, bulaq və tarixi abidələrin adları erməniləşdi- rildi. Toponimin özü də millətin mənəvi abidəsidir. Akademik Ramiz Mehdiyev adıçəkilən kitabda yazır: «Əvvəllər Azər
Dağlıq Qarabağ ərazisində və ətraf rayonlarda, eləcə də oğuz yurdu - indiki Ermənistanda Azərbaycanın milli-mədəniyyət ocaqlarına erməni təcavüzkarları tərəfindən vurulan ziyanı də qiq hesablamaq mümkün deyildir, çünki zaman dəyişmiş (keç miş sovetlər dönəmindəki dəyərlər artıq öz əhəmiyyətini itir diyi üçün mal-mülkün də qiymətləri maya dəyərinə uyğunlaş dırılmışdır), qiymətlər yenidən formalaşmışdır. Eyni zamanda, talan və məhv edilmiş sərvətlər nəinki Azərbaycanın, həm də dünya sivilizasiyasının misilsiz mədəniyyət nümunələri hesab olunur. Əhaliyə vurulmuş mənəvi-psixoloji zərbə ilə bərabər, ilkin və sonadək müəyyənləşdirilməmiş məlumatlara əsasən, Azərbaycan iqtisadiyyatına 60 milyard ABŞ dollarından çox ziyan dəymişdir. Bu dəhşətlər barəsində nə qədər yazılsa belə, hələ də er məni daşnak terrorçularının törətdiklərini beynəlxalq miqyas da olduğu kimi təqdim etmək mümkün olmamışdır. Ona görə ki, həmin hadisələr bir neçə dəfə və həm də dəhşətli dərəcə 413
də təkrar olunmuşdur. Tarix isə belə soyqırımı aktlarını zaman keçdikcə üzə çıxarmışdır. Beləliklə, Ermənistanın dəfələrlə Azərbaycana təcavüzü nəticəsində itirilən bütün sərvətlər ba rədə fikrimizi davam etdirmək üçün konkret olaraq faktlara və ayrı-ayrı hadisələrə nəzər salmaq istərdik. Ümumiyyətlə, dünyadakı erməni cinayətlərinin silsiləsi ni bir yazıya gətirmək və ətraflı şərh etmək imkan xaricində olduğundan biz, konkret olaraq, soyqırımı aktları ilə eynilik təşkil edən dəhşətlərdən bəhs edəcəyik. Sovet rejiminin süqu tundan sonra indiyədək üstüörtülü saxlanan həmin hadisələr zamanı azərbaycanlıların bir canlı varlıq olaraq məhvə məh kum olmaları üzə çıxdıqca adamı dəhşət bürüyür. Son illər arxiv materialları əsasında işıq üzü görmüş (təbii ki, aralarında qeyri-peşəkarcasına yazılan, təhrif olunmuş faktlara söykənən yazılar da vardır) nəşrlərin sayı artdıqca qanlı olayların şəbə kəsinin də genişliyi məlum olmuşdur. Erməni daşnaklarının və terrorçularının apardığı etnik tə mizləmə siyasətinin nəticələrini bir daha dünya xalqlarının diqqətinə çatdırmaq lazımdır ki, onların kimliyi aydınlaşdırıl- sın və beləliklə, sivil bəşəriyyət belə canlıların vəhşilərdən az fərqli olduğunu öyrənsinlər.
Azərbaycanın mədəni irsini hədəf seçən ermənilər işğal et dikləri torpaqlardakı maddi-mədəniyyət abidələrimizi saxtalaş dıraraq erməniləşdirməyə çalışmış və buna müəyyən mənada nail olmuşlar. Belə ki, işğal altında qalan maddi-mədəniyyət abidələrimiz tamamilə və qəddarlıqla məhv edilmişdir. Ələ keçirilən ərazilərdə ermənilər 12 muzeyi və 6 rəsm qalereya sını, tarixi əhəmiyyətli 9 sarayı qarət edərək yandırmışlar. Na dir əhəmiyyətə malik 40 min muzey sərvəti və eksponat talan olunmuş, 44 məbəd və 18 məscid təhqir edilmişdir. Dağıdılan və yandırılan 927 kitabxanada 4 milyon 600 min nüsxə kitab 414
və nadir incilərdən sayılan əlyazmaların külü göylərə sovrul muşdur.
