Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi



Yüklə 29,78 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə25/28
tarix07.09.2017
ölçüsü29,78 Mb.
#29192
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   28

AĞ DƏRƏ

Ağdərə  (Mardakert)  rayonu  1930-cu  ildə  təşkil  edilmişdir. 

Sahəsi  1705  kv.km,  əhalisi  44,4  min  nəfər  idi.  İşğaldan  əvvəl 

rayonda  2  şəhər tipli  qəsəbə,  57  kənd  var  idi.  Mərkəzi  -  şəhər 

tipli  Ağdərə  qəsəbəsi  idi.

İşğaldan  öncə  rayonda  62  klub,  51  kitabxana,  30  orta  mək­

təb,  27  məktəbəqədər təhsil  müəssisəsi,  7  xəstəxana  və  1  tex­

niki  peşə  məktəbi  fəaliyyət  göstərib.

393


Dağlıq  Qarabağın  şimalında  yerləşən  Ağdərə  rayonu  1939- 

cu  ilədək  Cerabert,  həmin  ildən  1991-ci  ilə  qədər  Mardakert 

adlanıb.  Səthi  əsasən  dağlıq,  şərq  hissəsi  isə  düzənliklərdən 

ibarətdir.  Əsas  çayları  Tərtər  və  Xaçındır.  Tərtər  çayı  üzərində 

1976-cı  ildə  Sərsəng  su  qovşağı  yaradılmışdır.  Tərtər  komplek­

si  həm  elektrik  enerjisi  almaq,  həm  də  suvarma  məqsədi  ııə 

qurulmuşdu.  Anbarda  suyun  həcmi  560  min  kubmetr  olmaqla 

ildə  125  milyon  kilovat-saat  elektrik  enerjisi  verirdi  və  düzən 

Qarabağın,  dağətəyi  zonanın  120  min  hektar  torpaq  sahəsi­

nin  suvarılması  onunla  təmin  edilirdi.  Rayon  ərazisinin  75,59 

min  hektarı  və  yaxud  44  faizini  meşələr  tuturdu.  Eyni  zaman­

da,  Ağdərə  respublikamızın  mühüm  kənd  təsərrüfatı  rayonla­

rından  idi.  İqtisadiyyatında  üzümçülük,  taxılçılıq,  tütünçülük 

və  heyvandarlıq  əsas  yer  tuturdu.  Kənd  təsərrüfatına  yararlı 

torpaqlar  53.324  hektar  idi.  Bunun  21.189  hektarı  əkin  yeri, 

5.931  hektarı  çoxillik  bitkilər,  1.892  hektarı  biçənək,  22.863 

hektarı  örüş  idi.

Tərtər  çayı  dərəsi  boyunca  Azərbaycanın  Yuxarı  və  Aşağı 

Qarabağını  birləşdirən  karvan  və  avtomobil  yolları  var  idi.  Me­

marlıq  abidələrindən  Vankulu  kəndindəki  məşhur  Qanzasar 

alban  məbədi,  Xanabert  qalası,  Herabert  qəsəbəsində  Cermuk 

qalası,  kilsə,  Kolatağ  kəndində  müqəddəs  İako  məbədi  (635- 

ci  il)  var  idi.  Talış  kəndi  yaxınlığında  Urek  məbədi  (XII  əsr), 

Tərtər  çayının  yuxarı  axarında  məbəd  (XIII  əsr),  Qasapert  kən­

dində  Hatəm  Məlik  qalası,  Madagiz  kəndində  Yegiş  Arakel 

məbədi  (XII  əsr)  və  qədim  körpülər yerləşirdi.  Oradakı  Qafqaz 

alban  dinastiyaları  və  katolikosların  son  istinadgahı  olan  məş­

hur  Gəncəsar  məbədinin  əsası  1240-cı  ildə  Həsən  Calal  tərə­

findən  qoyulmuşdur.  Sonuncu  Gəncəsar  alban  məbədi  1837- 

ci  ildən  erməni  katolikosluğuna  tabe  edilmişdir.

Rayonda  75.059  hektar  meşə  sahələri  var  idi  ki,  bu  da  əra­

zinin  44  faizini  təşkil  edirdi.  Ağdərə  rayonunda,  Tərtər  çayı

394


vadisində  Şərq  çinarı  meşəliyi  xüsusi  olaraq  qorunurdu.  Ağdə­

rə  rayonunda  zəngin  faydalı  qazıntı  yataqları  var  idi:  Qızılbu- 

laq  qazıntı  yatağında  13,6  vahid  sənaye  ehtiyatı  olan  qızıl  və 

47,9  milyon  ton  mis,  Mehmana  yatağında  sənaye  ehtiyatları 

37,3  milyon  ton  olan  qurğuşun,  40,4  milyon  ton  olan  sink,  100 

milyon  ton  olan  Dəmirli  mis  yatağı,  Canyataq-Gıilyataq  qızıl 

yatağı  vardı.  Sənaye  ehtiyatları  38.080  min  kubmetr  olan  Ağ­

dərə,  6.423  min  kubmetr  olan  Şorbulaq  -   1,2129  min  kubmetr 

olan  Şorbulaq -   İkinci  mişar daşı  yatağı,  200  min  kubmetr olan 

Ağdərə  gəc  yatağı  düşmənlərə  qaldı.

1993-cü  il  iyulun  7-də  rayonu  Ermənistan  hərbi  birləşmələ­

ri  işğal  edib.  İşğal  zamanı  167  azərbaycanlı  itkin  düşüb.  On­

lardan  162-si  kişi,  4-ii  qadın,  1-i  azyaşlı  uşaq  olub.

İşğala  qədər  Ağdərənin  14  kəndində  -   Sırxavənd,  Bəşir­

lər,  Qaraşlar,  Qaralar,  Baş  Güneypəyə,  Orta  Güney,  Xatın- 

bəyli,  Manikli,  Tellibinə,  Narınclar,  Çərəktar,  İmarət  Qərvənd, 

Umudlu,  Yeni  Qaralar  və  Gəncxana  qəsəbəsində  14  mindən 

çox  azərbaycanlı  yaşayıb.  Hazırda  Ağdərə  rayonu  inzibati 

vahid  kimi  fəaliyyət  göstərmir.  Onun  yaşayış  məntəqələri  üc 

rayona  tabe  edilmişdir -  Ağdam,  Kəlbəcər  və  Tərtər.



AĞDAM

Ağcabədi,  Tərtər,  Bərdə,  Kəlbəcər,  Əsgəran  və  Xocavənd, 

eləcə  də  Füzuli  rayonu  ilə  həmsərhəd  olan  Ağdam  Qaraba­

ğın  ən  qədim  yaşayış  məntəqələrindən  biridir.  Ərazisi  1.094 

kv.km,  əhalisi  isə  01  yanvar  2010-cu  il  tarixə  kimi  177,6  min 

nəfər  olub.  Bir  şəhər,  iki  qəsəbə  və  123  kəndi  birləşdirən  Ağ­

dam  paytaxt  Bakıdan  362  km  məsafədə,  Qarqar  çayından  3 

km  aralıda  yerləşir.  Əsasən  kənd  təsərrüfatına  malik  olan  Ağ­

dam  işğala  qədər eyni  zamanda  ağır və  yüngül  sənayesi  inkişaf 

etmiş  rayon  kimi  də  xarakterizə  olunub.

Tarixi  əsrlərin,  minilliklərin  keşməkeşlərindən  keçərək  bu- 

günümüzə  qədər  gələn  Ağdam  ərazisində  insanlar  təxminən

395


8-10  min  il  bundan  əvvəllər  məskunlaşmağa  başlayıblar.  Bu 

ərazi  son  antik  və  ilk  orta  əsrlərdən  yerli  avtoxton  türkdilli 

tayfaların  məskəni  olub.

1992-ci  il  avqustun  1 6-da  Ağdam  şəhərinin  ermənilər tərə­

findən  güclü  atəşə  tutulması  15  yaşlı  uşağın,  bir  nəfər  Gülablı 

sakininin  ömrünə  nöqtə  qoymuşdur.  Avqustun  24-nə  keçən 

gecə  rayonun  Şelli,  Qasımlı  kəndləri  toplardan  atəşə  tutulmuş, 

Mərzilidə  iki  nəfər  qətlə  yetirilmişdir.  1992-ci  il  oktyabrın  13- 

də  ermənilər Əsgəran  istiqamətindən  Ağdamın  Xıdırlı,  Qiyaslı, 

Yuxarı  Hacılı,  Bağbanlar,  Mərzili  kəndlərini  intensiv  şəkildə 

atəşə  tutmaqla  6  nəfəri  həlak  etmiş,  48  nəfəri  isə  ağır  yara­

lamışlar.  Bir  gün  sonra  rayonun  Qullar  kəndindən  2  nəfər  də 

ermənilərin  «Qrad»  qurğusu  ilə  həlak  edilmişdir.  Həmin  ilin 

qışında,  daha  doğrusu,  dekabr  ayının  15-də  Ağdam  şəhərinin 

atəşə  tutulması  nəticəsində  3  nəfər  həlak  olmuş,  6  nəfər  isə 

ağır  yara  almışdır  (Bax:  AR  MTN  Arxivi,  jurnal  №6-7).

Ağdam  şəhərinin  sonuncu  döyüş  günü  -   24  iyul  1993-cü 

il.  Rayonun  150  min  nəfərə  qədər  sakini  öz  doğma  yurd- 

yuvasından  perik  düşmüşdür.  Bu  zaman  28  min  hektar  sahə­

si,  38  kolxoz  və  sovxoz,  24  tikinti-quraşdırma  idarəsi,  12  sə­

naye  obyekti,  74  məktəb,  105  səhiyyə  ocağı,  271  mədəniyyət 

müəssisəsi,  67  idarə,  99  klub  işğal  edilmiş,  beş  ildən  artıq 

davam  edən  döyüşlərdə  5.897  nəfər şəhid,  3.531  nəfər əlil  ol­

muş,  1.871  nəfər  uşaq  yetim  qalmış,  126  min  nəfər  isə  doğma 

yurd-yuvasından  didərgin  düşmüşdür.

CƏBRAYIL

Cəbrayıl  rayonu  8  avqust  1930-cu  il  tarixdə  Azərbaycan­

da  təşkil  edilmiş  inzibati  rayondur.  Kiçik  Qafqazın  cənub-şərq 

ətəklərində yerləşib,  Araz  çayının  sol  sahilində  cənub tərəfdən 

İran  İslam  Respublikası,  cənub-qərbdən  Zəngilan,  qərbdən 

Qubadlı,  şimaldan  Xocavənd,  şərqdən  isə  Füzuli  rayonları  ilə'

396  .


həmsərhəddir.  Rayonun  ərazisi  1.050  kvadratkilometr,  mərkə­

zi  Cəbrayıl  şəhəridir.

Qarabağ  vilayəti  ləğv  edildikdən  sonra  1841-ci  ildə  Cəb­

rayıl  ərazisi  mərkəzi  Şamaxı  şəhəri  olan  Xəzər  vilayətinin, 

1846-cı  ildə  isə  Şuşa  qəzasının  tabeliyinə  verilmişdir.  1873- 

cü  ildə  Cəbrayıl  və  ona  qonşu  olan  ərazilər  Şuşa  qəzasının 

tərkibindən  çıxarılaraq  Yelizavetpol  quberniyasının  tərkibində 

Cəbrayıl  qəzası  yaradılıb.  Bu  vaxt  qəzanın  ərazisi  6,63  min 

kv.km,  əhalisi  66.360  nəfər  olmaqla  indiki  Cəbrayıl,  Füzuli, 

Xocavənd,  Qubadlı  və  Zəngilan  rayonlarının  ərazisini  əhatə 

edib.  1905-1918-ci  illərdə  qəza  Qaryagin  qəzası  adlandırılıb.

18-23  avqust  1993-cü  il  tarixdə  rayon  erməni  qəsbkarları 

tərəfindən  işğal  edilmişdir.  İşğal  nəticəsində  rayona  13.928 

milyon  ABŞ  dolları  məbləğində  ziyan  dəyib.  Cəbrayı11

1

  məc­


buri  köçkünlər  respublikanın  58  rayonunun  2.000-dək  yaşayış 

məntəqəsində -  çadır düşərgələrində,  yük vaqonlarında və ya­

taqxanalarda  məskunlaşıblar.

Birinci  Qarabağ  müharibəsində  Cəbrayılın  52.049  sakinin­

dən  362  nəfəri  şəhid,  191  nəfər  isə  əlil  olmuşdur.  Sənaye  və 

kənd  təsərrüfatı  obyektlərinin  sayı  -   52,  mədəni-maarif  müəs­

sisələri  -   149,  kənd  və  qəsəbələri  -   91,  tarixi  abidələri  -   127.

FÜZULİ

Təkcə  Azərbaycanın  deyil,  dünyanın  ən  qədim  tarixə  malik 

diyarlarından  biri  olan  Füzuli  rayonu  ərazisindəki  Azıx  mağa­

rası  ilk  insan  məskəni  kimi  bəşəri  sivilizasiyanı  heyran  qoy­

maqdadır.

Qarabağ  dağ  silsiləsinin  cənub  ətəklərindən  Araz  çayına 

qədər  maili  düzənlik  sahələri  əhatə edən,  Cəbrayıl,  Xocavənd, 

Ağcabədi,  Beyləqan  rayonları  və  qonşu  İfan  İslam  Respublika­

sı  ilə  həmsərhəd  olan  Füzulinin  tarixi  çox  qədimdir.  1827-ci 

ildə  ilk  adı  Qarabulaq  olub.  1930-cu  ildə  sovet  hakimiyyə­

397


ti  bir  sıra  digər  yaşayış  məntəqələrimizin  adını  dəyişdirdiyi 

kimi,  Qarabulağı  da  «unutmadı»,  adı  dəyişdirilərək  Qaryagin 

qoyuldu.  Bu  qondarma  adı  rayon  1959-cu  ilə  qədər  daşımağa 

məcbur  oldu.  Böyük  söz  ustadı,  Azərbaycan  ədəbiyyatının  ba­

nilərindən  olan  Məhəmməd  Füzulinin  anadan  olmasının  400 

illiyi  şərəfinə  onun  adı  dəyişdirilərək  Füzuli  rayonu  adlandırıl­

dı.  Rayon  ərazisindəki  Qaraköpəktəpə,  Qarabulaq,  Giinəştəpə 

kurqanlarında,  Quruçay sahillərində  və  digər yerlərdə  aparılan 

tədqiqatlar  bir  daha  təsdiqlədi  ki,  Azərbaycan  torpaqları  ulu, 

qədim  tarixini  öz  qoynunda,  sinəsində,  alt  qatlarında  qoruyub 

saxlayır  və  dərin  köklərə  malikdir.