1832-ci ildə rus məmuru İ.Şopen İrəvan şəhərində 12 məs cid qeydə almışdı: Qala məscidi, Şah Abbas məscidi, Zal Xan məscidi, Novruzəli bəy məscidi, Hüseynəli Xan məscidi, Sər- tib Xan məscidi, Hacı İmamverdi məscidi, Hacı Səfər məscidi və daha dörd məscidin xarabalıqları. İndi nə o məscidlər var, nə də İrəvan adlı o qədim türk şəhərində yaşayan soydaşları mız. Vaxtilə müsəlman Şərqində «məscid və minarələr» şəhəri kimi məşhurlaşan İrəvanda bu gün yalnız bir məscid qalmaq dadır ki, onu da ermənilər dünya ictimaiyyətinə fars məbədi kimi təqdim edirlər. Uzun illər fasiləsiz olaraq hücumlara mətanətlə sinə gərən məşhur İrəvan qalasının da bu gün izi-tozu yoxdur. Bütün Av ropa səyyahlarını heyrət içində qoyan möhtəşəm Sərdar sarayı, onun şəkillərdə gördüyümüz Güzgülü salonu artıq bir nağıldır. Təəssüf ki, insan bəzən başına hansı faciənin gələcəyini əv vəlcədən bilmir, yaxud da başına gələnlərdən nəticə çıxarmır. 1905-1915, 1918-1920, 1948-1953-cü, 1988-ci illərdə ermə nilərin türklərə qarşı həyata keçirdiyi deportasiya və soyqırımı nəticəsində qədim oğuz yurdunda neçə-neçə maddi mədə niyyət abidəmiz işğal altında qaldı. Təəssüf ki, sovet hakimiy yəti illərində bu abidələrin siyahısı tutulmamış, çoxunun şəkli çəkilməmiş, Azərbaycan memarlığının parlaq səhifələrindən biri olan bu bölgənin maddi mədəniyyət nümunələri barədə sanballı araşdırmalar aparılmamışdır. Yalnız ayrı-ayrı tarixçilə rin, səyyahların qələmə aldığı tədqiqatlarda, tarixi qaynaqlar da, eləcə də şəxsi kitabxanalarda və bir də arxivlərdə işğalda qalmış, yox edilmiş, təmayülü və adı dəyişdirilmiş abidələr haqqında müəyyən məlumat almaq mümkündür. İrəvan şəhəri Cənubi Qafqazın və Yaxın Şərqin mühüm ti carət mərkəzlərindən olduğu üçün burada çoxlu sayda kar vansara var idi. Qaynaqlarda göstərilir ki, 1829-1832-ci illərdə 415
şəhərdə aşağıdakı karvansaralar olub: Gürcü, Culfa, Zöhrab, Xan, Tahir, Sulu, Susuz, Hacı Əli, Ovşar və s. İndiki Ermənistan qədim türk-oğuz yurdu olduğu üçün əra zidəki saysız-hesabsız qədim yaşayış məskənləri, nekropollar, kurqanlar, qala, saray və istehkam qalıqları, karvansaralar, körpülər, qəbirüstü sənduqələr, qəribə formalı daşlar, at, qoç heykəlləri, məbəd, kilsə, məscid, pir və ocaqlar da dedikləri mizi təsdiq edir. Vaxtilə bu yerlərdə olan tarixçilər - Ə.Ələkbərov, Z.Bünyadov, M.Nemətova abidələr haqqında geniş araşdırma apararaq onları dünya epiqrafiya elminin dəyərli nümunələri kimi səciyyələndirmişlər. Xüsusilə də qəbir daşlarının üzərin dəki yazıları oxuyaraq qədim insanın, ulu babalarımızın həyat tərzi, məişəti haqqında dəyərli məlumatlar vermişlər. Məhz onların axtarışları nəticəsində qədim türklərə məxsus qayaüstü təsvirlər üzə çıxarılmış, bunların Qobustan və Gəmiqaya təs virləri ilə əlaqəsi şərh edilmişdir. Xüsusilə də Zəngəzur bölgə si abidələrlə