Rayonun  ərazisi  1.386  kv.km,  əhalisi  105  min  nəfərdir. 

Rayonda  iki  şəhər,  75  kənd  və  digər  yaşayış  məntəqələri  var. 

Bu  yerlərdən  axan  Qusarçay,  Köndələnçay,  Qozluçay,  Çərə- 

kan  çayı  Araza  tökülür.

İşğala  qədər,  yəni  23  avqust  1993-cü  il  tarixədək  rayon­

da  70  kitabxana,  20  mədəniyyət  evi,  45  klub,  xalq  və  dövlət 

dram  teatrları,  685  çarpayılıq  13  xəstəxana,  40  feldşer-mama 

məntəqəsi,  vərəm  və  dəri-zöhrəvi  xəstəliklər  dispanseri,  20 

kinoqurğu,  texnikum,  2  texniki  peşə  məktəbi,  38  məktəbə­

qədər  müəssisə,  2  muzey,  stadion,  65  kolxoz  və  sovxoz,  12 

fermer  təsərrüfatı  və  digər  obyektlər  var  idi.  Ümumilikdə  190 

mədəni-maarif  müəssisəsi,  94  kənd  və  qəsəbə,  40-dan  çox 

tarixi  abidə  işğala  məruz  qalmışdır.

1988-ci  ildən  başlayan  erməni  təcavüzünə  qarşı  barışmaz 

mübarizə  aparan  Füzuli  əhalisi  doğma  torpaq  uğrunda  çox  itki 

verib.  Müharibənin  bu  ərazidə  əsas  ağırlığını  rayonun  Yağlı- 

vənd,  Qacar,  Divanalılar,  Yuxarı  və  Aşağı  VeysəlIi,  Qaradağlı, 

Üçbulaq,  Arış,  Qoçəhmədli,  Cuvarlı,  Güzdək,  Gorazıllı,  Cə- 

m illi,  Dilağarda,  Govşad,  Xələfşə,  Mollavəli  kəndlərinin  əhali­

si  çəkib.  Rayon  1.100  nəfərdən  çox  şəhid  verib,  yüzlərlə  itkin­

dən  hələ  də  xəbər  yoxdur.  Füzulidə  bu  gün  1.500-ə  yaxın  əlil 

və  şikəst  var,  erməni  təcavüzündən  36.361  nəfər  uşaq  zərər 

çəkib  ki,  onlardan  da  155-i  yetim  qalıb.

398


QUBADLI

Qubadlı  rayonu  1933-cü  ildə  Qubadlı  kəndinin  əsasında 

təşkil  olunub.  Ərazisi  802  kv.km-dir.  1963-cü  ildə  ləğv  edi­

lərək  Zəngilan  rayonu  ilə  birləşdirilib.  1964-cü  ildə  yenidən 

müstəqil  rayon  olub.

Qubadlı  rayonu  şimaldan  Laçın,  cənubdan  Zəngilan,  şərq­

dən  Xocavənd  və  Cəbrayıl  rayonları,  qərbdən  Ermənistanla 

həmsərhəddir.  Bazarçay  (Bərgüşad),  Həkəri,  Kiçik  Həkəri, 

Meydandərəsi  çayları  və  çoxlu  bulaqlar  rayonun  əsas  su  mən­

bəyidir.


1988-ci  ilin  noyabr  ayında  ermənilər  rayonun  ərazisində, 

Gorus-Qafan  yolunun  kənarındakı  Eyvazlı  kəndində  yanğın 

törətdilər.  Bu  qanlı  qətllər  qubadlılıları  çıxılmaz  vəziyyətə 

saldı.  O  zamankı  respublika  rəhbərliyinin  köməyindən  əlini 

üzən  rayon  camaatı  özünümüdafiə  dəstələri  təşkil  etməklə 

torpaqları  təcavüzdən  qorumağa  çalışdılar.  Onlar  səngərlər 

quraraq  düşmənin  basqılarının  qarşısını  almağa  çalışır,  dinc 

əhalini  güllə  qurbanı  olmaqdan  qoruyurdular.  Şuşa  və  Laçın 

rayonlarının  işğalından  sonra  Qubadlıda  vəziyyət  bir  qədər də 

gərginləşdi.  Qubadlı  rayonu  1993-cii  il  31  avqustda  tamamilə 

işğal  olundu.

Qubadlı  uğrunda  gedən  döyüşlərdə  54  nəfər  şəhid  olub. 

Qarabağ  müharibəsində  isə  Qubadlının  ümumilikdə  241  öv­

ladı  şəhid,  191-i  əlil  olub.  Ermənilər  Qubadlıda  94  kənd  və 

qəsəbəni,  205  mədəni-məişət obyektini,  40 tarixi  abidəni  yan­

dıraraq  talan  ediblər.  İşğala  qədər  33.800  nəfər  əhalisi  olan 

Qubadlıda  21  orta,  15  səkkizillik,  15  ibtidai  məktəb,  7  məktə­

bəqədər  təhsil  müəssisəsi  fəaliyyət  göstərib.  Bu  təlim-tərbiyə 

və  təhsil  müəssisələrində  1.280  nəfər  müəllim  çalışıb.  Rayon­

da  111  mədəni-maarif  müəssisəsi,  o  cümlədən  60  kitabxana, 

10  mədəniyyət  evi  və  28  klub,  6  avtoklub  olub.

399


ZƏN G İLA N

1930-cu  ildə  rayon  statusu  almış  Zəngilanın  ərazisi  707 

kvadratkilometrdir.  1993-cii  ilin  29  oktyabrında  Ermənistan  or­

dusu  tərəfindən  işğal  olunan  zaman  rayonun  35  min  nəfərdən 

artıq  əhalisi  vardı.  84  kəndi,  1  şəhər  tipli  qəsəbəsi  (Mincivan 

qəsəbəsi)  olan  Zəngilan  rayonunun  inzibati  mərkəzi  Zəngilan 

şəhəri  idi.

Tarixi,  arxeoloji,  etnoqrafik  və  memarlıq  abidələri  ilə  diq­

qəti  cəlb  edən  Zəngilan  vaxtilə  Alban  çarlığının  tərkibində 

olmuşdur.  Albaniyanın  süqutundan  sonra  isə  Səlcuqlar,  Ata- 

bəylər,  Monqollar,  Qaraqoyunlu,  Ağqoyunlu,  Səfəvi,  Osmanlı 

hökmdarları,  xanlıqlar  və  nəhayət,  Çar  Rusiyasının  tərkibinə 

qatılan  Zəngilanın  ərazisində  çoxsaylı  dağıdıcı  hadisələr  baş 

vermişdir.

Zəngilan  müxtəlif  dövrlərdə 

bələrə,  təbii  fəlakətlərə  məruz  qalsa  da,  1993-cü  il  oktyabr 

ayının  29-da,  yəni  erməni  vandalları  tərəfindən  işğalına  qədər 

ərazisində  tarixi,  arxeoloji,  etnoqrafik,  memarlıq  abidələri  və 

təbii  sərvətlər  öz  varlığını  qoruyub  saxlaya  bilmişdi.  Hacallı 

kəndindəki  dairəvi  bürc,  Məmmədbəylidəki  səkkizguşəli  türbə 

(1304-1305),  Yenikənddə  ziyarətə  çevrilmiş  XIV  əsr  türbəsi 

məhz  belə  nümunələrdəndir.