zəngin bir ərazi hesab edilib. Mahalın Qarakil- sə rayonu ərazisində eramızdan əvvəl ikinci m inilliyə aid bir tikilinin qalıqları son illərə qədər qalırdı. Şaquli vəziyyətdə cərgə ilə düzülmüş bu daşlar Neolit dövrünün yadigarı idi. Ədəbiyyata Qoşundaş adı ilə düşən bu qədim abidəni sonralar ermənilər sətri tərcümə edərək öz kitablarında Zorakarer kimi siyahıya alıblar. Zəngəzurun məşhur yaşayış məskəni olan Urud kəndi (son radan Voratan) abidələrlə çox zəngin idi. Burada Babək qalası, kurqanlar, qədim körpü, eləcə də müxtəlif qəbirüstü abidələr, məbədlərin xarabalıqları vardı. Hündür, sıldırımlı qayanın zir vəsində yerləşən qala üç tərəfdən divarla əhatələnmişdi. Qa lanın zirvəsindən çaya gizli yol vardı. Qalanın aşağı hissəsində təxminən iki kilometrə yaxın bir ərazidə dağılmış evlərin xa rabalıqları görünürdü. Bu qala tarixi mənbələrdə müxtəlif ad larla qeyd edilib. Sonuncu dəfə Babəkin ordusu burada döyüş düyündən yerli əhali onu elə Babək qalası adlandırmışdı. 416
Qarakilsənin (Sisian) Ağclü kəndindəki qəbirüstü abidə öz nəhəngliyi və milli ornamentləri ilə diqqət çəkirdi. Sonralar ermənilər VII yüzillikdə tikilmiş 9 metr hündürlüyündə olan bu abidənin sütunlarına xaç şəkilləri oydular. Halbuki Ağdü kəndi qədimdən türk-oğuz boylarının beşiyi idi. Ermənilər bu kəndə ancaq 1988-ci ilin soyqırımından sonra köçdülər. Zəngəzur mahalının Gorus rayonunun Tatev kəndində böyük bir ərazini əhatə edən məbəd vardı. El arasında bu məbədə Tat ev və ya Böyük ev deyirdilər. «Tat» sözünü el ara sında bu ərazidə oturaq həyat keçirən türklərə aid edərdilər. IX-X əsrlərdə yaşamış memar babalarımızın daş yaddaşı olan bu abidə də, əslində, alban-türk xristian məbədi idi. Zəngi çayının sahilində, İrəvan şəhərinin yaxınlığındakı Qır- mızıtəpədə böyük bir türk qalasının xarabalıqları da son illərə kimi qalırdı. Narınqala adlanan bu qala 150 otaqdan ibarət saray kompleksi olub. Müxtəlif olaylar və çəkişmələr zamanı dağıdılıb. Hətta tarixçilər yazırlar ki, İrəvan şəhəri Rusiya tərə findən işğal edilənə kimi bura İrəvan xanlığının mərkəzi imiş. Göyçə mahalının Göyçə gölü sahilində Kolagirən qalasının xarabalıqlarındakı qayaların üzərində mixi yazılar aşkar edil mişdi. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində aydın olmuşdu ki, bu qalanın ətrafında tarix boyu türk-oğuz boyları yaşayıblar. Qala VII yüzilliyin yadigarı idi. Gərnibasar mahalının (sonradan Abovyan) dağlıq hissəsində qədim Qaqar türklərinə məxsus Gəmi qalasının qalıqları da vaxtilə burada türk tayfalarının yaşadığını və onların xəttatlıq qabiliyyətini təsdiqləyirdi. Qaladan yadigar qalan qalıqlarda qəribə ornamentlər, naxışlar var idi. Həmin mahalda eramı zın I yüzilliyinə aid olan başqa bir məbədin də xarabalıqları qalırdı. I yüzilliyin yadigarı olan Gərni məbədi sonralar bərpa olunmuşdu. Dördkünc