Vaxtilə  Həmdullah  Qəzvini  Xudafərin  körpüləri  barədə  ya­

zırdı:  «Araz  çayı  üzərində,  Zəngilan  yaxınlığındakı  (onbiraşı- 

rımlı)  körpü  hicri  tarixi  ilə  15-ci  ildə  (636)  Məhəmməd  Pey­

ğəmbərin  yaxın  adamlarından  hesab  olunan  Bəkr  ibn  Əbdul- 

lah  tərəfindən  salınmışdır.  Buna  görə  də  «Xuda-Afərin»,  yəni 

«Allah  yaratmış»  körpü  adlanır.

Rayonun  işğalı  nəticəsində  30  min  tonluq  iki  üzüm  emalı 

zavodu,  bir  milyon  şərti  banka  gücünə  malik  konserv  zavo­

du,  çörək  zavodu,  rayon  mərkəzində,  Mincivan  qəsəbəsin­

də,  Vənətli  və  Şayıflı  kəndlərində  müasir  avadanlıqlarla  təchiz

dağıdıcı,  viranedici  mühari-

400


edilmiş  xəstəxanalar  və  onlarca  digər  sosial  obyektlər  düşmən 

əlinə  keçmişdir.  Zəngilan  rayonunda  61  ümumtəhsil,  1  tex­

niki  peşə,  2  musiqi  məktəbi,  18  uşaq  bağçası,  50  kitabxana, 

9  mədəniyyət  evi,  7  səyyar  avtoklub,  21  kinoqurğu,  2  tarix- 

diyarşünaslıq  muzeyi,  8  həkim  ambulatoriyası,  33  kənd  tibb 

məntəqəsi,  200  çarpayılıq  mərkəzi  xəstəxana,  İmişli-Naxçıvan 

istiqamətində  ən  böyük  Mincivan  Dəmiryol  Xəstəxanası,  po­

liklinikası  və  digər  müxtəlif təyinatlı  obyektlər  var  idi.

Erməni  silahlı  birləşmələrinin  işğalı  nəticəsində,  təqribi  he­

sablamalara  görə,  rayona  1  milyard  390  milyon  ABŞ  dolları 

məbləğində  zərər dəymiş,  çox  qiymətli  abidələr dağıdılmışdır. 

Mənəvi  ziyanı  isə  ölçmək  çox  çətindir -   191  şəhid,  168  əlil.

Qarabağ savaşındakı  itkilərimizi  və  işğalın  miqyasını  tam  tə­

səvvür etmək  üçün  təcavüzə  məruz  qalan  digər  rayonlarımızın 

kəndlərini  də  xatırlayırıq:  Tərtər  (13  kənd),  Ağcabədi  (1  kənd), 

Gədəbəy  (2  kənd),  Ağstafa  (2  kənd),  Beyləqan  (4  kənd),  Tovuz 

(8  kənd),  Naxçıvan  (2  kənd).

401


Uşaq  qatilləri

Ermənilərin  dünyanın  bir  çox  ölkəsində  həyata  ke­

çirdikləri  əyriliklər,  fırıldaqlar,  quldurluqlar,  terrorlar 

artdıqca  və  faş  olduqca  gözləmək  olardı  ki,  onların 

barəsində  nüfuzlu  beynəlxalq  təşkilatlar,  qurumlar  qəti 

tədbirə  əl  atacaqlar.  Amma  həmişə  özünü  «yazıq», 

«zavallı»  libasda  göstərən  daşnaklar  insanlığa  sığma­

yan  vəhşiliklərini  davam  etdirməkdə  israrlıdırlar.  2010- 

cu  ilin  yazında  Tovuz  rayonunun  indiki  Ermənistan­

la  həmsərhəd  olan  Əlibəyli  kəndində  dəhşətli  hadisə 

baş  verib.  Daşnaklar  oyuncağın  içinə  partlayıcı  maddə 

qoyaraq  çayda  axıdıblar.  Çay  kənarında  oynayan  uşaq­

lar  oyuncağı  götürərək  evlərinə  aparıblar.

0

Nəticədə  içində  fəlakət  gizlədilmiş  oyuncaqda  -   it  fiqurun- 

dakı  partlayıcı  qurğu  işə düşərək faciəyə səbəb olub.  1998-ci  il 

təvəllüdlü  Aygün  Zirəddin  qızı  Şahmalıyeva  həlak  olub,  anası 

Elnarə  Məmmədtağı  qızı  isə  ağır  yaralanıb.  Ailə  Rusiyada  ya­

şayırmış.  Kəndə  qohumlarıgilə  qonaq  gəliblərmiş.  Xatırladaq 

ki,  1994-cü  ildə  də  həmin  ərazidə  analoji  hadisə  baş  vermiş­

di.  Ermənilər  tərəfindən  çaya  buraxılmış  oyuncağı  götürərkən 

partlayış  baş  verməsi  nəticəsində  iki  azyaşlı  uşaq  həlak  olmuş, 

biri  isə  yaralanmışdı.  Uşaq  qatili  olan  ermənilərin  növbəti  qətl 

əməliyyatı  yenə  də  bir  ailənin  səadətinə  balta  çaldı.  Dünyanın 

bütün  pisliklərindən  xəbərsiz  olan  bu  qızcığazın  günahı  nə

idi?!

Ermənilər  tərəfindən  törədilmiş  qətl  hadisələrini,  ağlagəl­



məz  işgəncə  növlərini  araşdırarkən  üzləşdiyimiz  faktlar,  hə­

yata  keçirilmiş  vəhşiliklərin,  vandalizmin  həqiqətən  analoqu 

yoxdur.  Təkcə  uşaqlarla  bağlı,  körpələrlə  əlaqədar  daşnakla­

rın  həyata  keçirdikləri  qətl  hadisələrinin  xronoloji  ardıcıllığını

402


nəzərdən  keçirəndə  adamın  az  qala  ürəyi  dayanır.  İnanmaq 

istəmirsən  ki,  insan  adlı  bir  varlıq  bu  dərəcədə  qəddarlığın 

sahibi  ola  bilsin.  Təbiətdə  də  vəhşilər  arasında  bu  cıir  müna­

sibətin  mövcudluğu  müşahidə  edilməyib.  Ən  nəhəng  və  vəhşi 

sayılan  timsahın  acgözlüklə  yediyi  tısbağa  sayılır.  Amma  tə­

biətşünaslar  yazırlar  ki,  timsah  heç  vaxt  tısbağanın  yavrusuna 

toxunmur  (bu  barədə  səndli  film  də  var),  əksinə,  onu  ağzına 

alaraq  suya  salır  ki,  quraqlıqdan  əziyyət  çəkməsin.  Eləcə  də 

təsadüfən  meşə  sakinlərinin  arasına  düşən  insan  çocuğunu  da 

heyvanlar  öz  balaları  ilə  birgə  böyüdüblər.  Haqqında  kitablar 

yazılan,  filmlər  çəkilən  tarzanlar,  mauqlilər  əfsanələrdən  yox, 

həyatdan  gələn  personajlardır.

2010-cu  il  martın  8-də  Ağdam  istiqamətində  erməni  snay­

peri  tərəfindən  doqquz  yaşlı  uşağın  -   Fariz  Bədəlovun  qətlə 

yetirilməsi  hamımızı  sarsıtdı.  Bu  ağır  qətl  hadisəsi  ermənilər 

üçün  adi  haldır.  Sanki  onların  əli  həmişə  günahsız  körpənin, 

qadının,  yaşlı  insanın  qanına  batmağa vərdişlidir.  Bu  qanlı  tari­

xin  vərəqlərini  çevirdikcə  diqqətçəkən  faktlar  adamı  dirigözlü 

vahiməyə  salır.

Başqa  bir  sənəddə  oxuyuruq  ki,  1918-ci  ildə  erməni  silah­

lı  quldurları  Türkiyənin  Katranlı  kəndinə  hücum  edərək  ətraf 

yaşayış  məntəqələrini  qılıncdan  keçiriblər.  Bu  qanlı  savaşda 

daşnaklar  1.400  uşağı  odda  yandırıblar.  1918-ci  il  yanvar  ayı­

nın  28-də  Gəncənin  Zağalı  kəndində  ermənilər  15  uşağı  vəh­

şicəsinə  qətlə  yetiriblər.  Həmin  il  Şamaxıda  qırğınlar  törədən 

daşnaklar  1.277  uşağa  işgəncə  verərək  öldürüblər.  1920-ci  il 

yanvarın  6-da  ermənilər  Naxçıvanın  Bılağ  kəndində  atəşə  tut­

duqları  yüzlərlə  insanın  arasında  25  uşağın  həyatına  nöqtə 

qoyublar.  Elə  həmin  ilin  müxtəlif aylarında  öz  torpaqlarımızda 

yüzlərlə  uşaq  ermənilər  tərəfindən  min  bir  əzabla  qətlə  yeti­

rildi.  Rəqəmə  fikir  verin:  təkcə  Zəngəzurda  güllələnən  7.729 

nəfərdən  2.196-sı  azyaşlı  uşaq  olub.  Faktlarla  üzləşdikcə  dəh­

şətə  gəlirsən.  Körpəni  gıillələmək,  onu  təndirə  atmaq,  yabaya,

403


süngüyə  keçirmək,  şişə  taxmaq,  parça-parça  edib  quduzlara 

tullamaq  sanki  erməninin  adi  məşğuliyyətidir.  Qanlarına,  can­

larına  hopan  bu  vəhşilik  illərdir  ki,  davam  etməkdədir.

1915-ci  ildə  insan  qanına  susamış  daşnaklar  Qars  və  Ərdə- 

han  yaşayış  məntəqələrindəki  əhalini  qılıncdan  keçirərkən  ki­

çik  yaşlı  uşaqların  bir qismi  qaçaraq  gizlənməyə  nail  olmuşdu. 

O  zaman  bu  uşaqların  toplanıb  xilas  edilməsi  müzakirəyə  çev­

rilmişdi.  Azərbaycan  mətbuatının  cəfakeş  yazarlarından  olan 

Ömər  Faiq  Nemanzadə  ürək  ağrısı  ilə  «Yeni  iqbal»  qəzetində 

yazırdı:  «Ey  həmiyyətli  bakılılar,  ey  gəncəlilər,  ağdaşlılar,  şa­

maxılılar,  şəkililər!  Üzümü  sizə  tutub  yalvarıram.  Hər  biriniz 

10-12  uşaq  götürüb  saxlayınız.  Bir  düşünün,  sizin  qucağınıza 

can  atan  balalar  kimlərdir:  ev-eşiyi  viran  olmuş,  anası,  atası  bo­

ğazlanmış,  11-12  yaşlı  bacısı  aylarla  canavarların  əlində  qala- 

qala  dəlilənib  axırda  tələf  olmuş,  bütün  qohumu  yox  edilmiş, 

yarı  canı  qalmış  öz  millətinizin,  türk  millətinin  balalarıdır». 

Sərhəddəki  bu  vəhşicəsinə  qırğın  illərlə  davam  etdiyindən  elə 

ağlagəlməz  b ir  hal  alıb  ki,  bu  uşaqları  erməni  caynağından 

xilas  etıinək  mümkün  olmayıb.  Bununla  bağlı  Əhməd  Cövdət 

«Açıq  söz»  qəzetində  yazırdı:  «Anadoludan  ölüm  sədaları  gə­

lir.  Anadoludan  uşaqların  ah-nalələri,  iniltiləri  eşidilir.  İrz  yox, 

namus  yox.  Balta,  dəmir,  tüfəng  süngüsü  ilə,  daş-qaya  ilə,  qur­

ğuşunlarla  qırırlar.  Canım,  insan  deyilmi  bunlar?»  Təəssüf  ki, 

bugünə  kimi  bu  sualların  cavabı  hələ  də  tapılmayıb.

Keçmiş  SSRİ  Daxili  İşlər  Nazirliyinin  istintaq  materialların­

da  göstərilib  ki,  1988-ci  ildə  azərbaycanlılar  öz  dədə-baba 

yerlərindən  zorla  qovulduqda  216  soydaşımız  qətlə  yetirilib. 

Həlak  olanların  arasında  23  uşağın  olduğu  bildirilib.  Aparılan 

araşdırmalar  göstərdi  ki,  bu  rəqəm  daha  böyükdür.  Elə  kənd 

var  ki,  qətlə  yetirilən  uşaqların  sayı  23-dən  yuxarıdır.  Sadəcə 

olaraq  daşnakları  üstümüzə  qızışdıranların  bu  etirafı  da  diqqət 

çəkməlidir.

1988-ci  ildən  başlayaraq  qonşularımız  tərəfindən  başımı­

za  gətirilən  fəlakətlərin  adı  da,  ağrısı  da,  istiqaməti  də,  vaxtı-

404


vədəsi  də  müxtəlif  oldu.  Gah  torpaq  iddiasına  düşdülər,  gah 

soydaşlarımızı  dədə-baba  ocaqlarından  min  bir  əzabla  qov­

dular,  gah  qadınları,  uşaqları,  körpələri,  yaşlıları  xüsusi  qəd­

darlıqla  qətlə  yetirdilər,  gah  da  «əzabkeş»,  «yazıq»  donuna 

bürünərək  dünyanın  onlara  rəhm  etmələri  üçün  süni  göz  yaş­

ları  tökdülər.  «Ermənilərin  anası»  adlandırılan  Silva  Kaputik- 

yan  da  ötən  əsrin  sonlarında  öz  qaragüruhçu  kütləsi  qarşısında 

çıxış  edərək  bir  məsələni  daha  çox  qabardırdı:  «Sən  türk  öl­

dürməkdən  qürur  duymalısan».  Başqa  bir  şovinistləri  Arutun- 

yan  isə  «türk  öldürməyən  erməni  öz  əli  ilə  özünü  öldürsün» 

deyirdi..  Yazıçıları  Zori  Balayan  «Ocaq»  kitabı  yazaraq  ermə­

niləri  türklərə  qarşı  tiikürpədici  müharibəyə  çağırırdı  və  bu 

münaqişə  də  məhz  onlar  tərəfindən  törədildi.  1988-ci  ildə 

şovinistlərin  yaratdığı  qara  tufan  nəticəsində  soydaşlarımızın 

Ermənistan  adlanan,  amma  əslində  türklərin  dədə-baba  yurdu 

olan  yerlərindən  sürətlə,  vəhşiliklə  qovulması  həyata  keçirildi. 