formada olan bu əzəmətli saray-məbəd əsrarəngiz bir sənət nümunəsi idi. XVII əsrdə zəlzələ zamanı dağıldıqdan sonra ötən əsrin 60-70-ci illərində bərpa edilmiş- • ı ı 7 di. Ermənilər bu qalaya sahib çıxsa da, tarixi həqiqət başqa söz deyir. Müxtəlif müharibələrin, olayların, zəlzələlərin nə ticəsində dağılan və yenidən qurulan Gərni məbədi türk me marlarının təfəkkürü və əli ilə yaradılmışdı. Üçkilsə rayonu (Eçmiədzin) ərazisində möhtəşəm bir alban abidəsi vardı. Hətta bu yerlərdən keçmiş səyyahlar da öz yazı larında bu məbədin adını çəkiblər. Maraqlıdır ki, abidə bütün yazılarda Üçkilsə adlanırdı. Yalnız 1945-ci ildə ermənilər hər iki Üçkilsəni Eçmiədzin etdilər. Bu gün də fəaliyyət göstərən və ermənilərin dini mərkəzi adlanan, əslində, terror yuvasına çevrilən bu tarixi məkan arman-türk hökmdarı Trdat tərəfindən IV yüzillikdə tikilmişdi. Xeyirxah bir niyyətlə inşa edilən bu məbəd yüzillər boyu xristian arman-türk xalqına xidmət etmiş dir. Təəssüf ki, indi bu məbəddə qanlı planlar qurulur, ölüm qoxulu sənədlər hazırlanır. Üçkilsənin ərazisində - İrəvan yolunun üstündə maraqlı bir məbəd aşkar edilmişdi. Göy Mələkləri məbədi adlanan bu qədim arxeoloji tapıntıda daşların üzərində mixi yazılar vardı. Sonralar ermənilər bu qədim türk məbədini dünyaya Zvartnos adı ilə təqdim etdilər. Halbuki 1901 -1907-ci illərdə arxeoloq lar tərəfindən aşkar edilmiş məbədin xarabalıqları və onun yanında tikilmiş saray da sübut edirdi ki, hər iki tikili qədim türk mədəniyyətinin nümunəsidir. Qəmərlinin (Artaşat) Dvin kəndində nəhəng bir sarayın və məbədin qalıqları aşkar edilmişdi. Əslində, atəşpərəstlik döv ründən yadigar olan bu abidələr də babalarımızın böyük mə harətlə qurduğu maddi mədəniyyət abidələrindən biri idi. İndi kim bilir, bu maddi sərvətimiz yerində durur, yoxsa tamamilə sıradan çıxarılıb. Əştərək rayonunun (Yeğvard) ərazisində VII yüzilliyin ya digarı olan Qarqavəng türk məbədi əsrlərə sinə gərmişdi. Qarqar türklərinin tikdiyi bu məbədin adını sonralar həmin əraziyə gəlmiş ermənilər dəyişdirərək Zoravar qoydular. Bu 418
rayonda diqqətçəkən abidələrdən biri də «Ana qala» adlanır. XI yüzillikdə inşa edilmiş bu qala Alagöz dağının ətəyində, Arxaşan çayı kənarında yerləşirdi. Əslində, görünüşünə görə qəsr və məbəd təsiri bağışlayan Ana qala (bəzən Baş qala da deyirdilər) eynilə Gədəbəy rayonundakı Qız qalasına bənzə yir. Bəllidir ki, dünyada 18 Qız qalası mövcuddur. Onun 13-ü Azərbaycanda yerləşir. Maraqlıdır ki, eyni memarlıq məktəbi nin nümunəsi olan Ana qala sanki bu mövcud qalaların anası dır. Təəssüf ki, türk-oğuz boylarının ana yurdu olan bu ərazi lərə gələn ermənilər onun da adını dəyişdirdilər. Əştərəkin Talış kəndində (Aruç) VII yüzilliyin yadigarı olan bir məbədin qalıqları da dururdu. Bu yerlər də yalnız türk- oğuz boylarının ana yurdu olub. Alagöz dağının döşündə alban-türk xristian məbədi var idi. Onun hündür sütunlarının birində türksoylu hökmdarın adı qeyd edilmişdi. Zəlzələ zamanı dağılmış bu məbədi 1947-ci ildə bədnam qonşularımız «bərpa» adı ilə ona erməni ele mentləri vurdular. Duzkənd (Axuryan) rayonunda, Arpa çayının sahilində bö yük bir ərazidə Qanlıca adlı bir məbəd vardı. Məbədin divar larındakı yazılardan bəlli olurdu ki, bu tarixi abidə 988-ci ildə böyük sərkərdə Bəhram tərəfindən tikilməyə başlayıb və 1029- cu ildə tamamlanıb. Bu məbədin tikintisində bünövrə daşının qoyulması Bəhramın adı ilə bağlansa da, sonrakı illərdə onun qardaşları, övladları bu məbədi başa çatdırıblar. Hətta 1225-ci ildə çox nəfis şəkildə təmir də ediblər. Məbədin adının Qan- lıca olması da türk etnonimindən gəlir. Qanlıcanın yerləşdiyi əraziyə isə ermənilər XIX əsrin əvvəllərində köçmüşdülər. Dərəçiçək mahalında (Tsaxkadsor) yenə də türk memarlığı nın yadigarı olan Keçarus türk məbədi vardı. Ermənilər tərə findən dəfələrlə «bərpa» edilərək erməniləşdirilən bu məbəd də bir vaxtlar bizim idi... 419
Karvansaray (İcevan) rayonunun Dilican şəhərində dağlar qoynundakı alban-türk məbədi isə zümrüd meşələrin qoynun da bir gözəllik sərgisi idi. Təəssüf ki, bu maddi mədəniyyət sərvətimiz də işğal altındadır. Dilican yaxınlığında yerləşən Qoş kəndində alban-türk məbədi XII-XIII yüzillərin yadigarı idi. Bəzi qaynaqlarda abidənin «Alban salnaməsUnin müəllifi Mxitar Qoş tərəfindən tikildiyi göstərilirdi. Elə məbəd də Qoş adlanırdı. Lakin sovet dönəmində ermənilər bu məbədin də adını dəyişib Nor Çetik qoydular. Şörəyel mahalındakı Qıpçaq məbədi də bir özgə aləm idi. 1201-ci ildə inşa olunan müxtəlif tikililərdən, 'günbəzli zal dan ibarət olan bu məbədin də adını 1946-cı ildə ermənilər dəyişdirərək Aricavəng qoydular. Adından da göründüyü kimi, Qıpçaq məbədi türklərə məxsus olub. Hətta soydaşlarımız ona «Qıpçaq ocağı» da deyirdilər. Dərələyəz (Yeğeqnadzor) mahalında oğuz türklərinin ya digarı olan Ərgəz pirini ötən əsrin ortalarında ermənilər «bər pa» edərək görkəmini başqa şəklə saldılar. Mahalın başqa bir ərazisində tikilmiş Əxi Təvəkkül zaviyəsinin xarabalıqları qa lırdı. Zaviyənin girəcəyində üç varlığın - Yerin, Ayın, Günəşin rəmzi olan üç dairə, hər dairədə 12 imamın rəmzi olan 12 xətt və bu mahalda yaşayan türk tayfalarının sayını bildirən səkkiz guşəli ulduzlar həkk olunmuş daş lövhə (hündürlüyü 3 metrə yaxın, eni 2 metr) ermənilər tərəfindən sonradan tamamilə dəyişdirildi. Hər yerə xaç şəkli düzüldü. Halbuki daş piltənin üzərində ərəb dilində qəbirüstü abidənin Əxi Təvəkkülə məx sus olduğu bildirilirdi. Dərələyəz mahalında türk memarlıq məktəbinin yadigarları olan abidələr lap çox idi. Onların əksəriyyətinin xarabalıqları qalmışdı. Bəziləri «bərpa» edilərək erməniləşdirildi. Qədim oğuz yurdunda - indiki Ermənistanda görünüşü ilə seçilən, davamlılığı ilə əsrlərə sinə gərərək bugünümüzə qə- 420