Yüzlərlə  insan  dağları,  dərələri  keçərək  şaxtalı,  qarlı  günlər­

də  uçqunlara  düşdü.  Körpələr  qurd-quşa  yem  oldu.  Bu,  azmış 

kimi,  1988-ci  il  dekabrın  5-də  Hamamlı  şəhərində  (Spitak)  17 

azyaşlı  uşağı  iri  diametrli  boruya  dolduraraq  hər  iki  tərəfini 

qaynaq  etdilər.  Borunu  hündür  uçurumdan  tullayaraq  fidan­

ları  qətlə  yetirdilər.  Elə  həmin  ilin  noyabrında  Qukarkda  da 

bu  cür  hadisə  həyata  keçirilmişdi.  70-ə  yaxın  5  yaşından  12 

yaşına  kimi  uşağı  20  metr  uzunluğunda  1,5  diametrdə  boruya 

dolduraraq  hər  iki  tərəfini  bağlayıblarmış.  Yalnız  dekabrda  baş 

verən  zəlzələ  zamanı  köməyə  gələn  fransalı  xilasedicilər  bu 

qətliamın  üstünü  açaraq  dəhşətə  gəlmişdilər.

Elə  bölgələrimiz,  kəndlərimiz  var  ki,  orada  ilk  şəhidlərimiz 

məhz  körpələr  olub.  Jurnalist  M.Nərimanoğlunun  «Dağların 

sinə  dağı»  adlı  kitabında  oxuyuruq:  «Kəlbəcərin  şəhidlik  qis­

məti  ilk  dəfə  süd  qoxulu  8  körpəyə  düşdü».  Ermənilərin  qət­

lə  yetirdiyi  bu  fidanların  -   Sahil  Məmmədov  (10  yaş),  Razim 

Salmanov  (8  yaş),  Anar  Valehov  (7  yaş),  Cahid  İbişov  (10  yaş),

405


Səxavət  Dəmiroğlu  (14  yaş),  Natiq  Əsgərov  (14  yaş),  Bəxtiyar 

Xəlilov  (11  yaş)  və Azər Orucovun  (7  yaş)  görən  günahı  nə  idi? 

Onlar  ermənilərə  nə  etmişdilər?  Hansı  kəndinə  basqın  edib, 

hansı  «harsını»na  güllə  atmışdılar?

Ağır  döyüşlərdə,  yerdən,  göydən  atılan  atəşlərdən  hə­

lak  olanlar  arasında  təsadüfən  uşaqların  olması  mümkündür. 

Amma  1989-cu  ildə  Kərkicahanda  öz  bağlarında  oynayan  11 

yaşlı  Nadir  İbrahimovla  9  yaşlı  Nicatın  ermənilər  tərəfindən 

güllələnməsi  hansı  insanlığa  sığır?  1988-ci  ildə  Sevan  şəhərin­

də  22  azərbaycanlı  uşağı  su  quyusuna  ataraq  boğublar.

1989- 

cu  ildə  Fərqanədə  Məhsəti  türklərinin  başına  gələn 



müsibətlə  bağlı  «Sovetskaya  Rossiya»  qəzetində  bir  yazı  dərc 

edilmişdi.  Ermənilər tərəfindən  qızışdırıİmiş  kütlə türklərə qarşı 

ağlagəlməz  vəhşilik  həyata  keçirdi.  İnsanlar diri-diri  yandırıldı, 

başları  kəsildi.  Həmin  yazıda  jurnalistə  müsahibə  verən  ana 

öz  zillətini  belə  dilə  gətirib:  «Mənim  uşağımı,  balaca  oğlumu 

quldurlar  yabaya  keçirib  havaya  qaldırdılar...  Qızlarımızı  zor- 

ladılar.  Kəsilən  başları  payalara  sancdılar».

1990- 


cı  il  yanvarın  19-u  axşamı  erməni  quldurları  Naxçıvan 

Muxtar  Respublikasının  Sədərək  kəndinə  hücum  etdilər.  Onlar 

burada  da  ağlagəlməz  vəhşiliklər  törətdilər.  6  yaşlı  Elvin,  4 

yaşlı  Malik  Nəsirzadə  qardaşlarını  da  qətlə  yetirdilər.  Bir  evin 

sevinci,  bir ailənin  ümidi  olan  iki  günahsız  körpə  Sədərəyin  ilk 

şəhidləri  sırasında  dayandı.  Bu  acı  qisməti  onlara  yaşadansa 

yenə  də  ermənilər  oldu...

Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsi  ilə 

bağlı  xalqımızın  20  minə  yaxın  övladı  həlak  oldu,  50  min 

adam  yaralandı,  400-ə  yaxın  qadın  erməni  işğalçılarının  əsa­

rətinə  düşdü.  Bu  illər  ərzində  ermənilər  azərbaycanlılara  qarşı 

32  terror  aktı  həyata  keçirdilər.  Xocalı  soyqırımı  əsrin  faciəsi 

adlandırıldı.  Elə  bu  soyqırımıda  da  63  uşaq  ermənilər  tərə­

findən  qətlə  yetirildi.  İndi  də  o  hadisələrdən  bəhs  edən  lent 

yazılarına,  fotoşəkillərə  baxanda  körpələrin  ermənilər  tərəfin-

406


elən  necə  işgəncə  ilə  öldürülməsi  adamın  damarında  qanını 

dondurur.  Zori  Balayanın  internetdə  yayımlanan  tükürpədici 

məlumatları  isə  bu  qətllərdən  də  betərdir.  O,  1996-cı  ildə 

«Ruhumuzun  canlanması»  adlı  bir  kitab  yazıb.  Oradakı  bir 

məlumatı  olduğu  kimi  oxuculara  çatdırırıq:  «13  yaşındakı  türk 

uşağının  (bu  uşaq  Xocalı  soyqırımı  vaxtı  ermənilər  tərəfindən 

girov  götürülmüşdü)  başından,  sinəsindən  və  qarnından  dərisi­

ni  soydum.  Saata  baxdım,  türk  uşağı  7  dəqiqə  sonra  qan  itirə­

rək  öldü.  İlk  sənətim  həkimlik  olduğuna  görə  humanist  idim. 

Ona  görə  də  türk  uşağına  etdiyim  bu  əməllərə  görə  özümü 

xoşbəxt  saymadım.  Amma  ruhum  xalqımın  bir  faizinin  belə 

qisasını  aldığı  üçün  sevincdən  qürurlanırdı.  Dostum  Xaçatur 

daha  sonra  ölmüş türk  uşağının  cəsədini  hissə-hissə  doğradı  və 

onu  türklə  eyni  kökdən  olan  itlərə  atdı».