dər gəlib çatmış müxtəlif körpülər vardı. İndi də bu körpülər dən istifadə edilir. Amma əsl sahibləri yox, sonradan bu ərazi lərə köçürülən ermənilər tərəfindən. Allahverdi rayonunda (Tumanyan) Tona çayının üzərində 1234-cü ildə birtağlı daş körpü tikilmişdi. Körpü o qədər gözə inşa edilmişdi ki, sadəcə keçid rolunu oynamırdı, tarixi bir abidə idi. Eləcə də Dərələyəzdəki Alıxan körpüsünün xara balıqları da günümüzə qədər gəlib çatmışdı. Biraşırımlı daş körpü vaxtilə çayın hər iki sahilini birləşdirirdi. Tədqiqatla ra görə, körpünü Elxani hökmdarı Süleyman xan tikdiribmiş. Bu mahalda Həsənkənd körpüsü də bugünədək qalmaqdadır. Su səthindən 3,5 metr yüksəklikdə yerləşən bu daş körpünün ümumi uzunluğu 12 metr idi. Qarakilsə rayonunun (Sisian) Dərəbaş kəndində Arzuman körpüsü orta əsrlərin yadigarı idi. Qədim türk kəndi Urud- da Bədr qayası ilə Babək qalasının arasından keçən Bazar- çayın üzərində tikilən birtağlı körpü XVIII əsrin yadigarı idi. Ermənilər bu kəndə də 1988-ci ildə ayaq basdılar. Əştərəkdə- ki Qazax çayı üzərində XVII əsrdə tikilmiş üçtağlı daş körpü də türk ustalarının sənət əsəri idi. İrəvan şəhərindəki ikitağlı körpü də VII əsrdə tikilmişdi. Eləcə də bu şəhərdə Zəngi çayı nın qolu üzərində tikilən birtağlı Gedər körpüsü 1664-cü ildə inşa edilmişdir. İrəvan həm də körpülər şəhəri idi. Dəmirbulaq körpüsünün də özgə gözəlliyi vardı. Həm də bu körpünün ya xınlığında eyniadlı məhəllə və məscid olmuşdur. Ümumiyyətlə, indiki Ermənistan ərazisində bədnam qon şularımız tərəfindən erməniləşdirilmiş abidələr və məbədlər çoxdur. Bəzən onların adlarını çəkmək belə istəmirsən. Çünki hərdən fikirləşirsən ki, ömrü boyu saxtalıqla, oğurluqla, əyri- iklə məşğul olan quldur ermənilər o müqəddəs ünvanların təkcə adlarını özlərinə bağlamayıblar ki. Havasını, ətrini, rən gini dəyişiblər, gözəlliyini pozublar. 1988-ci ildə həyata ke çirilən deportasiya zamanı qədim yurd yerlərimiz olan indiki 421
Ermənistanda 120 tarixi abidə dağıdıldı, 230 məscid, pir, ocaq və məbədlər yox edildi, 670 qəbiristanlıq (bu qədim axirət dünyası da abidələrlə zəngin idi) şumlanaraq düzləndi. Hər il aprelin 18-də dünya xalqları maddi-mədəniyyət abi dələrinin mühafizə gününü qeyd edir. Əhəmiyyətinə görə dünya mədəniyyətinin incisinə çevrilən neçə-neçə qədim abidəmiz isə erməni işğalında qalmaqdadır. Məgər abidələrin mühafizəsi ilə məşğul olan beynəlxalq qurumlar bunu bilm ir mi? Yurd-yuvamız işğal ediləndə, o yerlərin halal sahibləri min bir işgəncə ilə qovulanda özləri ilə nə torpaq apardılar, nə də abidələri. Ən böyük abidə isə elə doğma torpaqdı. Çünki ora da olumdan ölümə qədər uzanan neçə nəslin ömür yolu yatır. Yüklə 29,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|