David  Xeyriyan  adlı  birisi  «Xaç  naminə»  kitabında  yazıb: 

«Fevralın  26-da  meyitləri  daşıyıb  Daşbulaq  yaxınlığındakı  ba­

taqlığa  tökdülər  və  cəsədlərdən  keçid-körpü  düzəltdilər.  Mən 

ölülərin  üstündən  keçməyə  qorxurdum.  Tərəddüd  etdiyimi  gö­

rən  polkovnik  Ohanyan  mənə  dedi:  «Qorxma,  ürəkli  keç.  Bu 

hal  müharibənin  qanunlarından  biridir».  Mən  qana  bulaşmış 

9-11  yaşlı  uşağın  və  digər  meyitlərin  üstündən  adlayıb  bataq- 

ığı  keçdim.  Çəkmələrim  və  şalvarımın  balağı  qana  batmışdı».

Belə  bir  mənzərəni  təsəvvür  etmək  çətindir.  Fleç  faşistlər­

dən  üzü  bəri  yer  üzü  bu  cür  vəhşilik  görməyib.  «Yan»ların 

bu  qara  əməlini  başqaları  oxumurmu,  eşitmirmi?  Bu  hadisə 

başqa  bir  dəhşəti  də  yada  saldı.  Eçmiədzində  ermənilər  azər­

baycanlı  qadın  Roza  Bəktaşini  və  onun  iki  körpə  qızını  çox 

dəhşətli  şəkildə  qətlə  yetiriblər.  Ermənilər  onların  hər  üçünü 

çoxlu  sayda  ilanların  olduğu  xəndəyə  atır  və  onun  kənarında 

dayanaraq  ilanlar tərəfindən  hansı  əzablara,  dəhşətlərə  məruz 

qalan  azərbaycanlı  qadın  və  qızların  necə fəryadla can  vermə­

sini  seyr  ediblər.

407


Saymaqla,  sadalamaqla  qurtarmaq  bilməyən  bu  qanlı  faciə­

lərin  dəhşət və  vəhşətlərinin  qüssəli  tablosunu  ancaq  daşqəlb- 

ilər  laqeydliklə  seyr  edə  bilərlər.  Kədər,  niskil,  fəryad,  nalə, 

inilti  dolu  olan  bu  faktların  hər  biri  gerçəklikdir.  XIX  əsrdə  də, 

XX  əsrdə  də  xalqımız,  sözün  əsl  mənasında,  soyqırımına  mə­

ruz  qaldı.  Kulqe  adlı  xristian  mənsubiyyətli  bir araşdırmağı  Çar 

Rusiyası  dövründə  tərtib  etdiyi  protokolda  türklərin  məruz  qal­

dığı  dəhşətli  səhnələrin  təsvirini  verib.  Diri-diri  divara  hörülən, 

kürəyinə  samovar  bağlanan,  gözlərinin  qarşısında  körpələrinə 

sitəm  edilən  qadınların  ağır  halından  yazıb.  Kulqe  bildirib  ki, 

onu  dəhşətə  gətirən  rəhmsiz  insanların  cinayət  dolu  əməllə­

ridir.  O,  uşaq  meyitlərinin  itlər  tərəfindən  necə  gəmirildiyini 

təsvir  edən  şəkillər  də  çəkib.  Erməni  tarixçisi  A.Lalayan  da  öz 

quldurlarının  tıikürpədici  əməllərindən  bəhs  edərək  yazırdı: 

«Daşnak  dəstələri  türk  qadınlarının  və  uşaqlarının,  qocaların 

və  xəstələrin  qarşısında  maksimum  cəsarət  nümayiş  etdirirdi­

lər.  Onlar  insanları  -   öz  qurbanlarını  eybəcər  hala  salırdılar». 

Daşnak  Vahramın  «qoçaqlığı»  isə  daha  dəhşətlidir:  «Mən  heç 

nəyi  nəzərə  almadan  türkləri  qırdım.  Lakin  bəzən  gülləyə  hey­

fim  gəlirdi.  Bu  itlərə  qarşı  ən  yaxşı  üsul  odur  ki,  döyüşdən  son­

ra  salamat  qalanların  hamısını  su  quyusuna  doldurub  üstünə 

ağır  daşlar  atasan.  Belə  də  etdim.  Bütün  qadınları,  uşaqları 

quyuya  doldurub  üstünə  ağır  daşlar  tökdüm».

1988-ci  ilin  noyabrında  ermənilər  azərbaycanlıları  Ermə­

nistan  adlanan,  əslində,  dədə-baba  torpaqları  olan  yurd  yer­

lərindən  qovarkən  Spitak  rayonunda  qətlə  yetirdikləri  216 

nəfərdən  57-si  qadın,  5-i  südəmər  körpə,  18-i  müxtəlif  yaşlı 

uşaqlar  olub.  Basarkeçər  rayonunun  Şişqaya  kəndində  4  yaşlı 

Elvin  Məmmədovu,  yaşı  tamamlanmamış  Elçin  Bəhramoğlu- 

nu,  11  yaşlı  Şahin  Balacayevi  ermənilər  hansı  günahlarına, 

hansı  kriminal  hərəkətə  yol  verdiklərinə  görə  qətlə  yetirdilər? 

Dilsiz-ağızsız  körpələri  anaların  gözü  qarşısında  doğrayaraq 

qanlarını  bu  biçarələrə  içirtməyə  cəhd  edən  erməniləri  nə  ad-

408


landırasan?  Analar  şivən  qoparanda  süngünü  onların  qarnına 

sancaraq  vəhşi  gülüşlə  ətrafa  tükürpədici  səslər  salan  bu  iki­

ayaqlı  vəhşiyə  isim  tapa  bilmirsən.  Təbiətdə  var  olan  ən  qə­

zəbli  heyvan  da  bunlardan  insaflı  və  yumşaqdır.  Ermənilərin 

həyata  keçirdikləri  bu  qanlı  olaylarda  saysız-hesabsız  günahsız 

uşaqların  iniltiləri  eşidilir.  Yüzlərlə  uşaq  quduz  köpəklərə  diri- 

diri  yem  olub.  Rus  Vladimir  Sokolov  uşaqların  qətli  ilə  bağlı 

1918-ci  ildə  üç fotoşəkil  çəkib.  Onun  yazdığına  görə,  gördüyü 

«mənzərə»lər ona  ağır təsir etdiyindən  şəkil  çəkməyi  başa  çat­

dıra  bilməyib.  Birinci  fotoşəkildə  başında  güllə,  bədənində  beş 

süngü  yarası  olan  və  sağ  çiyninə  qılınc  yarası  vurulmuş  ananın 

qucağında  körpə  uzanıb.  Ananın  döşünü  əmən  körpənin  aya­

ğında  süngü  yarası  var.  İkinci  şəkildə  isə  iri  mismarla  divara

mıxlanmış  iki-üç  yaşlı  uşaq  təsviri  var.  Üçüncü  şəkildə  isə  13- 

14  yaşlı  qızın  meyitidir.  Onun  cırılmış  paltarları  və  qançırları 

zorlanaraq  öldürüldüyündən  xəbər  verirdi.

İrəvanda,  Sürməlidə,  Göyçədə,  Qəmərlidə,  Vedibasarda, 

Zəngəzurda,  Qarabağda,  Qubada,  Şirvanda,  Bakıda  daşnaklar 

tərəfindən  qətlə  yetirilən  insanların  içində  uşaqların  sayı  həd­

dən  artıq  çoxdur.  20  Yanvar  faciəsi  zamanı  da  qətlə  yetirilən 

şəhidlər  arasında  üç  məktəbli  var  idi:  İlqar  İbrahimov,  Larisa 

Məmmədova,  Vera  Besantina.

Ötən  əsrin  sonlarında  Dağlıq  Qarabağla  əlaqədar  törədi- 

ən  münaqişə  zamanı  Şuşa  və  Xankəndi  ətrafında,  eləcə  də 

Bağanıs-Ayrım  soyqırımında,  Ağdaban  faciəsində  hələ  də  sayı 

dəqiqləşməyən  azyaşlı  şəhidlər  var.

İki  mühüm  faktın  üzərində  dayanacağıq:  ötən  əsrin  əvvəllə­

rində  qaniçən  Hamazaspın  əmri  ilə  daşnaklar Qubada  4  qadın 

və  2  uşağı  meydana  gətiriblər.  Bu  qəddar quldurun  tapşırığı  ilə 

uşaqların  başını  kəsiblər,  qadınları  isə  süngü  ilə  ikiyə  bölüblər. 

Meydanda  ah-nalə  yüksələndə  Hamazasp  əsgərləri  cərgə  ilə 

düzdürərək  dinc  əhaliyə  atəş  açmağı  əmr  edib.  Budur  onların 

yaratdığı  qansızlıq!

409


Ötən  ilin  əvvəllərində  isə  ailəliklə  Azərbaycan  ərazisinə 

keçərək  hərbiçilərimizə  könüllü  təslim  olan  beş  nəfərdən  iba­

rət  erməni  -   ana,  ata,  3,  6  və  7  yaşlı  uşaqlar  hazırda  Müda­

fiə  Nazirliyinin  müvafiq  hərbi  hissəsində  saxlanılır.  Onlar  öz 

vətənlərinə  dönmək  istəmirlər.  Bu  bizim  ürəyimiz,  düşmən 

uşaqlarına  bəslədiyimiz  humanist  münasibətdir.  Onlar  neçə 

vaxtdır  ki  Bakıda  yaşayır,  bizim  çörəyimizi  yeyir,  suyumuzu 

içir,  rahatca  ömür sürürlər.  Halbuki  ermənilər sərhədi  keçəndə 

bizim  əsgərlər  onlara  atəş  də  aça  bilərdilər,  amma  qonşu  hər­

biçilərdən  fərqli  olaraq,  mərd  oğullarımız  mülki  əhaliyə  heç 

zaman  silah  tuşlamayıb.  Bu  da  türkün  böyüklüyü...

Akademik  Ramiz  Mehdiyev  «Gorus  -   2010:  Absurd  teatrı 

mövsümü»  kitabında  yazır:  «Ermənistanda  hətta  ən  yeni,  lap 

yaxın  keçmişdəki  bu  gün  yaşayan  nəslin  şahidi  olduğu  tarixi 

faktları  danmaqdan,  xronologiyanı  təhrif  etməkdən,  səbəb 

və  nəticənin  yerlərini  dəyişməkdən  utanmırlar.  Məsələn

ermənilər  hər  yerdə  Sumqayıt,  Kirovabad  və  Bakıdakı  ta­

lanlardan  danışırlar,  lakin  Qafanda\,  Meğridə,  Əsgəranda, 

Qukarkda  talan  və  qətllərin  arxasında  durduqlarını  dilə 

gətirməməyə  çalışırlar.  B u ' hadisələr  zamanı  Ermənistanın 

azərbaycanlı  əhalisi  Azərbaycan  şəhərlərində  yaşayan  er­

mənilərdən  dəfələrlə  çox  ziyan  çəkmişdir».  Ən  dəhşətlisi 

də  budur  ki,  onlar  uşaqlara  güllə  atmışdılar.  Deyək  ki,  tarix 

çox  yaraları  sağaldır,  bəs  ulu  Tanrı  necə,  bu  uşaq  qatillərini 

bağışlayacaqmı?!

...Bizim  analar  həmişə  uşaqlarını  nədənsə  çəkindirmək, 

qorxutmaq  üçün  deyərdilər:  «Xortdan  gəldi»,  «Şeytan  gəldi». 

Qonşumuz  Nvard  isə  öz  «dığa»larını,  «axçik»lərini  evə  çağı­

randa  belə  səsləyərdi:  «Bax,  türk  gəldi  ha,  səni  aparar».  Uzun 

illər  ermənilər  bu  kinlə  böyüdülər.  Yazıçıları  M.Şaginyan  hələ 

sovet  zamanında  rəsmi  toplantıların  birində  öz  qaniçənlərinə 

kəskin  tövsiyə  vermişdi:  «Dil  açmamış  uşaqlarınızın  qulağına 

pıçıldayın  ki,  türk  sənin  düşmənindir».  Bax  bizim  ermənilərlə

410


fərqimiz  bunda  olub  ki,  onlar  bizi  daş  ilə,  biz  onları  aş  ilə 

qarşılamışıq.  Xalqlar  dostluğunun  carçısı  sayılan  H.Tumanyan 

sovet dövründə yazdığı  bir  hekayədə  yuxuda türk  qadını  görən 

çobanın  dəli  olmasını  haraylayırdı.  Biz  isə  «hinger  hayıstan» 

deyərək  şaumyanların  (türk  qanına  susayanların)  şəninə  nəğ­

mələr  oxuyurduq,  şeirlər  əzbərləyirdik.

...Hərdən  düşünürsən  ki, talesizlikdən  qonşu  kimi  yaşamağa 

məhkum  olduğumuz  ermənilərin  bəd  əməllərindən  özümüzü 

necə  hifz  edək?  Axı  kimin  ağlına  gələr  ki,  insan  adlanan  varlıq 

oyuncağın  içinə  bömba  qoyar?  Meşəni,  zəmini  külə  döndərər 

ki,  vəhşi  heyvanlar,  xüsusilə  ilan  sürüləri  oraları  tərk  edərək 

azərbaycanlılar  yaşayan  kəndlərə,  qəsəbələrə  «yürüşə»  başla­

sın?  Çayımıza,  bulağımızın  gözünə  zəhər  tökərlər?

Prezident  İlham  Əliyevin  sədrliyi  ilə  Nazirlər  Kabinetinin 

2011-ci  ilin  birinci  yarısının  sosial-iqtisadi  inkişafının  yekun­

larına  həsr  edilmiş  iclasında  dövlət  başçısı  demişdir:  «Biz  ça­



lışırıq  ki,  indiki  mərhələdə  addımları  elə  ataq  ki,  tezliklə 

baza  prinsiplərini  razılaşdıra  bilək.  Ermənistan  tərəfi  isə  tam 

əksinə  edir...  Bizə  qarşı  müharibə  aparan,  azərbaycanlılara 

qarşı  etnik  təmizləmə  siyasətini  aparan,  Xocalı  soyqırımını 

törədən  vəhşilər  indi  yenə  də  Azərbaycanı  müharibə  ilə 

hədələyirlər...»  Prezidentin  qətiyyətlə  dediyi  kimi,  bu  vəhşi­

lər  unudur  ki,  Azərbaycan  ordusu  Ali  Baş  Komandanın  əmrinə 

hər  an  hazırdır.  Hazırdır  ki,  uşaq  qatilləri  olan  ermənilərin 

cavabını  qətiyyətlə  versin.  Sadəcə  olaraq  biz  humanist  möv­

qeyimizdən  hələlik  geri  çəkilməmişik.

411


Yüklə 29,78 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin